آیا می‌توان همه حیوانات منقرض شده را زنده کرد؟

​در روزهای اخیر ماجرای زنده کردن گرگ وحشت بسیار در اخبار علمی جنجال به‌پا کرده است. بسیاری تصور می‌کنند که انسان توانسته به آرزوی دیرینه خود یعنی توانایی زنده کردن موجودات منقرض شده دست یابد. به این معنی که ما به‌زودی می‌توانیم چیزی شبیه به پارک ژوراسیک را در یک جزیره دور افتاده داشته باشیم. هرچند واقعیت ماجرا بسیار پیچیده‌تر از چیزی است که فکر می‌کنید.

مسیر سخت و طولانی انسان برای زنده کردن موجودات منقرض شده

دایناسورها از زمان پیدا شدن اولین فسیل جذابیت زیادی برای انسان داشته‌اند. همیشه این سوال برای ما وجود داشته است که اگر دایناسورها منقرض نمی‌شدند چه اتفاقی رخ می‌داد. به همین‌خاطر دوست داریم روزی علم آنقدر پیشرفت کند که بتوانیم مردگان میلیون‌ها سال پیش را مجدد به‌حرکت درآوریم.

یک شرکت زیست‌فناوری به‌نام Colossal Biosciences ادعا می‌کند که می‌توان با استفاده از فناوری‌های پیشرفته زنده کردن موجودات منقرض شده را از یک آرزو به یک هدف تبدیل کرد. اخیرا نیز آنها خبر تولد توله‌هایی با ویژگی‌های کلیدی گرگ وحشت را اعلام کردند. یک شکارچی نمادین که آخرین‌بار ۱۰ هزار سال پیش در آمریکا قدم زده بود. اعلام این خبر باعث شد بسیاری تصور کنند که چیزی به زنده کردن موجودات غول‌پیکر قدیمی نماده است.

همزمان با پیشرفت علم در این زمینه یک سوال مهم نیز جلوه می‌کند. چقدر باید موجود جدید به جانور منقرض شده نزدیک باشد تا بتوان از زنده کردن واقعی سخن گفت؟ اگر ما صرفا بتوانیم بخش‌هایی از ژنوم یک جانور منقرض‌شده را بازیابی کرده و بقیه آن را با یک نمونه مدرن تکمل کنیم، آیا واقعا موفق شده‌ایم؟ یا اینکه صرفا در حال ساخت موجودی مشابه هستیم.

در نظر عموم مردم زنده کردن موجودات منقرض شده چیزی است که در فیلم پارک ژوراسیک رخ داد. یعنی یک جانور را از گور بیرون آورده و در دنیای مدرن قرار دهیم. هرچند در جوامع علمی این مفهوم می‌تواند معانی مختلفی از جمله پرورش انتخابی، شبیه‌سازی و بیشتر از همه زیست‌شناسی مصنوعی از طریق اصلاح ژنوم داشته باشد.

پروژه‌های جاه‌طلبانه و فریبنده شرکت Colossal Biosciences

زیست‌شناسی مصنوعی یک حوزه بین‌رشته‌ای است که تلاش خود را برای بازطراحی سیستم‌های پیدا شده در طبیعت می‌گذارد. پیشتر دانشمندان از پرورش انتخابی برای بازسازی حیوانی شبیه به اوروش یعنی جد وحشی نژادهای امروزی استفاده کرده بودند. همچنین روش شبیه‌سازی (Cloning) باعث شد که دانشمندان به‌طور موقت در زنده کردن بز کوهی پیرنه‌ای که در سال ۲۰۰۰ منقرض شده بود موفق شوند. هرچند رویکرد Colossal Biosciences کاملا متفاوت است.

گرگ وحشت

آنها می‌خواهند با مهندسی ژنتیک موجودی را ایجاد کنند که از نظر کارکرد یا ظاهر شبیه جانور منقرض‌شده باشد. در این زمینه مثال ماموت می‌تواند بسیار کارساز باشد. شرکت Colossal Biosciences قصد دارد یک فیل آسیایی خاص را ایجاد کند که کاملا با سرما سازگار است و می‌تواند در نقش اکولوژیکی پیشین ماموت قرار گیرد. هرچند که مسیر تکاملی ماموت و فیل آسیایی از صدها هزار سال پیش از هم جدا شد.

دانشمندان تخمین می‌زنند که این دو جانور به‌خاطر ۱.۵ میلیون تفاوت ژنتیکی از همدیگر متمایز می‌شوند. در حال حاضر ما توانایی اصلاح این تعداد ژن را نداریم. در عوض دانشمندان تمرکز خود را روی ژن‌های کلیدی مثل مقاومت در برابر سرما، توانایی ذخیره چربی و رشد مو می‌گذارند. چیزی که با زنده کردن واقعی جانوران منقرض شده تفاوت بسیار زیادی دارد.

جالب است بدانید که انسان و شامپانزه تا ۹۸.۸ درصد شباهت ژنتیکی دارند. با وجود این، تفاوت فیزیکی و رفتاری بسیار زیادی بین این دو گونه مشاهده می‌شود. وقتی چنین اختلاف ژنتیکی کمی توانسته به چنین تفاوت بزرگی منجر شود، انتظار داریم با تغییرات حداقلی به چه چیزی برسیم؟

در پروژه زنده کردن گرگ وحشت شرکت Colossal تنها ۲۰ اصلاح ژنتیکی انجام داده است. این تغییرات در ژنوم گرگ خاکستری ایجاد شدند تا جانور جدید ویژگی‌هایی مشابه گرگ وحشت داشته باشد. هرچند در واقعیت ما با جانوری طرف هستیم که فوق‌العاده به گرگ خاکستری نزدیک‌تر است. با همه اینها، بلندپروازی‌های شرکت آمریکایی به همینجا ختم نمی‌شود.

ببر تاسمانی

آنها قصد دارند ببر تاسمانی را نیز زنده کنند. یک پستاندار کیسه‌دار گوشت‌خوار که بومی استرالیا، تاسمانی و نیوزیلند بود. آخرین ببر تاسمانی در سال ۱۹۳۶ در باغ‌وحش هوبارت مرد. حالا Colossal می‌خواهد از یک جانور نزدیک به‌نام دونارت دم‌چاق برای زنده کردن ببر تاسمانی بهره ببرد. آنها در حال توسعه یک رحم مصنوعی هستند تا بتوانند جنین مهندسی ژنتیک‌شده را در آن پرورش دهند.

دیگر پروژه شرکت Colossal به زنده کردن پرنده‌ای به‌نام دودو مربوط می‌شود. این پرنده توانایی پرواز نداشت و تا دهه ۱۶۰۰ در موریس زندگی می‌کرد. اکنون دانشمندان در تلاش هستند از کبوتر نیکوبار به‌عنوان نزدیک‌ترین خویشاوند زنده این جانور استفاده کنند تا فرآیند بازسازی ژنتیک آغاز شود.

همانطور که می‌بینید شرکت آمریکایی در تمامی پروژه‌های خود از یک طرح ناقص یعنی DNA باقیمانده از یک موجود باستانی استفاده می‌کند. آنها سپس سراغ ابزار اصلاح ژنوم قدرتمند Crispr می‌روند و ژنوم نزدیک‌ترین خویشاوند زنده جانور را تغییر می‌دهند.

جانور نهایی (اگر زنده بماند) به نمونه منقرض‌ شده شباهت خواهد داشت و حتی برخی رفتارهای آن را نیز نشان می‌دهد. هرچند که از دورن ماجرا فرق دارد. ما در واقع با موجودات هیبریدی طرف هستیم که به‌عنوان دستاورد شگفت دانشمندان در زنده کردن موجودات منقرض شده ارائه می‌شوند.

البته نمی‌خواهیم دستاورد جدید را بی‌ارزش جلوه بدهیم. شاید این اقدامات به‌عنوان گام‌های اولیه بسیار هم مهم و جذاب باشند. هرچند نمی‌توان گفت که انسان بالاخره توانایی زنده کردن موجودات منقرض شده را به‌دست آورده است. چراکه این جمله فاصله بسیار زیادی با واقعیت دارد.

استفاده از علم روز برای جلوگیری از انقراض

در حالیکه برخی افراد همچنان در رویای زنده کردن جانوران منقرض شده هستند، گروهی دیگر به‌ اهدافی رو آورده‌اند که منطقی‌تر به‌نظر می‌رسند. یکی از این اهداف حفظ کرگدن سفید شمالی است. تنها دو کرگدن ماده از این گونه زنده مانده‌اند و هر دو نیز نابارور هستند. در نتیجه دانشمندان می‌خواهند با کمک داده‌های ژنتیکی موجود و با کمک مادران جایگزین از نزدیک‌ترین گونه‌های کرگدن این جانور را از انقراض نجات دهند.

در این پروژه از شبیه‌سازی و تولید‌مثل کمکی استفاده می‌شود تا جانورانی تولید شوند که از نظر ژنتیکی کاملا با جانور هدف یکسان هستند. در واقع به‌نظر می‌رسد که بهتر است از ظرفیت این تکنولوژی برای حفظ گونه‌های در خطر انقراض استفاده شود نه بازسازی ظاهری گونه‌هایی که مدت‌ها از نابودی آنها گذشته است.

اصلاح ژنتیک همچنین می‌تواند با ایجاد تنوع در یک جمعیت جانوری آنها را از خطر انقراض نجات دهد. علاوه بر این، امکان ایجاد تغییرات مفید برای حذف مشکلات فیزیکی و بهبود مقاومت در برابر بیماری یا تغییرات آب‌و‌هوایی نیز وجود دارد. شاید روزی انسان توانایی زنده کردن موجودات منقرض شده را به‌دست آورد؛ اما در مورد ماجرای گرگ وحشت ما صرفا با یک شوخی تلخ طرف هستیم.