رسول سلیمی: تظاهرات گسترده در ترکیه، که از ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ در واکنش به بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار محبوب استانبول و رقیب اصلی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور، آغاز شده، همچنان ادامه دارد. این اعتراضات، که بزرگ‌ترین موج ناآرامی خیابانی در بیش از یک دهه اخیر محسوب می‌شود، با مشارکت صدها هزار نفر در شهرهای مختلف، به ویژه استانبول، آنکارا و ازمیر، همراه بوده است. بازداشت امام‌اوغلو به اتهام فساد مالی و ارتباط با گروه‌های تروریستی، که از سوی حزب او، حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، و بسیاری از ناظران بین‌المللی به عنوان اقدامی سیاسی تلقی شده، خشم عمومی را برانگیخته است.
آغاز و زمینه تظاهرات از چه نقطه ای بود؟
تظاهرات در پی بازداشت اکرم امام‌اوغلو زمانی آغاز شدکه نیروهای پلیس در عملیاتی گسترده به منزل او یورش بردند و او را به همراه بیش از ۱۰۰ نفر دیگر، از جمله سیاستمداران، روزنامه‌نگاران و بازرگانان، بازداشت کردند. این اقدام درست چند روز پیش از انتخابات مقدماتی حزب CHP برای تعیین نامزد ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۸ صورت گرفت، که در آن امام‌اوغلو تنها نامزد بود. همان زمان رسانه ها اعلام کردند که این بازداشت به دنبال لغو مدرک تحصیلی امام‌اوغلو توسط دانشگاه استانبول انجام شد، حرکتی که او را از نظر قانونی از نامزدی در انتخابات محروم می‌کند. حزب CHP این اقدام را «کودتا علیه رئیس‌جمهور آینده ما» توصیف کرد و اردوغان را متهم به استفاده از قوه قضاییه برای حذف رقبا کرد.
از همان شب نخست، هزاران نفر در مقابل ساختمان شهرداری استانبول در منطقه ساراچانه گرد آمدند و با شعارهایی مانند «امام‌اوغلو تنها نیست!» و «اردوغان دیکتاتور!» خشم خود را ابراز کردند. این تظاهرات به سرعت به بیش از ۵۵ استان از ۸۱ استان ترکیه گسترش یافت و به بزرگ‌ترین نمایش عمومی مخالفت با اردوغان از زمان تظاهرات پارک گزی در سال ۲۰۱۳ تبدیل شد.
شعارها: صدای خشم و امید
بررسی ها نشان می دهد شعارها در این تظاهرات نمایانگر ترکیبی از خشم علیه اردوغان و امید به احیای دموکراسی هستند. بر اساس گزارش گاردین، معترضان در استانبول شعارهایی مانند «حقوق، قانون، عدالت!» و «دولت استعفا!» را فریاد زدند، که نشان‌دهنده خواست عمومی برای پایان دادن به آنچه آن‌ها سرکوب دموکراتیک می‌نامند، است. در آنکارا، معترضان در مقابل کامیون‌های آب‌پاش پلیس ایستادند و شعار «ما برای صلح راهپیمایی می‌کنیم» را تکرار کردند، در حالی که در ازمیر، در میدان لوزان، شعار «دموکراسی پیروز خواهد شد» به گوش می‌رسید.
یکی از شعارهای برجسته که ریشه در مبارزات گذشته دارد، «ما میوه‌های درختان گزی هستیم» بود، که پیوند عمیقی با تظاهرات ۲۰۱۳ ایجاد کرد. این شعار نشان‌دهنده تداوم مبارزه نسل جوان برای آزادی و عدالت بود و شعار «همه چیز خوب خواهد شد»، که ابتدا توسط برکای گزگین، دانشجوی ۲۱ ساله و حامی امام‌اوغلو، در کمپین ۲۰۱۹ مطرح شد، بار دیگر در تظاهرات شنیده شد و به نمادی از مقاومت تبدیل گردید.
تعداد جمعیت: از هزاران نفر تا میلیون‌ها نفر
تخمین تعداد شرکت‌کنندگان در این تظاهرات متفاوت است، اما همگی بر گستردگی آن تأکید دارند. نیویورک تایمز گزارش داد که در شب اول، بیش از ۱۰ هزار نفر در استانبول به خیابان‌ها آمدند، اما این تعداد به سرعت افزایش یافت. چه آنکه رسانه ها در تظاهرات بزرگ ۹ فروردین در منطقه مال‌تپه در بخش آسیایی استانبول، حزب CHP مدعی حضور ۲.۲ میلیون نفر شدند، در حالی که تایمز آو اسرائیل در همان تاریخ این رقم را بین صدها هزار تا میلیون‌ها نفر تخمین زد. تصاویر هوایی منتشرشده توسط دفتر مطبوعاتی CHP نیز نشان‌دهنده جمعیتی عظیم بود که پرچم‌های ترکیه و حزب را در دست داشتند.
در آنکارا و ازمیر نیز ده‌ها هزار نفر به خیابان‌ها آمدند. همان زمان رویترز گزارش داد که در ازمیر، هزاران نفر با وجود ممنوعیت پنج‌روزه تظاهرات، در میدان لوزان تجمع کردند. این حضور گسترده نشان‌دهنده نارضایتی عمیق از سیاست‌های اردوغان، از جمله وضعیت اقتصادی، تورم، و محدودیت‌های آزادی بیان است.
مواجهه معترضان با پلیس ترکیه بدون کُشته ادامه یافت
برخوردهای پلیس با معترضان از ویژگی‌های برجسته این تظاهرات بوده است. بی‌بی‌سی در گزارش داده که در دومین شب اعتراضات در استانبول، پلیس با گاز اشک‌آور و گلوله‌های پلاستیکی به معترضان حمله کرد، در حالی که استانداری استانبول ممنوعیت چهارروزه تظاهرات را اعلام کرده بود. یکی از لحظات کلیدی این مواجه در اول فروردین، زمانی رخ داد که معترضان در ساراچانه سعی کردند از موانع پلیس عبور کنند و با پرتاب فشفشه و سنگ به سمت نیروهای ضدشورش، با گاز فلفل و آب‌پاش مواجه شدند.
در پنج فروردین نیز پس از سخنرانی اوزگور اوزل، رهبر CHP، در مقابل شهرداری استانبول، پلیس با شلیک گلوله‌های پلاستیکی و گاز اشک‌آور جمعیت را متفرق کرد. در همین راستا گاردین گزارش داد که در آنکارا، نیروهای امنیتی با ضرب و شتم معترضان و استفاده از باتوم، صحنه‌هایی از خشونت را رقم زدند که نهادهای حقوق بشری آن را «استفاده غیرقانونی و بی‌رویه از زور» توصیف کرد. در ازمیر نیز، معترضان با وجود درخواست برای راهپیمایی مسالمت‌آمیز، با آب‌پاش و گاز اشک‌آور مواجه شدند.
یکی از شدیدترین برخوردها در ششم فروردین در دانشگاه استانبول رخ داد، جایی که دانشجویان با شعار «امام‌اوغلو را آزاد کنید» تجمع کردند و پلیس با گاز فلفل و بازداشت ده‌ها نفر پاسخ داد. در همین راستا آسوشیتدپرس گزارش داد که این درگیری‌ها منجر به جراحت‌های متعدد، از جمله کبودی و شکستگی دنده در میان معترضان، شد.
تعداد بازداشت‌شدگان: سرکوب گسترده
این در حالی است که سرکوب معترضان با بازداشت‌های گسترده همراه بوده است. بر اساس اعلام وزارت کشور ترکیه در ۷ فروردین ۱۴۰۴، از آغاز تظاهرات تا آن زمان، ۱۹۰۰ نفر بازداشت شدند که ۲۶۰ نفر از آن‌ها در انتظار محاکمه در زندان به سر می‌برند. رسانه ها گزارش دادند که تا آن زمان، بیش از ۱۱۳۳ نفر از جمله دانشجویان، روزنامه‌نگاران و وکلا دستگیر شده بودند. در سوم فروردین، NPR اعلام کرد که ۷۰۰ نفر در سراسر کشور بازداشت شدند و این رقم تا ششم فروردین به ۱۴۱۸ نفر رسید.
بازداشت‌ها تنها به معترضان خیابانی محدود نشد. گاردین در دهم فروردین گزارش داد که ۱۳ روزنامه‌نگار، از جمله یاسین آکگول، عکاس AFP، به اتهام «پوشش تظاهرات» بازداشت شدند. مارک لون، گزارشگر بی‌بی‌سی، نیز پس از ۱۷ ساعت بازداشت از ترکیه اخراج شد. وکلای معترضان گزارش داده‌اند که موکلانشان مورد ضرب و شتم قرار گرفته و از دسترسی به غذا، آب و وکیل محروم شده‌اند. این سرکوب گسترده نشان‌دهنده تلاش دولت برای خاموش کردن صدای مخالفان است، اما به نظر می‌رسد نتیجه معکوس داشته باشد.
آینده تظاهرات چه خواهد بود؟
ناظران سیاسی پیشبینی کردند که تداوم سرکوب می‌تواند به‌ویژه با توجه به نارضایتی اقتصادی و تورم شدید در ترکیه به تشدید ناآرامی‌ها منجر شود. در همین حال نیویورک تایمز گزارش داده که حزب CHP قصد دارد با برگزاری تجمعات بزرگ‌تر، مانند تظاهرات مال‌تپه، و فراخوان تحریم اقتصادی شرکت‌های حامی اردوغان، فشار را افزایش دهد. اوزگور اوزل در هشتم فروردین اعلام کرد که این حزب خواستار انتخابات زودهنگام و آزادی امام‌اوغلو است.
با این حال، برخی تحلیلگران معتقدند که این جنبش ممکن است تضعیف شود. الجزیره نیز پیشبینی کرد که با نزدیک شدن به پایان تعطیلات رمضان، بسیاری از معترضان به شهرهای خود بازمی‌گردند و این می‌تواند از شدت تظاهرات بکاهد. تایمز آو اسرائیل نیز هشدار داد که بازداشت‌های گسترده و خشونت پلیس ممکن است ترس را جایگزین خشم کند و مشارکت را کاهش دهد.
از سوی دیگر، کارشناسان این تظاهرات نشان‌دهنده «یکی از جدی‌ترین بحران‌های اجتماعی-سیاسی ترکیه در دهه‌های اخیر» است و می‌تواند به نقطه عطفی در مبارزه برای دموکراسی تبدیل شود. اگرچه اردوغان، این اعتراضات را «نمایش» خوانده و قول برخورد قانونی داد اما حالا او با چالشی بی‌سابقه روبه‌رو است و کاهش ۱۶.۳ درصدی ارزش لیر در سه روز پس از بازداشت امام‌اوغلو، طبق گزارش ویکی‌پدیا در ۱۵ فروردین، نشان‌دهنده تأثیر اقتصادی این ناآرامی‌هاست.
از این رو آینده این تظاهرات به توانایی حزب CHP در سازمان‌دهی و حفظ انگیزه معترضان بستگی دارد. اگر این جنبش به انتخابات زودهنگام منجر شود، می‌تواند پایانی بر سلطه اردوغان باشد، اما در صورت تداوم سرکوب و کاهش مشارکت، ممکن است به تدریج فروکش کند.
۲۱۳
