حکومت نظامی میانمار با یک زلزله مهیب شکست

یک استاد دانشگاه و زلزله‌شناس از زلزله سهمگین میانمار و در پی آن شکستن حکومت نظامی میانمار پرادخت و نوشت: «حکومت نظامی میانمار، که به ندرت به دنبال کمک خارجی است، ولی در این مورد درخواست کمک بین المللی کرد.»

 

مهدی زارع، استاد دانشگاه و زلزله‌شناس، در یادداشتی در خبر آنلاین با عنوان «حکومت نظامی میانمار با یک زلزله مهیب شکست» به شکستن حکومت نظامی میانمار در پی وقوع زلزله اخیر در این کشور پرداخته است.

 

این زمین لرزه توسط یک گسیختگی لغز در امتداد گسل ساگاینگ، یک مرز زمین ساختی اصلی است که ورقه‌های برمه و سوندا را از هم جدا می‌کند.

 

این گسل بخشی از پهنه برخورد بین ورقه‌های هند و اوراسیا با سرعت لغزش سالانه سالانه ۱۸-۴۹ میلی متر است. گسیختگی تا ۲۰۰ کیلومتر در راستای گسل، با حداکثر لغزش ۵.۱ متر در نزدیکی Tada-U، در جنوب کانون زلزله ۲۸ مارس ۲۰۲۵گسترش یافت. ژرفای کم (۱۰ کیلومتر) و نزدیکی به مناطق پرجمعیت مانند ماندالی که در ۱۹ کیلومتری شرق کانون قرار دارد شدت تخریب را تقویت کرد و به MMI IX رسید. گسل ساگینگ دارای سابقه زمین لرزه‌های مخرب از جمله یک رویداد ۷.۷ در سال ۱۹۴۶ است. نبود‌های لرزه‌ای شناسایی شده در بخش میکتیلا (مرکز میانمار) نگرانی‌هایی را در مورد گسیختگی‌های با توان بالا ایجاد کرده بود که در این رویداد ۲۸ مارس ۲۰۲۵محقق شد.

 

گسل ساگاینگ، یک مرز زمین ساختی مهم امتداد لغز در میانمار، در مرز برخورد بین ورقه‌های هند و اوراسیا سابقه طولانی در زمین لرزه‌های مخرب دارد. در زمین لرزه ۱۹۴۶ M۷.۷: مشابه زلزله ۲۰۲۵ بخش شمالی گسل ساگاینگ در نزدیکی ماندالی گسیخته شد و خسارات گسترده‌ای به بار آورد. زمین لرزه ۱۹۳۱ M۷.۵: گسل ساگاینگ جنوبی در نزدیکی یانگون دچار گسیختگی شد. زمین لرزه‌های ۱۹۵۶ M۷.۰ و ۲۰۱۲ M۶.۹: در بخش‌های مرکزی و جنوبی گسل مزبور رخ داد. زلزله ۱۷۶۲ M۸.۵–۸.۸ با ابر راندگی اگرچه روی گسل ساگینگ نبود، اما این رویداد در مگاتراست سوندا به طور غیرمستقیم بر رفتار گسل ساگینگ اثر گذاشت.

 

گسیختگی قطعه‌های گسل ساگاینگ به بخش‌هایی با دوره بازگشت‌های متفاوت تقسیم می‌شود. مطالعات دیرینه لرزه شناسی نشان می‌دهد که بخش‌های جنوبی (نزدیک یانگون) دوره بازگشت ۱۰۰ تا ۱۵۰ ساله برای رویداد‌های M۷+ دارند، در حالی که بخش مرکزی میکتیلا (که در ۲۸ -۳-۲۰۲۵ گسیخته شد) یک نبود لرزه‌ای ۲۶۰ کیلومتری را نشان می‌داد که قادر به ایجاد زمین لرزه‌های M۷.۹ است.

 

سرعت لغزش گسل ۱۸ تا ۴۹ میلی‌متر در سال باعث ایجاد تنش می‌شود، زلزله‌های M۷+ که معمولاً هر ۵۰ تا ۱۵۰ سال یک‌بار بسته به موقعیت قطعه تکرار می‌شوند. زلزله ۲۰۲۵ تنش انباشته شده را بر روی بخش میکتیلا آزاد کرد که از زمان زلزله ۱۸۳۹ با بزرگای تخمینی۷.۹ پاره نشده بود. سازوکار و شوک اصلی زلزله ۲۰۲۵ میانمار یادآور زمین لرزه‌های ۶ فوریه ۲۰۲۳ قهرمانمرش ترکیه-سوریه است، که گسل‌های مشابه در مرز برخورد دو ورقه به طول بیش از ۲۲۰ کیلومتر یکجا گسیخته شدند. ضمنا ساختمان‌های ضعیف منجر به خسارات فاجعه آمیز در هر دو رخداد ۲۰۲۳ و ۲۰۲۵ میانمار شد.

 

رویدادزلزله میانمار ۲۰۲۵ در کنار نبود‌های لرزه‌ای مانده، به‌ویژه در گسل ساگیانگ Sagaing شمالی در نزدیکی ماندالی رخ داد که می‌تواند محل زلزله‌های با بزرگای بیش از M۷+ در آینده باشد.

 

شهر‌های ماندالی و ناپیداو Mandalay و Naypyidaw بر روی خاک‌های نرم مستعد روان‌گرایی ساخته شده‌اند، و در لرزش شدید با فروپاشی زیرساخت‌ها مواجه هستند.

 

کمیته ملی مدیریت سوانح طبیعی در شش منطقه Naypyidaw، Sagaing، Mandalay، Bago، Shan و Magway وضعیت اضطراری اعلام کرد. تیم‌های نجات تحت هدایت ارتش، مراکز شهری مانند ماندالی و ناپیداو را که آسیب‌های زیرساختی در آنها شدید بود، در اولویت قرار دادند. بیمارستان‌های ماندالی و ناپیداو تخریب شدند و بیماران در پارکینگ‌ها به دلیل فروریختن بخش‌های اورژانس تحت درمان قرار گرفتند. بیمارستان عمومی ناپیداو ۲۰ مورد مرگ را ظرف چند ساعت اول پس از رخداد گزارش کرد، و بیمارستان اصلی ماندالی با کمبود تجهیزات پزشکی مواجه بود. قطع برق و قطعی ارتباطات مانع هماهنگی کافی شد. صلیب سرخ گزارش داد که به جاده ها، پل‌ها و سد‌ها آسیب وارد شده و دسترسی به مناطق روستایی را با مشکل مواجه کرده است. خرابی‌های اساسی زیرساخت شامل فروریختن بر کنترل ترافیک هوایی نایپیداو و پل آوا در ساگاینگ شد.

 

حکومت نظامی میانمار، که به ندرت به دنبال کمک خارجی است، ولی در این مورد درخواست کمک بین المللی کرد. هند و مرکز هماهنگی آسه‌آن برای کمک‌های بشردوستانه پشتیبانی فوری ارائه کردند. عفو بین‌الملل با استناد به موانع جنگ داخلی، از حکومت نظامی خواست تا اجازه دسترسی نامحدود به کمک‌ها را بدهد. فروریختن آسمان خراش بانکوک بسیار خبری شد. یک ساختمان ۳۰ طبقه در حال ساخت در منطقه چاتوچاک فروریخت و ۸۱ کارگر گرفتار شدند. تیم‌های نجات سگ‌های مواد یاب و ماشین‌های سنگین را مستقر کردند، در ابتدا تنها سه کشته تایید شد. بانکوک سامانه‌های حمل و نقل سریع و معاملات سهام را به حالت تعلیق درآورد ودر فرودگاه‌ها پرواز‌ها را متوقف کردند. زمین لغزش و روانگرایی به ویژه در مناطق روستایی گزارش شده است. مناطق درگیری در ایالت‌های ساگینگ و شان مانع از تلاش‌های امداد و نجات شدند و شبه‌نظامیان دسترسی به برخی مناطق را کنترل کردند. قوانین ضعیف ساختمان‌سازی و ساختمان‌های قدیمی (مانند کاخ ماندالی، بتکده ماهامونی) نمایانگر خطر بالای فروپاشی هستند.

 

در ۱۰ ساعت اول، پاسخ به فاجعه بر جست‌و‌جو و نجات شهری، تریاژ تلفات و درخواست فوری برای کمک‌های بین المللی متمرکز شد. زلزله آسیب پذیری‌های سیستمی میانمار را آشکار کرد که با بی ثباتی سیاسی و زیرساخت‌های ضعیف ترکیب شده است. در بانکوک کاهش داد، اما هر دو کشور با چالش‌های بهبود بلندمدت مواجه شدند.

 

زمین لرزه‌های بزرگ حرکات پیچیده زمین را ایجاد می‌کنند (مانند لرزش با فرکانس بالا و دوام بالای جنبش شدید). جنبش ساختمان‌های بلند به ویژه به امواج پریود بلند حساس هستند که می‌توانند با دوره‌های نوسان طبیعی خود تشدید شوند.

 

خاک‌های نرم (معمول در حوضه‌های رودخانه‌ای مانند ماندالی) لرزش را تقویت می‌کنند و به صورت روان تبدیل می‌شوند و پایه‌های ساختمان‌ها را بی‌ثبات می‌کنند. گسیختگی گسل ساگینگ باعث روان‌گرایی شده و آسیب ساختاری را بدتر کرده است. در فروریختن آسمان خراش بانکوک در ۱۰۰۰ کیلومتری کانون در جریان زمین لرزه ۲۸ مارس ۲۰۲۵ غلبه امواج پریود بلند و تشدید در اثر شرایط ساختکگاه موثر بوده است. طرح‌های نامتقارن ساختمان یا توزیع جرم ناهموار باعث ایجاد نیرو‌های پیچشی، افزایش تنش بر روی ستون‌ها و اتصالات می‌شود. سازه‌های مجاور با ارتفاع‌ها یا ویژگی‌های دینامیکی متفاوت در حین لرزش با یکدیگر برخورد می‌کنند. در میانمار، شکسته شدن شیشه و ریزش آوار، تلفات شهری زیادی را به همراه داشت.

 

بتن ضعیف (که در کشور‌های در حال توسعه مانند میانمار متداول است) تحت بارگذاری چرخه‌ای ترک می‌خورد که منجر به ریزش ناگهانی می‌شود. ساختمان‌های قدیمی به ندرت با آیین نامه‌های لرزه‌ای مدرن مطابقت دارند. مقاوم سازی سازه‌های تاریخی (به عنوان مثال، کاخ ماندالی) بدون به خطر انداختن میراث فرهنگی پیچیده و پرهزینه است.

 

طبقات همکف باز (معمول در برج‌های تجاری/مسکونی) فاقد دیوار‌های برشی هستند و اثر «طبقه‌های نرم» را ایجاد می‌کنند که بسیار در فرو می‌ریختن آسیب پذیرند. در زلزله ۱۹۹۵ کوبه مشاهده شد که آسیب‌های موضعی (به عنوان مثال، اتصالات یا ستون‌های شکست خورده) می‌توانند باعث فروپاشی‌های آبشاری شوند. دفاتر مهم، بیمارستان‌ها و مسکن در بلندمرتبه‌ها غیرقابل استفاده شده و شهر‌ها را فلج کرده است. بیمارستان‌های آسیب‌دیده ماندالی ساعت‌ها خدمات اورژانسی را مختل کرده‌اند.

 

 ساختمان‌های بلند فروریخته توده‌های آوار عمیقی را ایجاد می‌کنند که به تجهیزات تخصصی (مانند حسگر‌های صوتی، پهپادها) برای یافتن بازماندگان نیاز دارند - منابعی که اغلب در کشور‌های در حال توسعه کمیاب هستند. بی ثباتی سیاسی، حکومت نظامی و درگیری‌های داخلی مانع اجرای قوانین و همکاری بین المللی در میانمار شده است. مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود یا استفاده از فناوری‌های پیشرفته (به عنوان مثال، جداسازی پایه) بسیار گران است. ساخت و ساز‌های سریع و بدون ضابطه در شهر‌هایی مانند یانگون و ماندالای سرعت ساخت و ساز را بر تاب آوری لرزه‌ای اولویت دا ده‌اند.