پشت پرده موافقت نتانیاهو با آتش بس در غزه؛ ترامپ به کرانه باختری چوب حراج زد؟/سازناکوک بن سلمان و بی بی با آمریکا

به گزارش اقتصادنیوز، نیو عرب با انتشار یادداشتی مدعی شد، در شرایط کنونی که دور دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده آغاز شده ، مقامات دولت او خوش بینانه آتش بس اخیراً اجرا شده در غزه را زمینه ساز عادی سازی توافق بین اسرائیل و پادشاهی عربستان سعودی می دانند.در همین راستا مایک والتز، مشاور امنیت ملی جدید ایالات متحده گفت که امید زیادی به "مرحله بعدی توافق آبراهام" وجود دارد و عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی "اولویت اصلی" دولت ترامپ است. او افزود که توافق دیپلماتیک بین تل‌آویو و ریاض یک "توافق تاریخی بزرگ در میانه تغییر منطقه خواهد بود".

پلن ترامپ برای پادشاهی

نیو عرب در ادامه یادداشت ادعایی اش آورد، یکی از میراث اصلی سیاست خارجی دولت اول ترامپ، توافقنامه ابراهیم بود که چهار کشور عربی - امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش – به واسطه اش روابط خود را با اسرائیل عادی سازی کردند.اگرچه ترامپ و پس از آن جو بایدن، رئیس‌جمهور سابق، تلاش کردند زمینه را برای پیوستن عربستان به توافق ابراهیم هموار سازند، اما ریاض هرگز با چنین گزینه جسورانه و مخاطره آمیزی موافقت نکرده است. با این وجود، حتی در بحبوحه 15 ماه جنگ اسرائیل علیه غزه، واشنگتن تلاش کرد عربستان سعودی را وادارد تا به اردوگاه عادی سازی بپیوندد.با این حال، خطرات سیاسی عادی‌سازی با اسرائیل در بحبوحه جنگ وحشتناک غزه برای محمد بن سلمان و رهبران ریاض بالا بود.به ادعای ناظران علیرغم خوش بینی لابی و چهره های حامی عادی سازی در دولت جدید ترامپ، منطقی است که فرض کنیم این خطرات چنین معامله ای برای رهبری عربستان سعودی بسیار زیاد است، حتی علیرغم آتش بس شکننده در غزه.

این گروه مدعی اند، از یک سو نمی توان تضمین کرد که آتش بس فراتر از مرحله اول (حتی برای این مدت طولانی) به توقف خصومت ها منجر شود. نگرانی‌ها مبنی بر اینکه آتش‌بس کنونی معادل توافقبرای  مبادله گروگان باشد، بسیار است. علاوه بر این، خلأهای زیادی در توافق آتش بس وجود دارد و اینکه آیا دولت ترامپ اسرائیل را از عواقب درگیری ها در غزه آگاه می کند یا نه، عامل ناشناخته ای است.به نظر می رسد اسرائیل آتش بس در غزه را نیز به سان آتش بس در لبنان نقض کند.با این همه نفوذ ترامپ در نتانیاهو می تواند موجب شود تا اتش بس در غزه حداقل در مرحله نخست اجرایی شود. از منظر رئیس جمهوری آمریکا آرامش در جبهه های  لبنان و غزه برای متقاعد کردن رهبری عربستان جهت پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم مورد نیاز است. دکتر نبیل خوری، معاون سابق سفارت ایالات متحده در یمن براین باور است که بن سلمان تا زمانی که بمباران غزه توسط اسرائیل ادامه دارد، خواهان عادی سازی روابط با اسرائیل نخواهد بود.

چرا بن سلمان به عادی سازی تمایلی ندارد؟

خوری در ادامه خاطر نشان کرد: «اگرچه آتش‌بس احتمالاً به مدت 40 روز ادامه خواهد داشت، اما صلح پایدار برای کوتاه‌مدت و میان‌مدت رویایی غیرقابل تحقق باقی می‌ماند».در نهایت، اگر عملیات نظامی اسرائیل در غزه از سر گرفته شود، این امر اساساً موافقت عربستان سعودی با عادی سازی روابط دیپلماتیک با تل آویو را غیرممکن می کند.اما حتی اگر صلح پابرجا باشد، تأثیر 15 ماه حملات اسرائیل و مرگ و ویرانی در غزه ناگهان ناپدید نمی‌شود و تصور اینکه پادشاهی در مسیر عادی‌سازی حرکت می‌کند در چنین بستری دشوار است. کنت کاتزمن، یکی از اعضای ارشد مرکز سوفان، نیز در این باره گفت، دستیابی به توافق عادی سازی میان عربستان و اسرائیل دشوار خواهد بود. بسیاری از  فلسطینی ها، از جمله غیرنظامیان، در این جنگ کشته شدند. مردم عربستان از حامیان جدی فلسطین هستند و به ئواسطه تلفات جنگ در غزه رویاروی اسرائیل قرار دارند، از همین رو در صورت اجرایی شدن توافق آتش بس نیز مقوله عادی سازی روابط با چالش هایی روبرو است.این تحلیلگر در ادامه خاطر نشان کرد: «اگر این فرضیه را لحاظ کنیم که آتش‌بس احتمالاً پابرجا نخواهد ماند، پیشبرد عادی‌سازی روابط برای سعودی‌ها و شخص محمد بن سلمان حتی سخت‌تر خواهد شد».

دکتر عزیز الغاشیان، کارشناس ارشد بنیاد تحقیقات خاورمیانه خاورمیانه (ORF-ME)، در مصاحبه ای خاطرنشان کرد که برای ریاض، آتش بس متزلزل "یک شرط، علاوه بر سایر شرایط" جهت عادی سازی روابط با اسرائیل است.او افزود: «به باورم افراد زیادی بر این واقعیت تأکید می‌کنند که چون آتش‌بس وجود دارد، همه موانع برای عادی‌سازی [اسرائیل-سعودی] از بین رفته است، این فرضیه و تصوری اشتباه است».کشورهای عربی مانند همه رهبران در سراسر جهان نمی توانند سیاست داخلی و نگرش شهروندان خود را هنگام اتخاذ تصمیمات مهم سیاست خارجی نادیده بگیرند. این نکته به ویژه هنگام در نظر گرفتن محاسبات عادی سازی روابط با اسرائیل توسط  بن سلمان لحاظ خواهد شد.اگر عربستان سعودی در شرایط فعلی وارد توافقنامه ابراهیم شود، وقوع ناآرامی در پادشاهی امری غیر ممکن نیست. این سناریویی است که ولیعهد و اطرافیانش به هر قیمتی تلاش دارند تا مانع از تحققش شوند. در این بازه زمانی، عربستان سعودی به ثبات نیاز دارد زیرا این کشور نفت خیز بر موفقیت و اجرای چشم انداز 2030، برنامه عظیم تنوع اقتصادی پادشاهی تمرکز کرده است.

متاعی پرهزینه برای پادشاهی

21 دسامبر 2023، مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، یافته‌های خود را در مورد افکار عمومی عربستان سعودی در مورد عادی‌سازی روابط با اسرائیل بر اساس داده‌های نظرسنجی به‌دست‌آمده از 14 نوامبر تا 6 دسامبر همان سال منتشر کرد. این نظرسنجی نشان داد که 96 درصد سعودی‌ها حداقل در آن بازه زمانی معتقدند که همه کشورهای عربی باید روابط خود را با اسرائیل در پاسخ به تجاوز به غزه قطع کنند.در چنین شرایطی عادی‌سازی روابط بعد از این همه خونریزی برای رهبری عربستان سعودی بسیار دشوار است و متاعی است که فروش ان ممکن نیست.اگرچه بن سلمان قبلاً برای عادی سازی روابط با اسرائیل ابراز آمادگی کرده، بعید است که تلاش کند چنین گزاره ای را به مردم خود تحمیل کند. او اعتراف کرده که انجام این کار می تواند او را در معرض خطر ترور قرار دهد و به سرنوشت انور سادات ، رئیس مهوری مصر دچار گردد؛ همانی که پس از امضای معاهده صلح با اسرائیل در سال 1979 هدف قرار گرفت.دکتر القاشیان معتقد است که بسیاری از کسانی که در مورد عادی سازی اسرائیل و عربستان سعودی در آینده گمانه زنی می کنند، نتوانسته اند به طور کامل درک کنند که افکار عمومی در پادشاهی تا چه حد عامل مهمی است و چقدر از زمان جنگ اسرائیل در غزه تغییر کرده است.

علاوه بر این، مواضع محکمی که عربستان سعودی در قبال فلسطینی ها اتخاذ کرد به نوعی باعث تقویت ناسیونالیسم سعودی و نخبگان حاکم شد. بنابراین، نفی این مواضع توسط ریاض آن هم به دلیل آمدن دونالد ترامپ، دشوار یا شاید غیر ممکن است. عربستان سعودی مدت ها است که موضع رسمی خود را حفظ کرده و که عادی سازی روابط پادشاهی با اسرائیل را به ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی بر اساس مرزهای 1949-1967 منوط کرده است. =موضع ریاض از زمانی اتخاذ شد که ولیعهد وقت عربستان، عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود، طرح ابتکار صلح عربی (API) را در اجلاس اتحادیه عرب در سال 2002 در بیروت پیشنهاد کرد.به رهبری عربستان سعودی از اجرای موفقیت‌آمیز آتش‌بس و وقفه طولانی از جنگ استقبال می‌کند، گزاره ای که زمینه ساز ثبات در منطقه خواهد بود، با این همه این تحول به تنهایی نمی‌تواند به علل ریشه‌ای درگیری فلسطین و اسرائیل بپردازد. بدون برداشتن گام هایی در جهت تشکیل کشور فلسطینی تصور عادی سازی ریاض با تل آویو دشوار است.

پشت پرده آتش بس در غزه

شروط رسمی دولت عربستان نقشه راهی برای تشکیل یک کشور فلسطینی است و بنابراین پادشاهی همیشه می تواند با توسل به این استدلال مقوله عادی سازی را رد کند.علاوه بر این، این گمانه زنی وجود دارد که امتیازهای ارائه شده توسط تیم ترامپ به اسرائیل در ازای تعهد نتانیاهو به توافق با حماس، حمایت از الحاق رسمی کرانه باختری اشغالی است. چنین ترتیبی حتی دورنمای ورود عربستان سعودی یا هر کشور عربی دیگر به توافقنامه ابراهیم در آینده قابل پیش بینی را غیر ممکن می کند.به ادعای ناظران هنوز مشخص نیست که ترامپ چه وعده هایی به نتانیاهو داده تا بستر برای آتش بس موقت هموار شود. به عنوان نمونه احتمالا ترامپ با جاه طلبی های « بی بین در کرانه باختری مولفقت کرده، گزاره که به اندازه نسل کشی در غزه مقوله عادی سازی را برای بن سلمان غیر ممکن خواهد کرد.با توجه به موضع کابینه اسرائیل در موضوع تشکیل کشور فلسطین، تصور اینکه اسرائیل امتیازاتی را به فلسطینی ها بدهد که برای همراهی ریاض با عادی سازی ضروری است، بسیار غیر واقغ بینانه است. اما این فقط کابینه اسرائیل نیست که چنین موضعی دارد؛ جامعه اسرائیل نیز امروز با ساختار سیاسی هم صدا است.

پیش از حمله حماس، حزب لیکود تحت رهبری نتانیاهو عموماً علناً علیه تشکیل کشور فلسطین موضع گیری می کرد، در حالی که جمعیت اسرائیل تا حدودی در باب این موضوع اختلاف نظر داشتند. اما بعد از حملات حماس؛ ارای عمومی تغییر کرد. اسرائیلی ها بر این باورند که ایجاد یک کشور فلسطینی پاداشی برای حملات 7 اکتبر 2023 خواهد بود. بدون فشار آمریکا به اسرائیل برای تغییر موضع خود در قبال تشکیل دولت فلسطین، هیچ راهی نمی توان تصور کرد که نتانیاهو یا هر رهبر اسرائیلی با  این گزاره موافقت کند. تصور اینکه دولت دوم ترامپ چنین فشاری را بر تل آویو اعمال کند نیز دشوار است.چارلز دان، دیپلمات سابق آمریکایی که در قاهره و شرق بیت المقدس خدمت می کرد، وقتی از اسرائیل در مورد امتیازات احتمالی اعطایی اسرائیل به فلسطینی ها برای تحقق توافق ابراهیم با عربستان گفت، تصور می کند انتظار چنین گزاره ای غیر واقع بینانه باشد.کاری که ترامپ اغلب در دوره اول ریاست جمهوری اش انجام می داد، تحمیل قراردادهای نسبتاً مصنوعی و فروش آنها به عنوان دستاوردهای دیپلماتیک بزرگ بود که به ادعایش "صلحی" را به ارمغان می آورد که هیچ دولت دیگری قادر به تحقش نبود.

این مورد در مورد عادی سازی روابط اسرائیل و امارات صدق می کند، با توجه به اینکه تل آویو و ابوظبی هرگز نسبت به یکدیگر خصومت نداشتند، توافق صلح به معنای واقعی کلمه نبود. دولت اول ترامپ تا حدودی فریبنده ابتکارات و توافقات خاصی بود که ماهیت اقتصادی داشتند - مانند به اصطلاح "معامله قرن" در سال 2019، توافق عادی سازی صربستان و کوزوو در سال 2020 و غیره – که از آنها به عنوان پیشرفت های سیاسی بزرگ یاد شد.از همین رو می توان گفت ترامپ تلاش خواهد کرد متاعی را به هر بهایی بفروشد صرفا در راستای نیل به اهدااف سیاسی اش.اگرچه عربستان سعودی در گذشته هرگز روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل عادی نکرد، اما از منظر استراتژیک، ریاض تهدیدی بسیار جدی‌تر از جانب ایران را درک کرد.کاتزمن معتقد است که این عامل دیگری است که احتمال موافقت عربستان سعودی با توافقنامه ابراهیم را کاهش می دهد. «ضرورت استراتژیک برای عادی سازی روابط با اسرائیل برای پادشاهی دیگر در اولویت قرار ندارد.حتی در شرایطی که استراتژی منطقه ای ایران تحت تاثیر معادلات منطقه قرار گرفته است. در این زمینه تحلیلگران براین باورند که تغییر معادلات منطقه می تواند منطق امنیتی برای برقراری روابط نزدیک با اسرائیل را تحت تاثیر قرار دهد.

ناظران مدعی اند، به نظر می رسد اگر پیشرفتی در حوزه معاهده دفاعی عربستان و آمریکا حاصل نشود، غوطه ور شدن در بحث های مربوط به عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان اشتباه است.دکتر القاشیان در این باره گفت، اگر واقعاً تحرکی در پیمان سعودی-آمریکایی وجود نداشته باشد، هیچ یک از این موارد ارزش بحث ندارند. همه چیز به معاهده عربستان و آمریکا منوط است. این تحلیلگر در ادامه خاطرنشان کرد: زمانی که معاهده سعودی-آمریکایی حاصل شود - آنگاه می توانیم در مورد اینکه سعودی ها چه چیزی را می توانند بپذیرند و نتانیاهو در مورد چه چیزی می تواند انعطاف به خرج دهد؛ بحث کنیم.از منظر او، بدون توافق عربستان و آمریکا، این یک بازی کاملاً متفاوت است. سعودی ها نمی خواهند به خاطر عادی سازی با اسرائیل هزینه بپردازند. در این میان سوال این است، ترامپ و تیمش چگونه می توانند 67 سناتور آمریکایی را متقاعد کنند که با معاهده توافقی میان ریاض و واشنگتن هم صدا شوند.