تابلوی رئالیستی از یک زندگی

در این مراسم سیروس علی‌نژاد نویسنده و روزنامه‌نگار، علی دهباشی سردبیر مجله بخارا، تورج دریایی تاریخ‌نگار و استاد دانشگاه کالیفرنیا، سحر بکایی نویسنده و ویراستار، سام گیوراد نویسنده و پژوهشگر و سام نفیسی نوه سعید نفیسی به سخنرانی پرداختند.

سیروس علی‌نژاد مراسم را با بحثی درباره تفاوت سعید نفیسی با برخی استادان هم‌نسلش آغاز کرد و گفت: «در میان استادان نسل اول دانشگاه تهران، استادی که امروزه برای ما از همه زنده‌تر است، سعید نفیسی است؛ چرا که او بیشتر از استادان دیگر با مطبوعات کار می‌کرده و تمایل داشته عامه مردم آنچه را که می‌نویسد، بخوانند. به همین جهت است که نثر او در مقایسه با دیگر فضلا، نثری روان‌تر و ساده‌تر است.»

علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا، درباره رابطه نفیسی با وطنش گفت: «در دانشگاه سمرقند اتاقی به نام سعید نفیسی وجود دارد و مجموعه‌ای از کتاب‌های اهدایی او. «ایران» در تک‌تک سلول‌های این مرد تا پایان عمرش جاری بود و هرجای دنیا که رفت برای ادبیات فارسی کوشید. چنان‌که ابتدای یکی از کتاب‌هایش می‌نویسد «به ایرانم، ایران گرامی‌ام، ایران جاودانی‌ام.»

سحر بکایی، عضو تحریریه انتشارات ققنوس و ویراستار کتاب، این اثر را هشت جستار خواند که هر کدام به یکی از ابعاد زندگی شخصی، سیاسی و فرهنگی نفیسی می‌پردازند. او ضمن ابراز ناراحتی از اینکه جوانان ما امروزه نفیسی و نفیسی‌ها را نمی‌شناسند، گفت: «فکر می‌کنم کمتر کسی در نسل جوان هست که خبر داشته باشد نام «ایران» پیشنهاد سعید نفیسی بوده است. ابعاد مهمی از شخصیت این بزرگان همیشه وجود داشته که نادیده گرفته شده است. حُسن کتاب حاضر در این است که ما با ابعادی از شخصیت نفیسی آشنا می‌شویم که فراموش شده یا هرگز گفته نشده‌ است. نوشتن این نوع کتاب‌ها جسارت می‌خواهد. باید جوری نوشت که در دام اسطوره‌سازی نیفتاد. تا جایی که می‌شد سعی کردیم کتاب دور از اسطوره‌سازی تولید شود. در نهایت می‌توانم بگویم آنچه در این کتاب می‌بینیم پرتره تمیزی از نفیسی و تابلویی رئالیستی از دوران حیات اوست.»

در ادامه مراسم سام گیوراد، نویسنده و پژوهشگر، از نفیسی به‌عنوان یک شخصیت تاثیرگذار تاریخی یاد کرد و گفت: «دریدا معتقد است درباره یک شخصیت تاریخی زمانی می‌توانیم صحبت کنیم که بتوانیم او را احضار کنیم. نفیسی دقیقا چنین شخصیتی است. او در دی ۱۳۱۳ خورشیدی، یعنی ۹۰ سال پیش، بر نام تاریخی «ایران» در سطح بین‌الملل اصرار کرد. این دقیقا یک احضار تاریخی است و نفیسی کسی است که هنوز بین ما امکان صحبت دارد.»گیوراد در ادامه ادعا کرد که خیلی پیش از اینکه امبرتو اکو در ایتالیا مصداق داشته باشد، ما سعید نفیسی داشته‌ایم. سعید نفیسی که در اتاقش تا سقف کتاب چیده بود و خود به‌ذات یک دایره‌المعارف مصور بود. او همچنین نفیسی را به بلوری تشبیه کرد که چندین وجه دارد؛ وجه تاریخی و ترجمه‌ای و تهران‌شناسانه، و گفت: «کتاب بابک خرمدین اثر سعید نفیسی کتابی است تهران‌شناسانه. ایلیاد و ادیسه با ترجمه نفیسی هنوز بهترین ترجمه موجود است. نفیسی ۱۵۴ عنوان کتاب چاپ‌نشده دارد. این سیاهه‌ای حیرت‌انگیز است. احضار نفیسی و نفیسی‌ها امروزه در حل مشکلات مردم ایران بسیار مهم است. بزرگ‌ترین عاملی که می‌تواند ما مردم را به هم پیوند بزند تا در برابر افسردگی ملی بایستیم، ادبیات ملی، زبان ملی و امر ملی است که این چیزی نیست جز ایران.»

سام نفیسی، نوه سعید نفیسی، نیز بحث خود را با بیان ناگفته‌هایی از پدربزرگش و بی‌مهری‌هایی که گاه با آنها مواجه است، آغاز کرد. او در ادامه متنی را که از پیش آماده کرده بود برای حضار خواند و در آن روایت‌هایی را از نسبتش با پدر و پدربزرگش بیان کرد. او در بخشی از این متن نوشته بود: «این کتاب روایتی روان است از داستان‌هایی که شماری‌شان را می‌دانستم و نقل کرده بودم و شماری‌شان را هم بار اول بود که می‌خواندم...، این کتاب ناداستانی به‌شدت خواندنی است و من مسرورم از آنچه حاصل زحمات نویسنده است و کمی هم شاید ثمره همراهی ما با هم. مایه مباهات من است که خواندن این کتاب را به دیگران توصیه کنم که به باور من شیرین‌ترین و مسوولانه‌ترین چیزی است که در این سال‌ها درباره زندگی شخصی و ادبی پدربزرگم نوشته شده، بی‌نیت مدیحه‌گویی و با صراحت و دقت.»

در بخش پایانی این مراسم، تورج دریایی، استاد دانشگاه کالیفرنیا، در قالب پیامی تصویری، انتشار این کتاب را گامی مهم دانست و درباره جایگاه سعید نفیسی در تاریخ مطالعات و اهمیت شناخت او گفت: «در دنیای مدرن تخصص بحثی مهم است. بسیاری سعی می‌کنند در یک رشته تخصصی پیدا کنند و در همان حیطه بمانند. اما جامعه‌ای مانند ایران در قرن بیستم، لازم داشت در کنار این تخصص‌ها سطح علم و دانش مردم را نیز زیاد کند. اهمیتی که نفیسی برای ما دارد این است که با نوشته‌های بسیاری که به‌جا گذاشته سطح فرهنگ و دانش مردم را بالا برده است. این باعث می‌شود سواد ما در سطح جامعه به حدی برسد که نسبت به جهان کنجکاوتر شویم.»