خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - کورش دیباج: صنعت فرش دستباف ایران، به‌ویژه در اصفهان، یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصادی و فرهنگی کشور به شمار می‌رود. این صنعت که با تاریخ و فرهنگ غنی ایران پیوند خورده است، امروز در شرایطی بحرانی قرار دارد. کارشناسان، بافندگان، فارغ‌التحصیلان رشته فرش و تجار فعال در این حوزه همه به مشکلاتی که صنعت فرش دستباف در داخل و خارج کشور با آن روبه‌رو است، اذعان دارند. مشکلاتی چون رکود بازار داخلی، بی‌توجهی به ظرفیت‌های صادراتی، ضعف در برنامه‌ریزی‌های دولتی و بی‌اعتمادی میان دانشگاه و صنعت، ازجمله چالش‌های اساسی هستند که نیازمند توجه فوری و تدابیر عملی است.
با دست‌های خالی، گره‌های زندگی‌ام باز نمی‌شود
مریم موسوی، بافنده فرش دستباف، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به وضع نامناسب صنعت فرش و بی‌توجهی مسئولان اشاره کرد و گفت: من ۳۰ سال است که در کارگاه فرش‌بافی مشغول به کار هستم، اما امروز دیگر نمی‌توانم کمر راست کنم. قیمت مواد اولیه گران شده و بازارهای داخلی دیگر به هیچ وجه قدرت خرید ندارند. حتی نمایشگاه‌هایی که سال‌ها می‌رفتیم تا فرش‌هایمان را به نمایش بگذاریم، حالا هیچ رونقی ندارد. هیچکس از ما حمایت نمی‌کند، حتی اگر شبانه‌روز برای فروش یک قالی تلاش کنیم، باز هم سودی عاید ما نمی‌شود.»
وی ادامه داد: فرش دستباف ایران یکی از بزرگترین دارایی‌های فرهنگی ماست. اینجا مثل یک کارخانه کوچک است که هزاران زن و مرد برای بقای آن می‌جنگند، اما به نظر می‌رسد کسی صدای ما را نمی‌شنود. اگر صادرات هم نتواند رونق بگیرد، مطمئن باشید که این هنر-صنعت از دست خواهد رفت.
مدرک دانشگاهی‌ام هیچ ارزشی ندارد
رضا محمدی، فارغ‌التحصیل رشته فرش از دانشگاه هنر اصفهان، در مورد وضعیت شغلی خود به خبرنگار مهر گفت: من دو سال پیش از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدم، اما هیچ‌وقت نتوانستم کاری مرتبط با تحصیلاتم پیدا کنم. حتی در کارگاه‌های کوچک هم جایی برای من وجود ندارد، چرا که کسانی که سال‌ها در این صنعت بوده‌اند، تجربیات بیشتری دارند. واقعیت این است که دانشگاه‌ها ما را برای ورود به بازار کار آماده نکردند. من می‌خواهم از مهارت‌هایم استفاده کنم، اما در این بازار که هیچ فرصتی وجود ندارد، مجبور شدم دنبال کارهای دیگر بروم.
وی افزود: سرفصل‌های آموزشی تغییرات زیادی نکرده و حتی برخی از مباحث قدیمی و تکراری هستند که ربطی به شرایط فعلی بازار ندارند. به‌جای آنکه به ما آموزش دهند چطور می‌توانیم در صنعت فرش به‌عنوان یک نیروی حرفه‌ای تأثیرگذار باشیم، بیشتر وقت‌مان به درس‌هایی گذشت که الان هیچ کاربردی ندارند.
صادرات از روی کاغذ تا واقعیت، فاصله زیادی دارد
علی شهابی‌نژاد، تاجر فرش دستباف در اصفهان، با انتقاد از وضعیت صادرات فرش به خبرنگار مهر گفت: ۲۰ سال است که در این حوزه فعالیت می‌کنم و امروز می‌توانم بگویم صادرات فرش دیگر به یک آرزو تبدیل شده است. همه‌چیز روی کاغذ بسیار خوب به نظر می‌رسد، اما در عمل با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستیم. تحریم‌ها، مشکلات گمرکی و بی‌توجهی به حمایت از صادرکنندگان، کار را برای ما سخت کرده است. در این شرایط نه‌تنها نمی‌توانیم به کشورهای هدف صادرات کنیم، بلکه حتی فرش‌های تولیدی خودمان هم در داخل کشور با مشکلات زیادی برای فروش روبه‌رو هستند.
وی ادامه داد: اگر دولت همین روند را ادامه دهد، در آینده نزدیک صنعت فرش دستباف در ایران به یک خاطره تبدیل خواهد شد. حمایت واقعی از صادرکنندگان و رفع موانع گمرکی باید اولویت اصلی باشد. این صنعت نه‌تنها به‌عنوان یک میراث فرهنگی، بلکه به‌عنوان یک موتور اقتصادی برای کشور می‌تواند در آینده رشد کند، اما نیازمند توجه ویژه است.
صادرات فرش دستباف؛ تنها راه برون‌رفت از بحران
مژگان ایزدی، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی اصفهان در گفت و گو با خبرنگار مهر تأکید کرد: صادرات تنها راه نجات فرش دستباف اصفهان از بحران است این در حالی است که صنعت فرش اصفهان به دلیل عدم حمایت مناسب و مشکلات اقتصادی، دچار بحران شده است.
وی در ادامه به مصوبات اخیر شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی اشاره کرد و افزود: کاهش ۲۰ درصدی قیمت مواد اولیه و کاهش تعرفه واردات ابریشم ازجمله مصوبات این شورا بود، اما این اقدامات کافی نیست. زیرا این تغییرات به تنهایی نمی‌تواند مشکلات اساسی صنعت فرش را برطرف کند.
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی اصفهان در خصوص وضعیت بازار داخلی فرش، اظهار کرد: صنعت فرش دستباف ایران همچنان با موانع بزرگی دست‌وپنجه نرم می‌کند که ناشی از عدم آگاهی و درک مسئولان از شرایط واقعی تولید و صادرات است.
وی تصریح کرد: بازار داخلی دیگر توان حمایت از صنعت فرش را ندارد. مردم در شرایط اقتصادی فعلی قدرت خرید خود را از دست داده‌اند و نمایشگاه‌های فرش نیز با استقبال کمتری مواجه می‌شوند.
ایزدی افزود: یکی از چالش‌های مهم ما در صادرات، نبود حمایت عملی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان است. فرش دستباف ایران، یکی از مهم‌ترین میراث فرهنگی و هویتی ما است، اما متأسفانه مسئولان و تصمیم‌گیران درک درستی از اهمیت این صنایع ندارند. ما امروز نیازمند اقدام عملی هستیم، نه وعده‌های تکراری.
کاهش چشمگیر صادرات؛ پیامد فقدان برنامه‌ریزی استراتژیک
علی شهبازی، رئیس اتحادیه فرش دستباف استان اصفهان از کاهش چشمگیر صادرات فرش دستباف ایران انتقاد کرد و به خبرنگار مهر گفت: صادرات فرش دستباف ایران از ۲ میلیارد دلار در اوایل دهه ۸۰ به کمتر از ۳۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است. وی دلیل این کاهش را بی‌برنامگی و عدم توجه به اهمیت اقتصادی این صنعت دانست.
شهبازی از عدم توجه کافی دولت به صنعت فرش گلایه کرد و اظهار کرد: دولت باید فرش دستباف را به‌عنوان یک صنعت اقتصادی با ظرفیت‌های عظیم ببیند و برای آن برنامه‌ریزی کند.» به‌گفته او، در حال حاضر هیچ صدای قوی از بخش خصوصی برای حمایت از این صنعت شنیده نمی‌شود.
وی به چالش مهاجرت نیروهای متخصص از صنعت فرش دستباف به صنایع دیگر اشاره کرد و گفت: نیروهای متخصص به‌دلیل عدم وجود فرصت‌های شغلی مناسب در صنعت فرش، به سمت فرش ماشینی مهاجرت می‌کنند.
نقص در آموزش‌های دانشگاهی؛ شکاف میان علم و عمل
ایمان زکریایی، معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان در گفت و گو با خبرنگار مهر از به بی‌توجهی به آمایش سرزمینی و عدم تناسب رشته فرش با نیازهای بازار و منطقه اشاره کرد و گفت: یکی از بزرگترین مشکلات ما در حوزه فرش دستباف، بی‌توجهی به نیازهای واقعی بازار کار و آمایش سرزمینی است. در حال حاضر، بسیاری از دانشجویان رشته فرش از شهرهای مختلف به اصفهان می‌آیند، اما پس از فارغ‌التحصیلی با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شوند.
وی ادامه داد: دانشجویانی که از تبریز یا دیگر استان‌ها برای تحصیل در رشته فرش به اصفهان می‌آیند، با طرح‌های فرش اصفهانی آشنا می‌شوند، اما پس از فارغ‌التحصیلی نمی‌توانند در بازار بومی خود از این طرح‌ها استفاده کنند.
معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان تأکید کرد: اگر ما به درستی ظرفیت‌های هر منطقه را شناسایی کرده و متناسب با نیاز بازار هر منطقه، دانشجویان را پذیرش کنیم، می‌توانیم هم مشکل بیکاری فارغ‌التحصیلان را کاهش دهیم و هم به صنعت فرش کشور رونق بدهیم.
سرفصل‌های آموزشی قدیمی و شکاف عمیق بین دانشگاه و بازار
وی به عدم به‌روزرسانی سرفصل‌های آموزشی در رشته فرش دستباف اشاره کرد و افزود: سرفصل‌های آموزشی در دانشگاه‌ها هنوز به مفاهیمی قدیمی و تکراری تکیه دارند که عملاً دانشجویان را برای ورود به بازار کار آماده نمی‌کند.
زکریایی ادامه داد: بازاریان فرش هنوز به‌طور کامل به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی اعتماد ندارند. این عدم اعتماد به دانش‌آموختگان، یکی از دلایل اصلی بیکاری و یا عدم توانایی فارغ‌التحصیلان در ورود به صنعت فرش است. ارتباط صنعت فرش با دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به شدت ضعیف است و این شکاف باعث می‌شود که بازاریان به جای اعتماد به دانش‌آموختگان دانشگاهی، ترجیح دهند از افراد با تجربه قدیمی‌تر در این صنعت استفاده کنند. این موضوع باعث ایجاد یک دایره بسته در صنعت فرش می‌شود که از نوآوری و ایده‌های جدید دور است.
برای نجات فرش دستباف ایران چه باید کرد؟
بر اساس صحبت فعالین این حوزه و کارشناسان امر می‌توان این استنباط را کرد که صنعت فرش دستباف اصفهان در آستانه بحران است و مسئولان باید اقدامات فوری و عملی برای احیای این صنعت انجام دهند. مشکلات رکود بازار، بی‌برنامگی در سیاست‌گذاری‌ها، ضعف در حمایت‌های دولتی و عدم ارتباط مؤثر میان دانشگاه و صنعت ازجمله چالش‌های پیش‌روی این صنعت است. برای نجات فرش دستباف ایران، نیاز به برنامه‌ریزی‌های دقیق، حمایت‌های عملی از تولیدکنندگان و تجار، و ایجاد شرایط مناسب برای اشتغال فارغ‌التحصیلان رشته فرش ضروری است.
