چرا دلالان در لاتاری ایران خودرو شرکت نکردند؟

خروج دلالان از ثبت‌نام‌های خودرویی، از ابتدای سال جاری به تدریج کلید خورد. در دی‌ماه۱۴۰۱ تعداد ۹ میلیون نفر در لاتاری خودرو ثبت نام کردند. این در شرایطی است که در بهمن‌ماه امسال این تعداد به ۹۱۱ هزار نفر رسیده است. رشد ۳۰درصدی قیمت درب کارخانه و افزایش مبلغ دپویی در بانک در این زمینه موثر بوده است.

طبق آمار منتشر شده، در جدیدترین طرح فروش ایران‌خودرو بیش از ۹۱۱ هزار نفر ثبت نام کرده‌اند که این رقم نسبت به دوره‌های قبلی ثبت نام خودرو با کاهش شدید همراه بوده است. افت تعداد متقاضیان خرید خودرو به مرور انجام شده، اما اگر آمار ثبت نام‌کنندگان برای خرید محصولات ایران‌خودرو را در این دوره (بهمن ماه ۱۴۰۳) با شهریور سال ۱۴۰۱ مقایسه کنیم، شاهد افت ۸۶ درصدی تعداد متقاضیان خواهیم بود. اگر تعداد ثبت نام‌کنندگان در طرح جدید ایران خودرو را با دی ماه ۱۴۰۱ مقایسه کنیم که ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر ثبت نام کرده بودند، افت تعداد متقاضیان به ۹۰ درصد هم می‌رسد.

دو عامل عمده را می‌توان در افت تقاضا برای خرید خودرو موثر دانست. یکی از این عوامل الزام متقاضیان برای بلوکه کردن ۳۰۰ میلیون تومان در حساب‌های وکالتی است. البته فرآیند وکالتی کردن حساب بانکی برای ثبت نام در طرح‌های فروش از اسفند ماه سال ۱۴۰۱آغاز شده بود، اما ابتدا مبلغ اعلام‌شده برای بلوکه کردن در این حساب‌ها ۱۰۰ میلیون تومان بود و بعد به تدریج افزایش یافته و آذر ماه امسال اعلام شد که این رقم به ۳۰۰ میلیون تومان رسیده است.

از ابتدا نیز هدف اعلامی برای پیشبرد برنامه افتتاح حساب وکالتی، کاهش تقاضای کاذب بود. در واقع سیاستگذاران از این روش استفاده کردند تا انگیزه افراد برای تقاضای کاذب خودرو کاهش پیدا کند. به این ترتیب تنها کافی بود کسی در طرح‌های فروش یکپارچه ثبت نام کند تا در یک فرآیند شبه‌لاتاری، سود کلانی به جیب بزند. حتی اگر برنده لاتاری، پول کافی برای خرید خودرو نداشت می‌توانست نوبت یا حواله خودرو را به قیمت قابل توجهی به فروش برساند. اما الزام به افتتاح حساب وکالتی و افزایش میزان پولی که باید بلوکه شود، توانست تا حدی از تب و تاب ثبت نام‌های خودرویی بکاهد.

عامل دیگری هم که در افت تقاضای خودرو موثر بوده را می‌توان افزایش قیمت کارخانه‌ای خودرو دانست. ۲۸ آبان ماه امسال قیمت جدید محصولات خودروسازان بعد از ۱۸ ماه فریز قیمتی اعلام شد که به طور میانگین حاکی از رشد ۳۰درصدی بهای کارخانه‌ای خودرو بود. اما بهای خودرو در بازار پابه‌پای رشد قیمت رسمی، افزایش پیدا نکرد. در شرایطی بهای کارخانه‌ای خودرو حدود ۳۰ درصد رشد داشته که افزایش قیمت در بازار حدودا ۱۰ درصد بود؛ بنابراین اختلاف قیمت کارخانه و بازار به طور قابل توجهی کاهش پیدا کرد. به تبع آن انگیزه دلالان نیز برای خرید و فروش بین کارخانه و بازار کاهش یافت.

افت انگیزه دلالان برای کاهش فعالیت در بازار خودرو به خوبی در رکود بازار حواله‌های خودرو قابل مشاهده است. بنابراین می‌توان گفت که بازار خودرو برای واسطه‌گران تا حد زیادی از سکه افتاده است. به عبارت دیگر بازدهی بازار خودرو برای دلالان دیگر قانع‌کننده نیست چرا که سوددهی آن از دیگر بازار‌های سرمایه‌ای به شدت عقب افتاده است. بر این اساس خروج نسبی دلالان از بازار خودرو موجب شده که تعداد متقاضیان در طرح‌های فروش به شدت کاهش بیابد و در نتیجه شانس خرید خودرو از کارخانه برای مصرف‌کنندگان واقعی بهبود بیابد.

اما اگر باریک شدن گسل قیمتی بین کارخانه و بازار توانسته حضور دلالان را تا این حد کاهش دهد، حذف قیمت گذاری دستوری می‌تواند نتایج بسیار مثبتی روی بازار خودرو بگذارد؛ بنابراین اگر سیاستگذاران تصمیم بگیرند که بالاخره از این سیاست عقب نشینی کنند، بازار خودرو می‌تواند به سمت ساماندهی حرکت کند. علاوه بر این اگر دولت دخالت‌های خود را در این صنعت کاهش داده، تحریم‌های بین المللی هم رو به افت بروند و تولید خودرو نیز افزایش پیدا کند؛ می‌توان امیدوار بود که فرآیند خروج دلالان از بازار خودرو که از آذرماه و بعد از اعلام قیمت‌های جدید کلید خورده، ادامه دار باشد.

جزئیات روند افت متقاضیان خودرو

رکورد بیشترین میزان ثبت نام برای خرید خودرو به دی ماه سال ۱۴۰۱ بازمی گردد. در این دور از فروش ایران‌خودرو ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر ثبت نام کرده بودند. این موضوع در شرایطی اتفاق افتاد که تنها ۲۰ هزار دستگاه در این مرحله از فروش عرضه شده بود بنابراین شانس خرید خودرو تنها ۰.۲ درصد بود. به عبارت دیگر از هر ۴۶۰ نفر ثبت‌نام‌کننده تنها یک نفر موفق به خرید خودرو می‌شد.

تعداد متقاضیان برای آخرین طرح فروش ایران‌خودرو نسبت به دی ۱۴۰۱ حدود ۹۰ درصد کاهش پیدا کرده است. اما در شهریور ماه ۱۴۰۱ تعداد ثبت نام‌کنندگان خرید خودرو در سامانه یکپارچه ۶ میلیون و ۶۸۴ هزار نفر بود. امید قالیباف، سخنگوی وقت وزارت صمت، در آن زمان اعلام کرد که ۹۷ درصد ثبت نام‌کنندگان برای این دور فروش سامانه یکپارچه متقاضی خرید محصولات ایران‌خودرو هستند؛ بنابراین تعداد ثبت نام‌کنندگان برای خرید محصولات ایران خودرو در شهریور سال ۱۴۰۱ را می‌توان حدود ۶ میلیون و ۴۸۴ هزار نفر در نظر گرفت؛ بنابراین تعداد متقاضیان آخرین دور فروش ایران خودرو ۸۶ درصد نسبت به شهریور ۱۴۰۱ کاهش داشته است. سال ۱۴۰۲ خودروسازان بیشتر به ایفای تعهدات خود مشغول بودند.