ردپای شپش در میان دانش ‏آموزان مدارس کشور

​ردپای آن را در بسیاری از مدارس می‌توان دید، اغلب درگیری در مدارس دخترانه و به‌طور مشخص دانش‌آموزان ابتدایی است، آن‌ها بیشترین آلودگی را در ماه‌های گذشته داشته‌اند. با اینکه وزارت بهداشت و وزارت آموزش‌وپرورش، افزایش موارد آلودگی به شپش را انکار می‌کنند، اما گزارش‌هایی که از معلمان، مربیان بهداشت و خانواده‌ها می‌رسد، حکایت دیده‌شدن موارد بیشتری از این آلودگی را روایت می‌کند. 

 

به گزارش هم میهن، تا جایی که در آذرماه موارد تعطیلی مدارس را به شیوع شپش مرتبط کردند، اما معاون وزیر بهداشت همان موقع دلیل تعطیلی مدارس را نه شیوع شپش، بلکه آلودگی هوا اعلام کرد. او ۲۶ آذرماه گفت که گزارشی مبنی بر شیوع شپش در مدارس ثبت نشده با این توضیح که: «امکان ریشه‌کنی شپش در کشور وجود ندارد.»

 

از آن‌طرف اما در شبکه‌های اجتماعی گزارش‌هایی از آلودگی دانش‌آموزان به شپش اعلام می‌شود، برخی می‌گویند که این ماجرا از سوی مدارس سانسور می‌شود. به‌ویژه در مدارس غیردولتی، از ترس انتشار خبر و ریزش دانش‌آموزان این مدارس. زهرا همین چندروز پیش، با دیدن چیزهای سفیدی روی ساقه موهای دختر ۷ ساله‌اش، وحشت‌زده او را به دکتر برد.

 

تشخیص پزشک، شپش بود و به‌سرعت درمان را شروع کرد. مادر از ترس شیوع خبر در مدرسه، مدیر و معلم را باخبر نکرد. محبوبه اما تجربه متفاوتی از این ماجرا دارد. خواهرزاده ۸ساله او، حدود دوماه پیش مبتلا به شپش شد. او کلاس دوم ابتدایی مدرسه‌ای غیرانتفاعی در منطقه سه تهران است که به شپش مبتلا شده است. او می‌گوید که سه تا چهار ساعت از زمانی‌که کودک اعلام کرد سرش می‌خارد تا کل سر پر از شپش شد، زمان برد: «نوع آلودگی بسیار شدید بود، به‌طوری‌که هرچه موها را شانه می‌کشیدند، شپش‌ها روی زمین می‌ریختند. 

 

برای همه خیلی عجیب بود تا جایی که موهایش را کوتاه کردند و پس از مراجعه به پزشک با شانه کشیدن‌های متوالی و استفاده از شامپو، شپش از بین رفت.» به گفته او، ماجرا به مدیر و معلم مدرسه اعلام شد اما آن‌ها موضوع را علنی نکردند، شاید از ترس سایر خانواده‌ها. بعد از اینکه ماجرای شپش برطرف شد، سه، چهار نفر از همکلاسی‌هایش مبتلا شدند: «مادران دانش‌آموزان از آلودگی سایر دانش‌آموزان خبر نداشتند.» 

 

به گفته او، حدود ۱۰ روز طول کشید تا شپش به‌طور کامل از بین رفت: «مدیر مدرسه به ما گفت که تاکنون سابقه دیده شدن شپش در مدرسه نداشتند و امسال اولین‌باری است که چنین اتفاقی می‌افتد.» فرزاد، پدر دانش‌آموز کلاس اول ابتدایی است. او می‌گوید که درباره شیوع شپش در مدرسه دخترش، از سوی مدرسه اطلاعی به آن‌ها داده نشده اما دخترش می‌گوید که یکی از دانش‌آموزان، شپش گرفته و معلم به آن‌ها تاکید می‌کند که حتماً مقنعه بر سر داشته باشند. 

 

معلمان روایت‌های مختلفی دارند. منصوره معلم پایه‌های دهم و یازدهم یک مدرسه غیرانتفاعی در غرب تهران است. او هم می‌گوید که سال گذشته، در میان دختران دانش‌آموز پایه‌های اول و دوم ابتدایی شپش دیده شده: «مدرسه مربی بهداشت دارد و به‌طور همیشگی موی دانش‌آموزان را بررسی می‌کند. گاهی اواقات هم وقتی بالا می‌رود به‌صورت روزانه این بررسی را انجام می‌دهند. گاهی هم از دانش‌آموز می‌خواهند چند روزی به مدرسه نروند.» فرشته جودکی، معلم پایه ششم مدرسه‌ای دولتی در ورامین است. 

 

او می‌گوید که امسال از یک کلاس ۳۲ نفره، ۵-۴ نفر در مدرسه مبتلا به شپش شده‌اند که هفته گذشته شناسایی شده‌اند. همه‌شان هم سر کلاس درس حاضر می‌شوند: «مربیان بهداشت این افراد را شناسایی کرده بودند. گاهی هم خانواده‌ها را به شبکه بهداشت منطقه ارجاع می‌دهند.» به گفته جودکی، شپش همیشه در میان دانش‌آموزان دیده می‌شود و اینطور نیست که امسال بسیار بیشتر از سال‌های قبل شایع شده باشد. فرقی هم نمی‌کند مدرسه دولتی باشد یا غیرانتفاعی.

 

آلودگی شهرهای دیگر

 

ردپای شپش در شهرهای دیگر هم دیده می‌شود. مثلاً در اصفهان که دی‌ماه امسال، خبر آمد سالانه ۸ هزار اصفهانی به شپش مبتلا می‌شوند و بیشترین آلودگی بین دانش‌آموزان دیده می‌شود. این را عباسعلی قاسمی، کارشناس بیماری‌های منتقله مرکز بهداشت استان اصفهان اعلام کرده بود: «شمار افراد آلوده به پدیکولوزیس (شپش) در سطح استان اصفهان سالانه به‌طور متوسط به ۲۵ هزار تا ۳۰ هزار نفر می‌رسد.» 

 

او این را هم گفته بود که میزان آلودگی به شپش در اصفهان مانند سال‌های قبل بوده است: «شمار افراد آلوده به پدیکولوزیس (شپش) در سطح استان اصفهان سالانه به‌طور متوسط به ۲۵ هزار تا ۳۰ هزار نفر می‌رسد.» او این را هم گفته بود که میزان آلودگی به شپش در اصفهان مانند سال‌های قبل بوده است. 

 

در مشهد هم خبرهایی درباره این شپش شنیده شد که مربوط به اوایل دی‌ماه امسال بود. زهرا نهبندانی، رئیس گروه مبارز به بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی مشهد، از ثبت حدود ۲۰ هزار مورد آلودگی به شپش سر در خراسان رضوی، خبر داد. به‌گفته او، درصد زیادی از موارد آلودگی به شپش سر (پدیکلوز) از مدارس است. او این را هم گفته بود که از ابتدای سال تحصیلی تا دی‌ماه ۵۴۲ دانش‌آموز دختر مشهدی آلوده به شپش شده‌اند. 

 

اواسط دی‌ماه وزارت بهداشت خبر از ثبت سالانه بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار مورد آلودگی به شپش سر در سطح کشور داد. محمد زینلی، رئیس گروه بیماری‌های منتقله از آب و غذا در وزارت بهداشت در عین حال از خانواده‌ها خواسته مراقب آلودگی و موارد تماس کودکان‌شان باشند. چند روز بعد هم با بالا رفتن انتشار خبرهای مربوط به شیوع آلودگی به این حشره، معاون سلامت و تربیت بدنی وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرد که شیوع شپش در مدارس رصد می‌شود و وضعیت هم تحت کنترل است. صادق ستاری‌فرد به ایرنا گفته بود، هر سال گزارش‌هایی از شیوع شپش به‌ویژه در مراکز خوابگاهی و شبانه روزی گزارش می‌شود اما مطابق داده‌ها تاکنون این شرایط بغرنج نبوده است. 

 

افزایش شیوع در مدارس منطقه ۲ تهران

 

خانم «ت»، مربی بهداشت ۶۰ مدرسه ابتدایی دولتی و غیردولتی است و می‌گوید که امسال شیوع شپش در مدارس منطقه دو شهر تهران، بیش از مناطق دیگر بوده است. با این همه تاکید می‌کند که نسبت به سال‌های قبل میزان شیوع و آلودگی به این حشره، افزایشی نداشته است: «شیوع این حشره در مدارس منطقه دو، بیشتر از سایر مناطق بوده است، اما برای من که ۶۰ مدرسه را پایش کرده‌ام، میزان آلودگی به شپش نه بیشتر شده، نه کم. یعنی روال عادی خودش را طی کرده است.» 

 

براساس اعلام این مربی بهداشت، پایش مدارس از نظر آلودگی دانش‌آموزان به شپش از دهم مهرماه شروع شده و مواردی هم گزارش شده است: «پایش بهداشتی دانش‌آموزان از سوی مربیان بهداشت انجام می‌شود. البته مدارس در پایه متوسطه دوم، مربی بهداشت ندارند، برخی از مدارس غیرانتفاعی خودشان با این مربیان قرارداد می‌بندند اما برای مقطع متوسطه دوم مدارس دولتی، مربی بهداشت در نظر گرفته نشده است.» 

 

این مربی بهداشت که تعداد زیادی از مدارس شهر تهران را پوشش می‌دهد می‌گوید که آموزش به خانواده‌ها و معلمان، باید در اولویت قرار گیرد: «من هفت مدرسه دولتی و بیش از ۴۰ مدرسه غیردولتی را تحت پوشش قرار می‌دهم، در همه جای شهر تهران جز منطقه دو، شیوع عادی بوده است. اما به‌طورکلی در یک کلاس ۳۰ نفره به‌صورت میانگین، یک نفر مبتلا می‌شود. این میزان آلودگی در میان دانش‌آموزان پسر کمتر است، مثلاً از هر ۱۰۰ دانش‌آموز پسر، یک نفر مبتلا به شپش است.» 

 

ماجرا اما به اینجا محدود نمی‌شود، امسال وزارت بهداشت، شامپوی ضدشپش در اختیار مربیان بهداشت قرار نداد تا در میان مبتلایان توزیع کنند: «هر سال ۱۰۰ تا ۱۵۰ شامپو به هر مربی می‌دادند تا در مدارس توزیع کنند، اما امسال این اقدام صورت نگرفت، گفتند به خانواده دانش‌آموزان نسخه بدهید، خودشان بروند بخرند.» هر شامپوی ضد شپش بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است، مبتلایان باید موهای‌شان را کوتاه کنند و هفته‌ای یک‌بار به مدت دو هفته، از این شامپو استفاده کنند. 

 

۶ مورد آلودگی در کلاس ۲۰ نفره

 

فاطمه رحمانی، یکی از معلمان قدیمی است که تا سال ۱۴۰۰ تدریس کرده و می‌گوید، همواره با معضلی به‌نام شپش با دانش‌آموزان مواجه بوده و تنها هم محدود به دختران نمی‌شود، پسران هم درگیر آن می‌شوند. حتی دختر او هم در دوران متوسطه دوم مبتلا به شپش شده است. او می‌گوید که این حشره را از دیگر دانش‌آموزان مدرسه گرفته بود: «بعد از کنکور متوجه این موضوع شدیم و به‌شدت حال روحی‌اش را خراب کرد.» 

 

او چندین سال هم در مدرسه استثنایی فعالیت کرده و می‌گوید که در این مدارس هم شیوع شپش بین دانش‌آموزان بالا بود: «تعداد مدارس استثنایی کم است به همین دلیل هم تعداد دانش‌آموزان در کلاس‌ها زیاد است. این دانش‌آموزان نیازهای خاصی دارند و به‌دلیل مشکلات حرکتی یا ذهنی، موارد آلودگی هم در آن‌ها سخت‌تر است و دیرتر درمان می‌شوند.» 

 

خانم «م» معلم پایه‌های هفتم تا دوازدهم مدارس دولتی و غیرانتفاعی شهرستان تاکستان است. او می‌گوید که براساس شواهد عینی‌اش، دانش‌آموزان در مدارس غیرانتفاعی بیشتر از مدارس دولتی به این حشره مبتلا می‌شوند: «در پایشی که از سوی کارکنان شبکه بهداشت انجام شد، در کلاس‌های ۱۵ تا ۲۰ نفره، پنج، شش مورد آلودگی به شپش گزارش شد. این ماجرا مربوط به یک‌ماه پیش است.» 

 

به گفته او، آلودگی دانش‌آموزان به شپش به خانواده‌های‌شان اطلاع داده شد و خانه بهداشت به آن‌ها گفت که باید حتماً از شامپوی ضدشپش استفاده کنند: «این دانش‌آموزان با وجود آلودگی به مدرسه می‌آمدند. به هر حال در فصل سرد سال به‌دلیل استفاده از کلاه و کاپشن‌های خزدار و… احتمال انتقال شپش بیشتر از فصل‌های دیگر است. دانش‌آموزان دوره ابتدایی هم ارتباطات نزدیکی با هم دارند، مدام همدیگر را بغل می‌کنند یا با هم بازی می‌کنند و این مسئله ریسک آلودگی را بالا می‌برد.» 

 

این معلم سال گذشته در یک مدرسه دولتی فعالیت کرده. او می‌گوید که بعد از حضور کارشناسان بهداشت در مدرسه و مثبت‌بودن تعدادی از دانش‌آموزان، سایر افراد به‌شدت ترسیده بودند و مقنعه از سرشان بیرون نمی‌آمد: «آنطور که به چشم من آمد، دانش‌آموزان متوسطه اول بیشتر از سایر پایه‌ها به شپش مبتلا شدند، آن‌ها در اوج هیجانات‌شان هستند، روسری سرشان نمی‌گذارند، کلاه استفاده می‌کنند، لباس‌های هم را تن می‌کنند که منجر به انتقال شپش در آن‌ها می‌شود.»

 

او به این نکته هم اشاره می‌کند که از سوی مسئولان مدرسه اقدامی برای آموزش و پیشگیری یا حتی صحبت با معلمان صورت نگرفته: «سال گذشته من در چهار مدرسه حضور داشتم درحالی‌که هیچ‌کدام از آن‌ها حتی یک مربی بهداشت هم نداشتند. مگر اینکه افرادی از سوی شبکه بهداشت مراجعه کنند. در این میان خانواده‌ها هم بی‌توجهی می‌کنند. نیمی از کسانی که از سوی رابطان شبکه بهداشت به‌عنوان مبتلا شناسایی شده بودند، حتی برای پیگیری به شبکه بهداشت مراجعه نکردند. گاهی خودم تخم شپش را که سفید رنگ است روی ساقه موی دختران دانش‌آموز می‌بینم، اما اقدامی از سوی مدرسه یا خانواده‌های‌شان صورت نمی‌گیرد.» 

 

مربی بهداشت مدرسه دیگری هم می‌گوید که براساس وظایفی که برایشان در نظر گرفته‌اند، خودشان هم دانش‌آموزان مبتلا را به شبکه بهداشت ارجاع نمی‌دهند، تنها کاری که می‌کنند توجیه والدین و معرفی شامپوی ضدشپش است تا آن را تهیه کنند. مدرسه‌ای هم که مربی بهداشت ندارد، هربار که رابطان شبکه بهداشت به مدرسه سر بزنند، این کودکان را شناسایی می‌کنند و پیگیری‌ها را به مدیر مدرسه می‌سپارند. 

 

مدیر هم کار را به معاون پرورشی می‌سپرد و درنهایت اقدامی عملی صورت نمی‌گیرد. از سوی دیگر تمام این مسائل به‌صورت محرمانه باقی می‌ماند. مگر اینکه خانواده خودش وارد ماجرا شود. او می‌گوید که در مدارس دولتی پسرانه هم، دانش‌آموزان گرفتار این حشره می‌شوند. حتی شنیده که یکی از مدارس، اقدام به تراشیدن موهای دانش‌آموزان پسر شده و همه‌شان را کچل کرده است. 

 

ترس از ریزش دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی

 

مربی بهداشت مدرسه دیگری هم نکاتی به صحبت‌های همکارش اضافه می‌کند. او می‌گوید که اول مهرماه، مواردی از درگیری دانش‌آموزان متوسطه دوم با شپش به مدیران مدارس گزارش شد، اما آن‌ها گفتند که این موضوع محرمانه است و حتی معاونان را در جریان قرار ندادند. بعد هم به خود دانش‌آموزان اسم شامپو را اعلام کردند و گفتند، بروند تهیه کنند. بعد از آن از سوی مدیر مدرسه هیچ پیگیری انجام نشد. 

 

او می‌گوید که یکی از همکارانش در مدرسه غیرانتفاعی فعالیت می‌کند و مدیر مدرسه از ترس ریزش دانش‌آموزان و ترسیدن خانواده‌ها این موضوع را اعلام نکرده و حتی به خود خانواده‌ها هم نگفته که چنین مسئله‌ای پیش آمده است. » به گفته این مربی بهداشت، میزان شیوع شپش امسال نسبت به سال‌های قبل بیشتر بود: «سال گذشته یک مدرسه ۱۰۰ نفره، ۱۵ مورد آلودگی داشت، امسال تعداد مبتلایان بالا رفته.» 

 

تعداد کم مربیان بهداشت

 

معلمان بازنشسته اما می‌گویند که قبلاً تا این میزان درباره آلودگی به شپش نشنیده‌اند. یکی از آن‌ها حبیبه گلرخ، با ۲۰ سال سابقه کار است. او تا سال ۹۸ در مدارس تدریس کرده و می‌گوید که در اوایل دهه ۶۰ یک‌سال در مقطع ابتدایی کار کرده اما با شپش مواجه نبوده است: «من در مناطق زیادی کار کردم؛ در جنوب، شمال، شرق و غرب تهران، همان‌موقع‌ها هم بودند مدارسی که چنین مشکلاتی داشتند، اما بیشتر در مناطق پایین شپش دیده می‌شد. آن زمان ماموران بهداشت در مدارس فعال بودند و به‌محض اینکه مواردی دیده می‌شد، بخشنامه می‌کردند، مربیان سرکلاس‌ها حاضر می‌شدند و به بچه‌ها توضیح می‌دادند. 

 

مدیران هم با خانواده‌ها جلسه می‌گذاشتند، اما حالا تعداد مربیان بهداشت خیلی کم شده‌اند، مدارس غیرانتفاعی و غیردولتی هم با هزینه خود مدرسه، مربی بهداشت استخدام می‌کنند.» به گفته او، اولین نیروهایی که به‌دلیل کمبود بودجه از آموزش‌وپرورش حذف شدند، مربیان بهداشت بودند: «وقتی مربیان بهداشت بازنشسته شدند، دیگر نیروی جایگزین استخدام نشد. معلمان حوزه‌های دیگر گاهی در زمینه بهداشت هم فعال می‌شدند، حالا هم نقش این افراد در مدارس دولتی به‌شدت کمرنگ شده است. 

 

مقاومت دارویی به شامپوی ضدشپش

 

مدیران و مربیان بهداشت، حرف‌های دیگری دارند. آن‌ها می‌گویند مدرسه‌ای که مربی بهداشت دارد، مسئولیت پایش و بررسی دانش‌آموزان را به عهده می‌گیرد. او باید این دانش‌آموزان را شناسایی کند، به خانواده‌های‌شان آموزش دهد و به آن‌ها شامپو بدهد. با این حال مربیان بهداشت می‌گویند که خانواده‌ها حتی حوصله شنیدن آموزش‌ها را ندارند، به همین دلیل خیلی‌وقت‌ها به تذکراتی که به آن‌ها داده می‌شود، گوش نمی‌کنند و آن‌ها را انجام نمی‌دهند. 

 

یکی از آن‌ها به «هم‌میهن» می‌گوید که وقتی یک دانش‌آموز مبتلا به این حشره می‌شود، قطعاً سایر اعضای خانواده هم درگیر می‌شوند، خانه آن‌ها نیاز به سمپاشی دارد، باید لباس‌ها و ملحفه‌هایشان در آب ۶۰ درجه، جوشانده شود و همه‌چیز را ضدعفونی کنند، اما کمتر پیش می‌آید که چنین مواردی رعایت شود یا از سوی شبکه بهداشت برای انجام این کار، اقدامی صورت گیرد، به‌خصوص برای مدارسی که در اطراف تهران هستند. 

 

یکی از مدیران مدرسه ابتدایی هم می‌گوید که یکی از دانش‌آموزان حدود سه‌سال درگیر شپش بود و خانواده کاری برایش نمی‌کرد. به گفته او، در حال حاضر حتی شامپوهای ضدشپش هم کارایی لازم را ندارند و خانواده‌ها می‌گویند که از طریق شامپو نتوانسته‌اند شپش را از بین ببرند. 

 

اما خدیجه ظریفی، متخصص کودکان می‌گوید که این اتفاق به‌دلیل مقاومت دارویی صورت می‌گیرد. او می‌گوید که درست مانند مقاومت آنتی‌بیوتیکی، نسبت به برخی از داروهای ضدشپش هم مقاومت ایجاد شده است. خیلی‌ها ممکن است که دارو را به روش درستی استفاده کنند اما شپش از بین نرود، به همین دلیل است که داروهای ضدشپشی که تولید می‌شوند، سه ماده در خود دارند که به هر حال شپش به یکی از آن‌ها جواب دهد و از میان برود. 

 

مشکل دیگری که وجود دارد، رعایت نکردن دستورالعمل‌های استفاده از این داروهاست. اینکه مو خشک باشد یا تر، نکته مهمی است. در کنار همه اینها باید منبع شپش از بین برود. مثلاً فرد مبتلا به شپش، درمان می‌شود اما فردی که از او شپش منتقل شده، همچنان درگیر است. از سوی‌دیگر مبل، ملحفه‌ها، بالشت و… پر از شپش است و ضدعفونی نشده. در این شرایط شپش از بین نمی‌رود و دوباره فرد را گرفتار می‌کند.

 

کارشناس بیماری‌های منتقله مرکز بهداشت استان اصفهان هم در تایید این صحبت‌ها گفته بود که ممکن است مقاومت شپش نسبت به شامپوهای ضدشپش در بروز و شیوع آن موثر باشد اما آلودگی به آن ارتباطی به کیفیت مواد شومینده ندارد. 

 

ظریفی از میان مراجعه‌کنندگانش، کودکان مبتلا به شپش کم ندارد اما می‌گوید که موارد مراجعه بیشتر از سال گذشته نبوده است: «در ایران نسبت به سایر کشورهای اروپایی، آلودگی به شپش بالا نیست. مثلاً در کشور انگلستان میزان آلودگی بسیاری بیشتر از کشور ماست. به‌نظر می‌رسد بیش از اینکه موارد آلودگی بیشتر شده باشد، هیاهوی آن زیاد شده است.» 

 

برخی می‌گویند، این حشره از طریق حیوانات خانگی منتقل شده است اما این متخصص کودکان تاکید می‌کند که شپش از موی انسان به موی انسان منتقل می‌شود. انسان از حیوان، شپش نمی‌گیرد و این موضوع ارتباطی به حیوانات ندارد. اما وقتی کودکی مبتلا به شپش است، قطعاً مادرش هم درگیر این حشره است.

 

البته در میان بزرگسالان به این دلیل که موها اغلب رنگ شده است، شپش دیده نمی‌شود: «شپش به ماده شیمیایی مانند رنگ و دکلره نمی‌چسبد بنابراین موهای رنگ نشده بیشتر در معرض آلودگی به شپش هستند. البته درصورتی‌که نکات بهداشتی را رعایت نکنند.» 

 

براساس اعلام این پزشک، باشگاه‌ها، آرایشگاه‌ها، مدارس، مهدکودک‌ها و مهمانی‌ها مکان‌هایی هستند که کودکان را در معرض آلودگی به این حشره قرار می‌دهند: «موی بلند و باز شده، احتمالاً آلودگی را بالا می‌برد. باید موها بسته و بافته شده باشد.» او می‌گوید که درمان این بیماری سخت نیست. شوینده‌های مختلفی برای آن در نظر گرفته شده که با مصرف یک تا دو بار در هفته براساس دستورالعملش، حشره از بین می‌رود. 

 

معمولاً هفت روز میان درمان فاصله وجود دارد تا اگر شپش زنده‌ای وجود داشته باشد و هنوز در تخم باشد، تا هفت روز بعد که به دنیا می‌آید، با دوز دوم، از بین برود: «کافی است به‌طور مرتب موی کودکان بررسی شود، اگر خارش داشته باشند یا موردی مشاهده شد به پزشک متخصص کودکان یا متخصص پوست مراجعه شود. مهم‌ترین نکته برای پیشگیری، بستن موها یا بافتن آن در مکان‌های عمومی است.» براساس اعلام ظریفی، میزان شیوع این حشره در پاییز و زمستان بیشتر است، یکی از دلایل آن هم حضور در محیط‌های سرپوشیده و استفاده از کلاه، شال و روسری مشترک است. 

 

رابطان شبکه‌های بهداشت با خانواده‌ها ارتباط نزدیکی ندارند و از سوی‌دیگر به گفته معلمان و مربیان مدارس، فعالیت این رابطان هم کم شده است. قبلاً پیگیری‌های‌شان بیشتر بود، اما حالا نه پیگیری می‌کنند، نه پیشگیری: «وضعیت در مدارس متوسطه دوم متفاوت است. در این مدارس مدیران و معاونان نمی‌توانند ارتباطی با دانش‌آموزان برقرار کنند. آن‌ها حتی نمی‌توانند تذکری درباره این موضوع به آن‌ها بدهند. از سوی‌دیگر در مدارس دولتی، کلاس‌ها کوچک است و نیمکت‌ها سه‌نفره، باتوجه به اینکه در مدارس دانش‌آموزان توجهی هم به پوشش سر ندارند، احتمال آلودگی بالا می‌رود.» 

 

رحمانی اینها را می‌گوید و ادامه می‌دهد که حضور مربیان بهداشت در مدارس به‌صورت همیشگی نیست. آن‌ها چندین مدرسه را تحت پوشش دارند و هر روز در یکی از آن‌ها حضور دارند. آن یک روز را هم صرف پر کردن فرم‌ها و کارهای اداری می‌کنند و عملاً در بحث بهداشت دانش‌آموزان ورود نمی‌کنند: «در کلاس‌های ۳۹-۳۸ نفره، امکان پیشگیری هم وجود ندارد، هیچ‌جا به دانش‌آموزان آموزشی داده نمی‌شود.»

 

محدود کردن نهادهای مدنی و افزایش آسیب‌های بهداشتی

 

«عسل»، قبلاً یکی از مددکاران فعال در حوزه کودکان آسیب‌دیده بود، حالا هم اقداماتی در این زمینه انجام می‌دهد اما می‌گوید که با محدود شدن فعالیت نهادهای مردمی فعال در حوزه کودکان کار و آسیب‌دیده، عملاً ارتباط با این کودکان کم شد و اگر قبلاً این کودکان به‌صورت مستمر از نظر بهداشتی بررسی می‌شدند، حالا این ارتباط قطع شده است: «مکان‌هایی که به‌عنوان خانه علم برای این کودکان در نظر گرفته شده بود، حمام داشت و کودکانی که شپش داشتند، شناسایی می‌شدند، برای‌شان شامپو تهیه می‌شد و در همان مکان حمام‌شان می‌کردند. 

 

آلودگی به شپش در میان کودکان آسیب‌دیده با دیگر کودکان در این است که آن‌ها امکان رعایت موارد بهداشتی را در خانه‌های‌شان ندارند. بنابراین این بیماری در کودکان‌شان بیشتر زمان می‌برد.» با این همه او می‌گوید که در مهدکودک فرزندش هم شپش میان کودکان شایع شده بود که اتفاقاً بررسی‌ها نشان داد، طی سفری که یکی از کودکان به خارج از کشور داشته است. 

 

خارش شدید پوست، پوسته‌پوسته شدن و ضخیم‌شدن پوست در اثر خاراندن زیاد، التهاب و تورم و عفونت ثانویه در ناحیه ریشه مو به دلیل خاراندن شدید، بزرگی و حساس شدن غدد لنفاوی پشت گوش و پشت سروگردن، ایجاد کهیر ناشی از خونخواری شپش سر در ناحیه گردن و بیقراری به خصوص در کودکان از علائم بالینی آلودگی به این انگل شناخته می‌شود. 

 

شست‌وشوی مرتب سر با صابون، شامپو و آب گرم (درمورد شپش سر)، شست‌وشوی لباس‌های فردآلوده با ماشین رختشویی با درجه حرارت بالای ۵۰ درجه و خشک‌کردن آن‌ها توسط سیستم اتوماتیک آن، اتو کردن لباس‌ها به‌خصوص درزهای لباس (درمورد شپش بدن)، جوشاندن تمام وسایل شخصی آلوده (حوله، ملحفه، لباس‌های زیر و رو و…) در آب جوش به‌مدت چند دقیقه برای مقابله با شپش توصیه می‌شود.