طلسم رابطه فرهنگی ایران و عربستان می‌شکند؟

تلاطم‌هایی مانع از ایجاد ارتباطات گسترده و پایدار در زمینه‌های مختلف بین  ایران و عربستان شده است. حال باید دید افق‌های جدید سیاسی می‌تواند راهگشای ارتباطات فرهنگی گسترده میان این دو بازیگر مهم منطقه شود؟ «علیرضا عنایتی» سفیر ایران در ریاض به تازگی در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «در دیدار با جناب آقای عبدالرحمن العاصم، رئیس شورای کتابخانه‌های عربستان سعودی، درباره ظرفیت همکاری فرهنگی دو کشور، به ویژه در خصوص کتابخانه، نسخ خطی و خانه‌های فرهنگ تبادل نظر کردیم. هر دو طرف، از زمینه همکاری قابل توجهی در این خصوص بهره‌مندیم.»

به گزارش دنیای اقتصاد، این پیام بار دیگر بحث تبادلات فرهنگی میان دو کشور را به سر خط خبر‌ها آورد. ارتباطاتی که همواره بر مدار سیاست چرخیده آیا با رویکرد‌های اخیر می‌تواند تبدیل به ارتباطات فرهنگی شود؟ پیش‌تر در همین زمینه، سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در یک نشست خبری تاکید کرده بود: «با گشایش روابط میان ایران و عربستان افق‌های بهتری میان این دو کشور دیده می‌شود.» اظهارنظر‌های مقامات فرهنگی و سیاسی ایران نشان از گشایش فرهنگی میان این دو کشور دارد.

با توجه به رویکردی که از سوی مقامات مطرح می‌شود؛ آیا روابط فرهنگی میان ایران و عربستان می‌تواند گسترده و پایدار شود؟ علی‌اکبر اسدی، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این زمینه به روابط میان این دو کشور در چند سال گذشته نقب می‌زند و به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «روابط فرهنگی میان ایران و عربستان همزمان با قطع شدن رابطه سیاسی میان این دو کشور در سال ۱۳۹۴ به پایان رسید و تنها ارتباط این دو کشور در زمینه امور مربوط به حج بود.»

او به صورت کلی تبادل فرهنگی و اجتماعی در دهه‌های گذشته بین این دو کشور را به دلیل تفاوت‌های مذهبی بسیار کمرنگ می‌داند، اما امیدوار است که «در دوره اخیر، روابط سیاسی قوی بین دو این کشور ایجاد شود و این تنش‌زدایی ادامه پیدا کند و در راستای آن یکسری تلاش‌های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد شود.» این کارشناس علوم سیاسی و روابط بین‌الملل همچنین معتقد است که باید گام‌های استواری در این زمینه برداریم. او معتقد است: «مساله این است که ما هنوز رایزن فرهنگی‌مان مشخص نشده و راه‌های دیپلماسی فرهنگی‌مان در قبال عربستان مشخص نیست.»

اکنون دو سال از شروع دوباره ارتباطات ایران و عربستان می‌گذرد و هنوز رایزن فرهنگی ایران مشغول به کار نشده است. داشتن رایزن فرهنگی سفارت ایران در عربستان یکی از مباحثی است که بسیاری از کارشناسان بین‌المللی بر لزوم آن تاکید می‌کنند. خانه‌های فرهنگ و وجود رایزن‌های فرهنگی همواره توانسته به تقویت روابط بین کشور‌ها کمک کند. اسدی در این زمینه می‌گوید: «در صورتی که ایران و عربستان بتوانند به رابطه سیاسی پایدار و تنش‌زدایی پایدار برسند، می‌توانند دیپلماسی فرهنگی و علمی را در تبادلات خود افزایش دهند. به نظر رویکرد جدید محمدبن‌سلمان هم در همین راستاست و می‌خواهد در این زمینه فضا‌هایی ایجاد کند.»

این کارشناس روابط بین‌الملل معتقد است که یکی از مهم‌ترین محور‌هایی که ایران و عربستان می‌توانند به دستاورد‌های مهمی برسند در بحث تبادلات علمی و دانشگاهی است. این حوزه‌ها هم مورد علاقه ماست و هم عربستان. در واقع این اتفاق خوبی است که تبادلات همه‌جانبه‌ای درباره مسائل علمی و دانشگاهی برقرار شود و همچنین در مورد موضوعات کلان تمدن اسلامی.

مهدی رضا، کارشناس ارتباطات و روابط بین‌الملل، دیگر کارشناسی است که در این باره می‌گوید: «جایگاه فرهنگ در تنش‌زدایی و اعتمادسازی در روابط بین‌الملل، ضرورت مفاهمه و رابطه فرهنگی بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان و راهکار‌های تقویت زمینه‌های فرهنگی و رفع مشکلات موجود در مناسبات فرهنگی دو کشور، موضوعات مهمی است که باید از سوی سیاستگذاران فرهنگی مورد بررسی و تصمیم‌سازی واقع شود.»

او تاکید می‌کند: «بررسی موضوعاتی مانند اینکه، چه عواملی روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و عربستان را ارتقا می‌بخشد؟ عوامل واگرا بر سر راه روابط فرهنگی دو کشور کدامند؟ چرا توسعه روابط فرهنگی دو کشور دارای اهمیت است؟ و نقش و عملکرد دیپلماسی فرهنگی ما در این موضوع چگونه باید راهبری شود.» پاسخ به سوالاتی از این دست می‌تواند در تعیین محور‌های تبادلات فرهنگی میان دو سرزمین تاثیرگذار در خاورمیانه راهگشا باشد و چشم‌انداز متفاوتی میان دو کشور رقم بزند.