رکود اقتصادی و بیکاری؛ قاتل انگیزه تحصیلی دانش آموزان شده است / مدارک عالی تضمینی برای شغل مناسب نیست

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، سامان سلامیان، روانشناس و معلم در گفت و گو با رکنا گفت: 30 سال پیش، دانش آموزان دهه 60  با رویایی مشترک پا به دبیرستان می‌گذاشتند: موفقیت تحصیلی و ورود به دانشگاه، به‌عنوان تنها مسیر پیشرفت در زندگی. آن دوران، رقابت کنکور و کمبود امکانات آموزشی، دانش‌آموزان را مجبور می‌کرد که بیشترین تلاش خود را برای موفقیت تحصیلی به‌کار گیرند؛ اما امروز، با تغییرات گسترده در جامعه، فرهنگ و فناوری، نسل جدید دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان نگاه متفاوتی به تحصیل و آینده دارند. این تغییرات، دغدغه‌ها و چالش‌های تازه‌ای برای معلمان ایجاد کرده است.  

وی تاکید کرد: در دهه شصت، شرایط اجتماعی و اقتصادی ایران به گونه‌ای بود که تحصیل، از معدود راه‌های پیشرفت و بهبود وضعیت زندگی به‌شمار می‌آمد. خانواده‌ها، به‌ویژه در طبقه متوسط، اهمیت زیادی به موفقیت تحصیلی فرزندان خود می‌دادند و قبولی در دانشگاه، یک افتخار خانوادگی محسوب می‌شد.  

او در ادامه به ویژگی‌های دانش‌آموزان در دهه شصت اشاره کرد و گفت:  تعداد محدود دانشگاه‌ها و ظرفیت پایین پذیرش، رقابت شدیدی میان دانش‌آموزان ایجاد کرده بود. این رقابت، انگیزه مضاعفی برای درس‌خواندن فراهم می‌کرد.  در دهه شصت، امکانات آموزشی محدود بود. کلاس‌های خصوصی، کتاب‌های کمک‌آموزشی و منابع آنلاین امروزی وجود نداشت. همین مسئله باعث می‌شد که دانش‌آموزان برای استفاده حداکثری از فرصت‌های یادگیری در مدرسه تلاش بیشتری کنند.  خانواده‌ها به‌طور مستقیم درگیر آموزش فرزندان بودند و اغلب فشار روانی زیادی برای موفقیت تحصیلی به آن‌ها وارد می‌کردند از جمله این موارد است.  

این روانشناس همچنین در خصوص ویژگی های دانش آموزان نسل جدید تاکید کرد: دانش‌آموزان امروز، در دنیایی کاملا متفاوت زندگی می‌کنند. تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نگاه آنها به تحصیل و پیشرفت را متحول کرده است. در حالی که نسل دهه شصت تحصیل را به‌عنوان یک ضرورت می‌دیدند، بسیاری از دانش‌آموزان امروز، آن را تنها یکی از مسیرهای موفقیت می‌دانند.  

سامان سلامیان افزود: ویژگی‌های دانش‌آموزان امروز شامل: 1. تأثیر فناوری: گسترش اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و منابع آموزشی آنلاین، شیوه یادگیری دانش‌آموزان را تغییر داده است. آن‌ها به اطلاعات گسترده‌ای دسترسی دارند و اغلب از سیستم آموزش رسمی فراتر می‌روند. 2. کاهش انگیزه تحصیلی: بسیاری از دانش‌آموزان امروز، به دلیل نبود اطمینان از آینده شغلی و اقتصادی، انگیزه کمتری برای تلاش در درس‌ها دارند. دیدگاه «مدرک‌گرایی» کم‌رنگ‌تر شده و بسیاری از آن‌ها به دنبال مسیرهای جایگزین مانند کسب‌وکارهای شخصی یا مهارت‌آموزی هستند و 3. تمرکز بر علایق فردی: نسل جدید تمایل بیشتری به دنبال‌کردن علایق شخصی دارد. آن‌ها به‌جای پیروی از مسیرهای سنتی، به فعالیت‌هایی نظیر هنر، ورزش، یا کارآفرینی روی آورده‌اند می شود.  

او در خصوص عوامل مؤثر بر تغییر نگرش به تحصیل در سه دهه اخیر اشاره کرد و گفت: شرایط اقتصادی: رکود اقتصادی و بیکاری گسترده، تأثیر مستقیمی بر انگیزه تحصیلی دانش‌آموزان داشته است. بسیاری از جوانان امروز معتقدند که حتی با داشتن مدارک عالی، تضمینی برای شغل مناسب وجود ندارد. تغییرات فرهنگی: جامعه امروز ایران نسبت به دهه شصت، تنوع فرهنگی و اجتماعی بیشتری را تجربه می‌کند. ارزش‌های مرتبط با تحصیل و دانشگاه، دیگر به اندازه گذشته مطلق و تغییرناپذیر نیستند.  ظهور فناوری و شبکه‌های اجتماعی: فناوری نه تنها روش یادگیری را متحول کرده، بلکه توجه و تمرکز دانش‌آموزان را نیز کاهش داده است. شبکه‌های اجتماعی و محتوای کوتاه، توانایی متمرکزشدن بر مطالعه را تضعیف کرده‌اند.  نظام آموزشی قدیمی: یکی از دلایل کاهش علاقه به درس، ناتوانی نظام آموزشی در تطبیق با نیازهای جدید جامعه است. سیستم کنکورمحور، همچنان به جای تأکید بر خلاقیت و مهارت‌آموزی، دانش‌آموزان را درگیر حفظیات کرده است.  

سامان سلامیان در خصوص چالش‌های معلمان در مواجهه با نسل جدید نیز گفت: معلمان امروز، با نسلی روبه‌رو هستند که انگیزه‌ها، نیازها و علایق متفاوتی نسبت به گذشته دارند. ایجاد تعادل میان آموزش سنتی و نیازهای مدرن دانش‌آموزان، کار دشواری است. برخی از چالش‌های مهم عبارتند از:  کاهش تمرکز دانش‌آموزان: عادت به استفاده از محتوای کوتاه و سریع در فضای مجازی، یادگیری عمیق را دشوار کرده است، بی‌اعتمادی به آینده تحصیلی: دانش‌آموزان به دلیل ناامیدی از آینده شغلی، انگیزه کمتری برای تلاش در درس‌ها دارند و فاصله نسلی: تفاوت در سبک زندگی و دیدگاه‌های معلمان و دانش‌آموزان، ارتباط مؤثر را دشوارتر کرده است.

این معلم در خصوص راه‌حل‌های این بحران گفت: تطبیق نظام آموزشی با نیازهای روز: اصلاح برنامه‌های درسی و حذف روش‌های حفظی، به افزایش علاقه دانش‌آموزان کمک می‌کند. تأکید بر آموزش مهارت‌های زندگی و حل مسئله، نسل جدید را به آینده امیدوارتر خواهد کرد، استفاده از فناوری: معلمان می‌توانند از فناوری به‌عنوان ابزاری برای جلب توجه دانش‌آموزان استفاده کنند. برنامه‌های تعاملی و آموزش آنلاین می‌تواند جذابیت یادگیری را افزایش دهد و تمرکز بر علایق دانش‌آموزان: برنامه‌های درسی باید انعطاف‌پذیرتر شوند تا دانش‌آموزان بتوانند در کنار دروس رسمی، به علایق شخصی خود نیز بپردازند.  

سامان سلامیان در پایان تاکید کرد: 30 سال تغییر در جامعه ایران، نگرش دانش‌آموزان به تحصیل را به طرز چشمگیری دگرگون کرده است. در حالی که نسل دهه شصت، تحصیل را مسیر اصلی موفقیت می‌دانست، نسل امروز به دنبال مسیرهای متنوع‌تری برای پیشرفت است. وظیفه نظام آموزشی و معلمان، تطبیق با این تغییرات و ایجاد انگیزه برای یادگیری است. آینده ایران به توانایی ما در همسوکردن آموزش با نیازها و آرمان‌های نسل جدید وابسته است.