به گزارش خبرنگار مهر، ترویج علم و گسترش ارتباط دانشگاه با جامعه یکی از ماموریت‌های اصلی دانشگاه‌ها در جهان است. امروزه دانشگاه‌ها تنها مراکزی برای تولید دانش و پژوهش نیستند، بلکه نقش مهمی در انتقال این دانش و گسترش تفکر علمی در جامعه بازی می‌کنند.
بدون ارتباط علمی قوی، شکاف میان جامعه و پژوهش‌های علمی عمیق‌تر شده و خطر گسترش اطلاعات نادرست و شبه علم افزایش می‌یابد. ترویج علم افزایش عمومی به علم را نیز به دنبال خواهد داشت و همین موضوع به دانشگاه‌ها کمک می‌کند جایگاه خود را به عنوان مراکز اثرگذار جامعه دوباره به دست آورند.
در دانشگاه‌های بزرگ دنیا مراکزی وجود دارند که دانشجویان، اساتید و پژوهش آموزش می‌بینند که با روش‌های موثر و جذاب یافته‌های علمی خود را برای عموم مردم بیان کنند و به آن‌ها کمک می‌کنند تا از ابزارهای مختلف ارتباطی مانند رسانه‌ها اجتماعی، پادکست‌ها، سخنرانی‌ها و ارائه‌های جذاب برای ارتباط با مردم استفاده کنند.
امروز در دانشگاه‌های ایران، موضوع «ارتباط با جامعه» آن‌طور که باید و شاید پررنگ نیست ولی برخی از اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان بدون چشم‌داشت و بر اساس وظیفه فردی خود، به شیوه‌های مختلف از جمله ارتباط با رسانه‌ها، تولید محتوای علمی به صورت پادکست و محتوای تصویری در شبکه‌های اجتماعی به دنبال ارتباط با مردم و انتقال مفاهیم علمی به جامعه هستند؛ ولی این فعالیت‌ها مورد توجه نهادهای بالادستی و سیاست‌گذار قرار نمی‌گیرد.
از طرف دیگر در وزارت علوم، دفتری به نام دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وجود دارد که زیر مجموعه معاونت پژوهشی وزارت علوم فعالیت می‌کند. یکی از وظایف این اداره کل گسترش ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت است. این مجموعه همواره در بازه‌های زمانی منظم گزارش عملکرد ارتباط با صنعت را منتشر می‌کند اما به نظر می‌رسد که به بخش ارتباط دانشگاه با جامعه توجه کمتری دارد و این موضوع تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته است.
بر همین اساس با دکتر پیمان صالحی؛ معاون پژوهشی وزارت علوم در مورد برنامه این مجموعه برای افزایش ارتباط دانشگاه با جامعه و به‌ویژه در حوزه ترویج علم، گفتگو کردیم.
ضرورت پیگیری جدی موضوع ترویج علم توسط صدا و سیما
دکتر پیمان صالحی در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد نقش دانشگاه‌ها در اتباط با جامعه و افزایش فعالیت دانشگاهیان در حوزه ترویج علم گفت: علی‌رغم اینکه ما بارها جلسات مشترکی با صداوسیما داشته‌ایم، صداوسیما رسانه‌ای دانشگاهی است که همه اقشار جامعه، از کودکی که هنوز مدرسه را آغاز نکرده تا افراد سالمند، به نوعی با آن در ارتباط هستند. به نظر من موضوعات ترویجی علاوه بر شبکه‌های اجتماعی که امروز بسیار مورد توجه هستند و ما نیز در این حوزه فعالیت کرده‌ایم، نیازمند پیگیری‌های جدی‌تری در صدا و سیما هستند. برای مثال، معرفی دانشمندان به جامعه یکی از این موارد است.
وی ادامه داد: در حوزه‌های مختلف، افرادی مانند ورزشکاران و هنرمندان به‌عنوان سلبریتی شناخته می‌شوند و مردم علاقه دارند با آن‌ها ارتباط داشته باشند یا عکس یادگاری بگیرند اما ما در کشور دانشمندانی بزرگ و برجسته داریم که در شرایط محدود و با امکانات موجود، تحت نام جمهوری اسلامی ایران فعالیت و افتخارات بین‌المللی کسب می‌کنند. لازم است جامعه این افراد را بشناسد. البته حتی در کشورهای خارجی هم مردم معمولاً فقط افرادی را می‌شناسند که جوایز بزرگی مثل نوبل را دریافت کرده‌اند. بنابراین این ویژگی خاص این حوزه است که هنرمندان و ورزشکاران بیشتر شناخته شده‌اند تا دانشمندان.
معاون پژوهشی وزارت علوم در مورد اقدامات انجام‌شده در مورد ترویج علم گفت: در زمینه مباحث ترویجی، نشست‌های مختلفی مانند موضوع نمایه‌سازی نشریات علمی برگزار کرده‌ایم، اما یا این اقدامات کافی نبوده یا به‌خوبی دیده نشده‌اند. به نظر من، بهترین راه ترویج علم این است که موضوعات علمی به‌صورت جدی و پیوسته در صدا و سیما دنبال شوند. ما بارها به صدا و سیما این موضوع را پیشنهاد داده‌ایم و البته خودمان نیز باید پیگیری بیشتری می‌کردیم. خواهشم این است که صداوسیما در این مسیر همکاری بیشتری داشته باشد.
نقش انجمن‌های علمی در ارتباط با مردم
وی با اشاره به نقش انجمن‌های علمی در موضوع ترویج علم گفت: در حال حاضر حدود ۳۹۰ انجمن علمی داریم. این انجمن‌های علمی می‌توانند در زمینه ترویج علم فعالیت کنند. برای مثال، اگر انجمن علمی ریاضی اقدام به معرفی ریاضیدان‌های ایرانی برای گروه‌های مختلف، از دبستان و دبیرستان گرفته تا دانشگاه، کند یا علم ریاضی را به زبانی ساده و قابل فهم برای عموم توضیح دهد، تأثیر زیادی خواهد داشت.
صالحی اظهار کرد: برخی از این موضوعات ما را با شگفتی‌های خلقت خداوند آشنا می‌کند. من هر بار که در جلسات نجوم شرکت می‌کنم، شگفت‌زده می‌شوم از آنچه خداوند در خلقت این دنیا انجام داده است. ما در کهکشان به اندازه یک نقطه‌ای زیر پونز هستیم و این‌ها درس خلقت است؛ برگ درختان سبز در نظر هوشیار، هر ورقش دفتریست معرفت کردگار.
وی در مورد نقش انجمن‌های علمی توضیح داد: این انجمن‌ها به‌عنوان سازمان‌های مردم‌نهادی که در حوزه‌های تخصصی فعالیت می‌کنند، طبق اساسنامه خود وظیفه ترویج علم را بر عهده دارند. فعالیت‌هایی مانند انتشار کتاب، ایجاد وفاق و هم‌افزایی در کشور و برگزاری نشست‌های تخصصی از جمله وظایف انجمن‌هاست؛ ولی حتماً باید به موضوع ترویج علم نیز توجه بیشتری داشته باشند.
نقش پژوهش های دانشگاهی در حل معضلات اجتماعی
معاون وزیر علوم ضمن تایید این نکته که باید تلاش‌های بیشتری در زمینه ترویج علم انجام شود، گفت: یکی از نتایج فعالیت‌های ترویج علم می‌تواند تقویت ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت باشد. البته باید توجه کنیم که وقتی از ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت صحبت می‌کنیم، منظور تنها طرح‌های ارتباط با صنعت نیست؛ حدود ۱۱ هزار و ۶۰۰ طرح پژوهشی که هم‌اکنون جاری است، ارتباط با جامعه را نیز شامل می‌شود.
وی در این زمینه توضیح داد: یکی از جنبه‌های ارتباط دانشگاه با جامعه، حل مسائل اجتماعی است. بسیاری از طرح‌های مرتبط با جامعه و صنعت دانشگاه‌ها، در حوزه علوم انسانی و اجتماعی به حل مشکلات کفِ جامعه و معضلات اجتماعی می‌پردازند. همان‌طور که رئیس‌جمهور محترم در مراسم معارفه وزیر علوم و همچنین در بازدید از وزارت علوم تأکید کردند، انتظار می‌رود دانشگاه مسائل کشور را حل کند و دانشگاه‌ها نیز آماده این امر هستند.
صالحی خاطر نشان کرد: بنابراین، درست است که در طرح‌های مرتبط با ارتباط دانشگاه و صنعت، کلمه «صنعت» بیشتر برجسته شده، اما این به معنای نادیده گرفتن جامعه نیست. بسیاری از این طرح‌ها در حوزه علوم انسانی و اجتماعی و مرتبط با مسائل جامعه انجام می‌شوند، اما این فعالیت‌ها نیاز به گسترش بیشتری دارند.
فعالیت‌های ترویجی در آئین‌نامه ارتقا پر رنگ خواهد شد؟
معاون پژوهشی وزارت علوم در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان فعالیت‌های ترویجی اعضای هیئت‌علمی را آئین‌نامه ارتقا پر رنگ کرد؟ گفت: قطعاً فعالیت‌های ترویجی اعضای هیئت علمی ظرفیت بسیار ارزشمندی است. البته قصد جسارت ندارم که هر اقدامی از سوی اعضای هیئت علمی نیازمند مشوق است، چرا که بسیاری اساتید ترویج علم را بخشی از مسئولیت اجتماعی خود می‌دانند. ما شاهد هستیم که اعضای هیئت علمی در بسیاری از موارد بدون در نظر گرفتن منافع مالی و با وجود دشواری‌های سفر، در نشست‌ها و جلسات ملی و بین‌المللی شرکت می‌کنند.
وی افزود: با این وجود، ما نیز به‌عنوان مسئولان این حوزه، موظفیم سیاست‌هایی در راستای ترویج علم تدوین کنیم که به تشویق این فعالیت‌ها کمک کند. برای نمونه؛ در گذشته چاپ مقالات ترویجی در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی امتیاز ویژه‌ای داشت. همچنین در چارچوب آیین‌نامه مربوط به «اعتبار ویژه یا گرنت» شرط شده است که اعضای هیئت علمی برای دریافت این امتیاز، صفحه شخصی در سایت دانشگاه ایجاد کنند، چرا که این موضوع به افزایش مراجعه به آن‌ها و معرفی بهتر فعالیت‌هایشان کمک می‌کند.
صالحی اظهار کرد: در برخی از آیین‌نامه‌های دانشگاهی نیز تأکید شده است که اعضای هیئت علمی باید در کنفرانس‌ها و نشست‌های علمی در سطوح مختلف شرکت کنند. هیئت علمی که در این‌گونه نشست‌ها حضور نیابد، سهم خود در ترویج علم را ایفا نکرده است. بنابراین، توجه به این مسئله بسیار ضروری است و فرمایش شما در این خصوص کاملاً صحیح است.
معاون وزیر علوم تاکید کرد: در مجموع، باید با استفاده از این ظرفیت‌ها و تدوین سیاست‌های مناسب، نقش اعضای هیئت علمی در ترویج علم و ارتباط با جامعه را بیش از پیش تقویت کنیم.
