رادیو همشهری | کوچه‌گرد ۴۷؛ چرا طهرانی‌ها خانه‌هایشان را چهار فصل می‌ساختند؟

همشهری آنلاین-لیلا باقری: وقتی حرف از «خانه‌های قدیمی» می‌شود، حیاطی با حوضی در میان و درخت‌هایی در گوشه و کنار خاطرمان می‌آید و اتاق‌هایی دور حیاط. حوض و درخت که از ارکان ثابت حیاط بودند و اتاق‌ها هم برای هماهنگ شدن خانه با طبیعت و اقلیم چهارفصل طهران دور تا دور حیاط ساخته می‌شدند. قدیم‌ها، در ساخت خانه‌ها در همه شهرها به طبیعت توجه می‌شد. مردم با اقلیم‌شان سازگار و هماهنگ زندگی می‌کردند؛ اگر شهری آفتاب سوزانی داشت برای حفاظت از خودشان طوری خانه و گذر می‌ساختند تا گرما را تاب بیاورند و تا حدودی از تابش در امان باشند. اگر هم باران‌زا و مرطوب بود، یک‌جور دیگر خانه‌سازی داشتند تا از رطوبت و تخریب آسیب کمتری ببینند. امروز به این مدل خانه‌سازی سازگار با طبیعت «معماری ارگانیک» می‌گویند و آنقدر ناآشناست که جزو مفاهیم لوکس تلقی می‌شود.

همین‌طورها بود که مردم طهرانی با اقلیم چهارفصل، خانه‌هایی مناسب این محیط ساختند. معماری که از خود طبیعت، برای زندگی بهتر کمک می‌گرفت. درواقع معماری چهار فصل را در خانه جاری می‌کرد و ممزوج در زندگی ساکنانش تا هم آدم در آسایش باشد و هم محیط زیست.

تهرانی‌ها خانه را چهارفصل می‌ساختند؛ در چهار وجه شمال و شرق و غرب و جنوب. البته وجه چهارم یعنی جنوب ویژه خانه اشراف بود و خانه‌های مردم معمولی تنها سه وجه شمال و غرب و شرق را داشتند. چند وجهی می‌ساختند تا در هر فصل سال در یک وجه زندگی کنند. در وجهی هماهنگ با آفتاب و میزان سرما و گرمایی که دارد تا با این کار نیاز به انرژی کمتری برای گرم یا سرد ماندن خانه داشته باشند. در این نوع معماری اتاق‌ها در جهت صبا و مَسا ساخته می‌شدند؛ آفتاب و سایه.

به جبهه شرقی صبا می‌گفتند و اتاق‌های وجهی که به سمت صبح بودند و مشرق، ویژه تابستان بود و اهل خانه پشت به آفتاب زندگی می‌کردند. در حیاط درختان دوکی شکل، مانند سرو یا تبریزی هم می‌کاشتند تا در تابستان جلوی تابش مستقیم خورشید را بگیرد و در زمستان هم خزان داشته باشد و بگذارد خورشید به داخل خانه بتابد و گرما بدهد. ضلع رو به رو و غربی را هم مسا می‌گفتند. ضلعی که آفتاب مستقیم به اتاق‌ها می‌خورد و گرمشان می‌کرد و ویژه زندگی زمستانی بود. ضلع شمالی هم که نه گرم بود و نه سرد، ویژه فصلی معتدلی چون بهار. همین‌طورها بود که مردم با خورشید که منبع انرژی و رویش بود، دوست بودند و سازگار و نیاز کمتری به وسایل گرمایشی و سرمایشی داشتند که به طبیعت آسیب می‌زند. اصلش این است که مردم طهران قدیم دوستی با آب و خاک و خورشید را بلد بودند.