چرا «ایران هراسی» آفت حوزه گردشگری شده است؟

فرارو- محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور، اخیرا در اظهاراتی درباره نرخ گردشگری و وضعیت این حوزه گفته است: «یک ایران هراسی در دنیا راه افتاده است که هیچ ربطی به ایران ندارد. ما هم در برابر این ایران هراسی ضعیف و انفعالی برخورد کرده و چهره‌های فرهنگی نقش خود را ایفا نکردند و نتیجه این شده است که کسانی که ایران را نمی‌شناسند، باورشان شده است که اگر وارد ایران شوند، وارد جهنم می‌شوند ولی نگاه آنها به ایران پس از چند روز اصلاح می‌شود.» عارف در بخش دیگری از سخنان خود نیز تاکید کرده که با نگاه درست به حوزه گردشگری، بعد از نفت، گردشگری می‌تواند بیشترین درآمد را برای ایران داشته باشد.

به گزارش فرارو، نگاهی به آمار‌های سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد کشور ترکیه بیش از ۹ برابر ایران جذب گردشگر و امارات متحده بیش از ۷ برابر ایران درآمد گردشگری داشته است. این آمار‌ها در کنار سخنان معاون اول رئیس جمهور این پرسش‌ها را ایجاد می‌کند که چرا کشور ما دچار «ایران هراسی» شده است و در چنین شرایطی وظیفه نهاد‌های رسمی و دولتی برای بهبود این وضعیت چیست؟ سعید معیدفر، جامعه‌شناس و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران در گفت‌و‌گو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

این روز‌ها هم با شرق مشکل داریم و هم با غرب

سعید معیدفر به فرارو گفت: «سوالی که در درجه اول مطرح می‌شود این است که چرا کاهش آمار گردشگران یا ایران هراسی برای آقای عارف جای سوال دارد. به هر حال دلایل زیادی برای این شرایط وجود دارد. یکی از علل اساسی ایران هراسی، استراتژی‌هایی است که حاکمیت در ایران اتخاذ کرده است. من اخیرا در همایش وفاق، به این موضوع اشاره کردم که ایران به علت موقعیت استراتژیکی که در بین شرق و غرب دارد، وضعیت ویژه‌ای دارد و همواره در طول تاریخ به علت همین ویژگی بوده که هم فرصت‌ها و هم تهدید‌های متعددی داشته است. این فرصت‌ها و تهدید‌ها در طول تاریخ گاهی رشد کرده‌اند و گاهی افت. اما فراموش نکنیم هربار که قدرت گرفتیم به سود وضعیت اجتماعی، فرهنگی و سایر حوزه‌ها بوده است. ما در این جغرافیا می‌توانستیم امنیتی ایجاد کنیم که کشورمان را به عنوان یک گذرگاه امن تثبیت کنیم که دارای ارتباطات اجتماعی و اقتصادی است و در نتیجه کشورمان را برای بهره برداری از فرصت‌های منطقه‌ای و بین المللی آماده کنیم. ایران در برهه‌هایی از تاریخ از هویت برجسته برخوردار بوده و در این دوره‌ها نیز گشودگی‌هایی برجسته در کشور ایجاد شده است. به قول آقای مصدق، ما موازنه منفی داشتیم یعنی نه سرسپرده غرب بودیم و نه سرسپرده شرق. در واقع با همه جهان در یک مصالحه، آشتی و پیوند بودیم و در نتیجه منطقه ما امنیت زیادی برای توسعه تجارت جهانی داشت و مردم نیز ثروتمندتر بودند.»

وی افزود: «به مرور زمان و با تغییر استراتژی‌ها و ایدئولوژی و باور‌های نامتنجانسی که داشتیم، در نهایت دچار یک انقباض شدیم و موقعیت برجسته پیشین را از دست دادیم و رابطه ما با جهان و با مردم به هم ریخت و در نهایت به این وضعیت رسیدیم که در حوزه‌هایی مثل گردشگری با مشکلاتی مواجهیم و در یک بن بست قرار گرفته‌ایم که رابطه ما با سایر نقاط جهان تا حدودی قطع شده است. حقیقت این است که من معتقدم ما موازنه‌ای مطلق با جهان برقرار کرده‌ایم به این معنا که اساسا «هم با شرق مشکل داریم و هم با غرب». در نتیجه وضعیت قابل قبولی برای جهان نداریم و همه امتیازات خودمان را برای جهان از دست داده‌ایم و حتی چینی‌ها نیز ما را دارای مزیت نمی‌بینند و به حدی روش‌های نادرستی اتخاذ کرده‌ایم که حتی چینی‌ها نیز با ما مشکلاتی دارند. ما سعی کردیم چین و روسیه را به عنوان کشور‌های دوست برای خودمان انتخاب کنیم، اما همین دو کشور با بسیاری از کشور‌های جهان ارتباط متقابل دارند و اتفاقا تمایلی ندارند به علت ارتباط با ایران، ارتباط خود با جهان را از دست دهند. متاسفانه ما حتی نتوانسته‌ایم رابطه مان با شرق را به عنوان یک رابطه درست تعریف کنیم.»

قطع ارتباط با غرب در نهایت ارتباط با شرق را قطع می‌کند

این استاد جامعه شناسی در ادامه گفت: «وقتی ارتباطمان را با غرب قطع کرده‌ایم، طبیعیست که ارتباطمان با شرق نیز کمرنگ‌تر و حتی قطع خواهد شد، چرا که شرق، امتیاز ایران را از این جهت می‌بیند که بتواند تسهیل کننده ارتباط با غرب باشد. جهان از غرب تا شرق با یکدیگر در ارتباط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است. وقتی ما ارتباطمان را با یک بخش قطع کرده‌ایم طبیعیست که بقیه بخش‌ها نیز برای ما امتیازی قائل نخواهد بود. مدتی پیش وزیر گردشگری صحبت از این کرد که تصمیماتی مثل قانون عفاف و حجاب (در آن شکلی که تعریف شده بود) می‌تواند روی پذیرش گردشگران، تاثیرگذار باشد. دقیقا مسئله من همین است که گشودگی ما نسبت به جهان باید در همه ابعاد رخ دهد. درواقع گشودگی سیاسی و اقتصادی یک طرف و گشودگی فرهنگی در طرف دیگر، حائز اهمیت است؛ بنابراین مسائلی مثل همین قانون عفاف و حجاب نیز می‌تواند بر افزایش قطع ارتباط ما با دنیا دامن بزند. درست است که ما با غربی‌ها در حوزه‌های مختلفی از جمله مسئله غزه مشکل داریم. اما گشودگی ما در دیگر حوزه‌ها چگونه است؟ ما باید به دنبال راهکار‌هایی باشیم که از مزیت‌های استراتژیک کشورمان بهره‌مند شویم.»

وی افزود: «تا زمانی که عدم گشودگی سیاسی با غرب را به عدم گشودگی‌های حوزه فرهنگی، اجتماعی و... ارجاع می‌دهیم وضعیت همین است. درست است که در رابطه با شرق، می‌توانیم بگوییم که گشودگی سیاسی بهتری داریم، اما در عرصه ارتباطات و عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و امثالهم چندان گشودگی نداریم و اتفاقا همین امر نیز می‌تواند باعث تعمیم بستگی به عرصه سیاسی با شرق هم شود. ایدئولوژی‌هایی که در این سال‌ها استفاده کرده‌ایم باعث شده نه تنها برای دیگر کشور‌ها مزیت نداشته باشیم، بلکه نسبت به سایر کشور‌ها دچار عقب رانده شدن شویم. نکته‌ای که آقای عارف به عنوان «ایران هراسی» اشاره کرده‌اند، صرفا درباره مسائل توریستی یا بازرگانان خارجی نیست. درواقع این فقط یک بخش ماجراست و ابعاد ایران هراسی، می‌تواند بسیار گسترده‌تر باشد. ما به علت اتخاذ راهکار‌های غلط و استراتژِی‌های نادرست درگیر شرایطی هستیم که حتی در اخبار کشور‌های دیگر بازتاب دارد و منتهی به تشدید شرایطی می‌شود که از هر نظر برای ما مضر خواهد بود. حتی کشور‌هایی هم که مدعی هستند از دوستان ما هستند در شرایط فعلی، فاصله خود را با ما حفظ می‌کنند و به مرور زمان حتی گردشگران روسی یا چینی نیز در ایران کاهش پیدا کرده‌اند.»