گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد: هوش مصنوعی دیگر تهدیدی برای بازار کار نیست

چند سالی است از هوش مصنوعی به‌عنوان تهدیدی بزرگ برای بازار کار یاد می‌شود. اینکه سرانجام روزی خواهد رسید که هوش مصنوعی جایگزین کارمندان و کارگران زیادی می‌شود و انسان‌ها گرفتار فقر ناشی از بیکاری می‌شوند. خبر خوب اینکه داده‌های جدید مجمع جهانی اقتصاد درباره آینده پیش‌بینی متفاوت می‌کند، به نظر می‌رسد بشر با شناخت خوبی که از هوش مصنوعی پیدا کرده، دیگر نه‌فقط آن را تهدید نمی‌داند، بلکه معتقد است فرصت‌های شغلی بیشتری هم با کمک آن خلق خواهند شد.

هر اختراع و کشف جدیدی ابتدا هیولا دیده می‌شود تا زمانی که یاد بگیریم چطور با آن زندگی کنیم. چه آن روز که آتش دشمنی ترسناک برای انسان‌های نخستین بود، چه زمانی صدای ماشین‌های بخار، لرزه بر اندام کارگرها می‌انداخت. اما هم آتش دوستی قدرتمند برای انسان شد، هم آن غول‌های آهنی فرصت‌های کاری جدید به وجود آوردند.

اولین کامپیوترهایی که وارد محیط کاری شدند، رقیبی جدی برای منشی‌ها، حسابدارها و… بودند اما کامپیوترها نه‌فقط این مشاغل را از بین نبردند، بلکه آنها را کارآمدتر کردند و فرصت‌های شغلی جدیدی مانند برنامه‌نویسی را به وجود آوردند. در آستانه انقلاب هوش مصنوعی هم این نگرانی‌های تاریخی تکرار شده است اما به نظر می‌رسد با فراگیری ابزارهای AI در یکی دو سال گذشته، بشر دیگر هوش مصنوعی را تهدیدی جدی برای بیکار شدن نمی‌داند. البته عوامل دیگری نیز وجود دارند که بر نابودی و ایجاد شغل‌های جدید اثرگذار خواهند بود.

این را می‌توان از مقایسه گزارش‌های چند سال اخیر مجمع جهانی اقتصاد برداشت کرد. از سال 2018 تا سال 2023 که اثرات فراگیری هوش مصنوعی چندان مشخص نبود، پیش‌بینی‌ها درباره فرصت‌های شغلی آینده بدبینانه بود اما در نظرسنجی جدید، شاهد جهشی قابل‌توجه درباره ایجاد موقعیت‌های شغلی جدید هستیم.

به گزارش دیجیاتو، آخرین بررسی‌های مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد تا سال 2030 حدود 92 میلیون موقعیت شغلی از بین خواهد رفت، اما 170 میلیون شغل جدید ایجاد می‌شود. این گزارش براساس نظرسنجی سال 2024 درباره آینده مشاغل تهیه شده است و دیدگاه بیش از هزار کارفرما از سراسر جهان را بازگو می‌کند. کارفرماهایی که بیش از 14 میلیون کارگر را مدیریت می‌کنند. هوش مصنوعی، گذار سبز، تغییرات جمعیتی، تنش‌های ژئوپلیتیک و شرایط اقتصادی از جمله محرک‌های اصلی تغییر آینده بازار کار هستند.

به طور مثال جمعیت‌های سالخورده باعث رشد مشاغل مراقبت‌های بهداشتی مانند متخصصان پرستاری می‌شوند، در حالی که جمعیت‌های در حال رشد در سن کار، رشد حرفه‌های مرتبط با آموزش را، مانند اساتید آموزش عالی، تقویت می‌کنند.

تأثیر عمیق پیشرفت‌های تکنولوژی مانند هوش مصنوعی، اتوماسیون و رباتیک بر آینده کار را می‌توان در این گزارش دید. پیش‌بینی می‌شود این فناوری‌ها هم شغل ایجاد کنند هم شغل‌ها را نابود کنند؛ درنتیجه نیمی از نیروی کار باید برای یادگیری مهارت‌های جدید تلاش کند.

پیش بینی می‌شود فناوری 19 میلیون شغل ایجاد کند و 9 میلیون نفر را طی پنج سال آینده بیکار کند، در حالی که هوش مصنوعی به طور خاص 11 میلیون شغل ایجاد می‌کند و 9 میلیون نفر نیز مجبور به گرفتن شغل جدید می‌شوند.

تغییرات آینده بازار کار

در گزارش‌های WEF که معمولاً هر 2 سال یک بار منتشر می‌شود، کارفرماها 5 سال آینده بازار کار را پیش‌بینی می‌کنند. داده‌های 3 گزارش اخیر نشان‌ می‌دهد فرصت‌های شغلی مرتبط با فناوری اطلاعات مداوم درحال رشد هستند و تقاضا برای نیروی کار ماهر در این حوزه به‌طورکلی افزایش می‌یابد.

همچنین مشاغلی که به‌نوعی با فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی، داده و دیجیتال مرتبط هستند، رشد قابل‌توجهی کرده‌اند. اگرچه مشاغل فنی و دیجیتالی رشد چشمگیری داشته‌اند، مهارت‌های نرم همچنان مهم هستند؛ برای مثال در گزارش 2025، متخصصان توسعه کسب‌وکار و متخصصان بازاریابی دیجیتال مشاغل تقریباً پرطرفدار معرفی شده‌اند که نشان از اهمیت مهارت‌های ارتباطی، خلاقیت و حل مسئله دارد.

برخلاف باور عموم، مشاغل سنتی نیز همچنان فرصت رشد قابل‌توجهی خواهند داشت. انتظار می‌رود بیشترین تعداد مشاغل جدیدی که تا سال 2030 ایجاد خواهد شد، در 2 بخش کشاورزی و رانندگی کامیون‌ها و تحویل کالا باشد.

در سال‌های آینده، چه مشاغلی بیشتر در خطر هستند؟ پیش‌بینی می‌شود مشاغل روتین و تکراری بیش از سایر حوزه‌ها در معرض نابودی قرار داشته باشند. کارمندان ورود داده، منشی‌ها و کارمندان حسابداری، صندوق‌داران و کارمندان فروش بلیت احتمالاً تا چند سال دیگر شغلشان را از دست خواهند داد.

برای کار در عصر هوش مصنوعی چه باید کرد؟

در گزارش اخیر مجموع جهانی اقتصاد پیش‌بینی می‌شود مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی تا سال 2030 بیشترین تقاضا را داشته باشند. سواد فناوری به‌طور فزاینده‌ای اهمیت پیدا خواهد کرد؛ زیرا محرک اصلی پذیرش فناوری است. حدود نیمی از کارگران و کارمندان باید مهارت‌های خود را ارتقا دهند تا بتوانند همچنان در بازار کار حضور داشته باشند.

انتظار کارفرمایان از تکامل مهارت‌ها در 5 سال آینده این است که مهارت‌هایی مانند هوش مصنوعی و داده‌های بزرگ، شبکه‌ها و امنیت سایبری و سواد فناوری سریع‌تر از هر نوع مهارت دیگری اهمیت بیشتری پیدا کنند. به غیر از یادگیری مهارت‌های فنی، مهارت‌های مکمل دیگری مانند تفکر تحلیلی، انعطاف‌پذیری، چابکی، رهبری، نفوذ اجتماعی، کنجکاوی، یادگیری مادام‌العمر، مدیریت استعداد و مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی نیز از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود.

مروری بر پیش‌بینی‌های قبلی مجمع جهانی اقتصاد

برای اینکه ببینیم پیش‌بینی‌های مطرح شده در گزارش مجمع جهانی اقتصاد تا چه حد می‌تواند معتبر باشد، گزارش سال 2016 آن را بررسی کردیم. تعداد قابل توجهی از پیش‌بینی‌های مطرح شده در این گزارش تقریباً به وقوع پیوستند. به طور مثل، رشد سریع هوش مصنوعی و اتوماسیون، کاهش تقاضا برای مشاغل دفتری و اهمیت رو به افزایش مهارت‌هایی مثل تفکر تحلیلی پیش‌بینی شده بودند.

البته برخی پیشرفت‌های حادث شده در سالهای اخیر دور از انتظار مجمع جهانی اقتصاد بوده است. نمونه آن گسترش فرهنگ دورکاری و رشد سلامت دیجیتال در نتیجه شیوع کووید 19 است.

کارگران چقدر از رفاه حاصل از هوش مصنوعی بهره‌مند خواهند شد؟

اگر درآمد یک شرکت از ماشین‌های پیشرفته و الگوریتم‌های اختصاصی به دست آید، کارگران تا چه حد می‌توانند در این رفاه سهیم باشند؟ پاسخ مجمع جهانی اقتصاد این است که رهبران کسب‌وکارها باید به تقویت همکاری انسان و ماشین فکر کنند. «این جایی است که فناوری می‌تواند به گونه‌ای طراحی و توسعه یابد که کار انسانی را تکمیل و تقویت کند، نه اینکه آن را جایگزین کند.»

عنصر انسانی در اقتصاد دنیا جایگزین‌ناپذیر است، اما فناوری نحوه کار ما را دوباره تعریف خواهد کرد و باید خود را برای تغییرات آینده آماده کنیم.