همشهری آنلاین: آیین رونمایی از چهار کتاب سینمایی «تاریکی فرامی‌خواند؛ پژوهشی انتقادی پیرامون نئونوآر» نوشته سو شورت با ترجمه عباس کریمی‌عباسی، «نبرد پنهان نتفلیکس و هالیوود» نوشته دِید هِیز و داون چمیلفسکی با ترجمه الهام جوادپور، «تاریخ ادبیات فرانسه در سینما» نوشته کیت گریفیث و اندرو واتس با ترجمه پوپک رحیمی و «بی‌خورشید» دست‌نوشته‌های کریس مارکر با گردآوری و ترجمه مریم رفیعی، از مجموعه کتاب‌های سینمایی نشر گره با همکاری کمیته فرهنگی انجمن منتقدان سینمای ایران به میزبانی خانه سینما، شامگاه یکشنبه، ۲۳ دی برگزار شد. مازیار فکری‌ارشاد، منتقد سینما و مترجم، دبیری این مجموعه را بر عهده داشته است. در این مراسم، هر یک از مترجمان به معرفی کتاب‌هایی که ترجمه کرده بودند پرداختند.
فرهنگ تماشای پی‌درپی
الهام جوادپور در معرفی کتاب «نبرد پنهان نتفلیکس و هالیوود» با اشاره به آنکه سکوی برخط محتوای تصویری نتفلیکس از سال ۲۰۱۳ با شعار «دوست داریم مخاطب را شاد کنیم» فعالیت خود را آغاز کرد یادآور شد: سریال «خانه پوشالی» اولین مجموعه‌ای بود که توسط این سکو به مخاطبان ارائه شد و با همین نگرش نتفلیکس تلاش کرد تا فرهنگ تماشای پی‌درپی (binge watching) را برای علاقه‌مندان حوزه سریال‌های تلویزیونی احیا کند.
وی درباره فرهنگ تماشای پی‌درپی (بینج واچینگ) و معرفی آن گفت: هم‌سویی با عصر فناوری و شتابی که زندگی مدرن برای انسان‌ها با خود به همراه آورده، دیگر برای مخاطبان فرصت یک هفته صبر برای دیدن قسمت جدیدی از یک سریال را ایجاد نمی‌کند. سکوی نتفلیکس از این نیاز بهره برد و با پی‌ریزی فرهنگ تماشای پی‌درپی تمامی قسمت‌های یک مجموعه سریال را به شکل توأمان در اختیار مخاطب قرار داد.
این مترجم با اشاره به آنکه همین مؤلفه نتفلیکس باعث شد تا دیگر سکوهای جهانی در این مسیر گام بردارند خاطرنشان کرد: هرچند آن سکوها چون از نگرش نوآورانه نتفلیکس بی‌بهره بودند، نتوانستند به قدرت آن دست یابند. از سوی دیگر باید تاکید کرد که امروز بی‌تردید نتفلیکس به یکی از رقیب‌های بزرگ هالیوود در صنعت تولید محتوای تصویری بدل شده است.
«نبرد پنهان نتفلیکس و هالیوود» تاریخچه‌ی شکل‌گیری و رشد پلتفرم‌های سرگرمی آنلاین همچون نتفلیکس (و سایر رقبا) را بررسی می‌کند. سپس به رویارویی پنهانِ این پلتفرم‌ها با جریان اصلی سینمای آمریکا یعنی هالیوود می‌پردازد. اینکه چگونه همه‌گیریِ کووید ۱۹ موقعیتی طلایی برای این پایگاه‌های تولید و نمایش اینترنتی فراهم ساخت و نتفلیکس چگونه توانست قاعده‌ی بازی در صنعت سرگرمی را برهم زند، صنعتی با معادلات پیچیده پشت پرده که نه‌تنها هالیوود را درگیر خود ساخته که پای غول‌های اقتصادی دیگری چون سیلیکون وَلی و وال‌استریت را هم به این عرصه گشوده است. در نهایت کتاب به این نکته می‌پردازد که هالیوود و اساسا صنعت سینما چه راهکارهایی برای دوام آوردن و رقابت برابر رقبای قدرت‌مندی همچون نتفلیکس پیش رو دارد.
روایت تسخیر سینمای جهان
پوپک رحیمی، مترجم کتاب «تاریخ ادبیات فرانسه در سینما»، در معرفی این اثر با اشاره به آنکه این کتاب درباره اقتباس‌های ادبی است که از ادبیات فرانسه در سینما صورت گرفته خاطرنشان کرد: این کتاب به‌هیچ‌وجه بر خود کشور فرانسه و آثار اقتباسی از نویسندگان این کشور استوار نیست و تلاش کرده این مؤلفه را به مخاطب نشان دهد که ادبیات فرانسه با تمام قدرت خود چگونه توانسته در سینمای جهان ریشه باز کند. وی ادامه داد: اگر کسی علاقه‌مند به حوزه سینما به ویژه اقتباس‌های ادبی به عنوان یکی از جذاب‌ترین شکل‌های تولید آثار سینمایی باشد این کتاب می‌تواند انتخابی خوب برای او باشد و اطلاعات فراوان، دقیق، علمی و به‌روز را به خوانندگانش ارائه کند.
این کتاب سیر تاریخی تعاملات میان سینما و ادبیات فرانسوی زبان را از بدو پیدایش سینما تا همین اواخر و شکل‌گیری جریان سینمای دیاسپورا (مهاجرت) در اروپا به‌شکل موردی بررسی و تفسیر کرده است.سینما از همان آغاز به‌دلیل ماهیت داستان‌سرای خود از خدمات ادبیات بی‌بهره نبوده است.حتی پیش از آنکه مفهوم فیلمنامه و اقتباس در ترمینولوژی سینما جا بیفتد، پیشگامان سینما از ادبیات داستانی و منظوم فرانسوی استفاده کردند. امروز که اقتباس ادبی یک شاخه مهم سینما به‌شمار می‌رود، می‌توان درباره گسترش نفوذ ادبیات فرانسه، چه در محصولات سینمایی فرانسه و مستعمرات پیشین و چه در سینمای دیگر سرزمین‌ها، به مطالعه‌ای عمیق و موردی دست زد. متن اصلی این کتاب در سال ۲۰۲۱ توسط انتشارات بلومزبری منتشر شده است.
دعوت انسان به کشف خویشتن
عباس کریمی‌عباسی به عنوان دیگر مترجم حاضر در این نشست با کتاب «تاریکی مرا می‌خواند، پژوهش انتقادی پیرامون نئونوآر» با اشاره به پیشینه شکل‌گیری گونه نئونوآر در هنر سینمای جهان گفت: زمانی که رمان جنایی واقع‌گرا حیات خود را با دشیل هَمِت آغاز کرد و با قلم نویسندگانی چون ریموند چندلر و راس مک دانلد استمرار یافت و این گونه ادبی جهانی شد، فرانسوی‌ها برای تحقیر آن از واژه «نوآر» به معنای «سیاه» استفاده کردند. وی خاطرنشان کرد: به تدریج بعد از تجربه قلم نویسندگان فرانسوی در این عرصه و استقبالی که مخاطبان از این گونه ادبی میان نویسندگان فرانسوی داشتند شاهد پیشی گرفتن نویسندگان این کشور در حوزه ادبیات نوآر بودیم، به گونه‌ای که به فاصله کوتاهی شاهد بدل شدن کشور فرانسه به مهد ادبیات و سینمای نوآر شدیم.
کریمی‌عباسی با تاکید بر آنکه اندیشیدن به این مؤلفه که گونه ادبی و سینمایی نوآر به تاریکی روح انسان ارجاع دارد، اندیشه‌ای از بُن‌مایه غلط و اشتباه است تصریح کرد: ادبیات و سینمای نوآر ناقد سیستم فاسد سرمایه‌سالاری و مصرف‌گرایی است و تلاش می‌کند تا جلوه‌ای از بخش‌های تاریک روح انسان را با زبانی مذمت‌گونه به نقد بکشد و انسان را به اصل انسانیت و ابعاد متعالی روح او در قامت زبان زیبایی‌شناسانه هنرِ سینما و ادبیات به سفری درونی دعوت کند.
«تاریکی فرامی‌خواند» عنوان پژوهشی انتقادی است که تضادهای تازه‌ای را که نئونوآر به سینما و ژانر مبداء خود یعنی نوآر افزوده بررسی و تفسیر می‌کند. جه عواملی سینمای نئونوآر را پنج دهه پس از افول ژانر اصلی همچنان زنده و پویا نگه می‌دارند؟ چه نکته‌ای فیلمسازان و خالقان سریال‌ها را به کار در حوزه‌ی نئونوآر تشویق می‌کند؟ منتقدهای سینما چگونه به نئونوآر می‌نگرند؟ و چرا تماشاگران سینما هنوز دلبسته داستان‌هایی از سقوط اخلاقی انسان هستند؟ این‌ها پرسش‌هایی است که نویسندگان کتاب مطرح کرده‌اند و به دنبال پاسخ‌هایی روشن برای آن هستند. تاثیر عواملی همچون بحران هویت جنسیتی، طنز سیاه در نئونوآر، قابلیت‌های این ژانر در رادیکالیسم سیاسی/ فرهنگی و ملاحظات جامعه‌شناسیِ سیاسی از مباحث مطرح‌شده در این کتاب هستند.
دریچه‌ای به دنیای یک هنرمند
در ادامه مازیار فکری‌ارشاد با اشاره به اینکه مریم رفیعی، مترجم کتاب «بی‌خورشید»، به دلیل دوری مسافت در این نشست حضور ندارد به معرفی ترجمه وی پرداخت و گفت: «بی‌خورشید» دست‌نوشته‌های کریس مارکر است که در سینمای ایران و مباحث تئوریک خیلی از وی یاد شده و ارجاع داده می‌شود و خانم رفیعی تصمیم به جمع‌آوری و ترجمه نوشته‌های وی گرفتند. وقتی کتاب از طرف دوست خوبم اصغر نوری به من معرفی شد کتاب را بسیار جذاب دیدم و مطالعه آن را به شدت توصیه می‌کنم.
کریس مارکر مستندساز مولف، اندیشمند و هنرمند چندبعدی فرانسوی است، فیلمسازی متفکر، هنرمندی علاقه‌مند به سیاست، نویسنده‌ای جست‌وجوگر، سینماگری تجربه‌گرا و بیش از همه، انسان‌شناسی دلبسته‌ی تاریخ. فیلمسازی صاحب‌سبک که از پیشگامان سبک فیلم جستار شمرده می‌شود و تاثیر بسزایی بر مستندسازان پس از خود داشته است. این کتاب، با پرسه‌ای هوشمندانه در دست‌نوشته‌های مارکر، شاید به‌دنبال روزنه‌ای برای ورود به جهان یک سینماگر منزوی اما مهم در تاریخ سینمای جهان است. در این مجموعه از یادداشت‌های کوتاه و جستارهای ادبی تا نقدی بر «سرگیجه» هیچکاک و داستان کوتاه و متن برخی از فیلم‌هایش به‌چشم می‌خورد. کتاب در گشودن دریچه‌ای به دنیای این هنرمند می‌کوشد.
همچنین فکری‌ارشاد در این مراسم درباره کتاب‌های این مجموعه گفت: کتاب‌های این مجموعه با دقت زیاد بر محتوا و کیفیت و به ویژه نیازسنجی برای مخاطب ایرانی و علاقه‌مندان مختلف سینما انتخاب شده و مترجمان برحسب اشراف و دانشی که بر موضوعات آنها داشته‌اند انتخاب شده‌اند. ازاین‌رو با مجموعه‌ای باکیفیت و جذاب در حوزه ترجمه کتاب‌های سینمایی روبه‌رو هستیم.
