آیا انتخاب شهرداران در ایران بازیچه سیاست شده است؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در جلسه علنی امروز مجلس نماینده مردم بیجار پیشنهاد انتخاب مستقیم شهرداران توسط مردم را مطرح کرد که در نهایت این پیشنهاد با مخالفت ۱۴۳ نماینده رو به رو شد و رای نیاورد.

نحوه درست یا نادرست انتخاب شهرداران در ایران

در ایران، شهرداران از طریق نظام غیرمستقیم انتخاب می‌شوند؛ شیوه‌ای که بر اساس آن اعضای شورای شهر وظیفه انتخاب شهردار را بر عهده دارند. این روش در ظاهر با هدف تقویت نقش شوراها و هماهنگی بیشتر در مدیریت شهری طراحی شده است، اما در عمل به بستری برای نفوذ قدرت‌های سیاسی و زدوبندهای پشت‌پرده تبدیل شده است. بسیاری از شهرداران، به‌ویژه در کلان‌شهرها، نه بر اساس شایستگی بلکه با تکیه بر لابی‌گری سیاسی منصوب می‌شوند.

نتیجه این روند چیزی جز ضعف مدیریت، نارضایتی عمومی و گسترش فساد نبوده است. شهرداران به‌جای حل مشکلات واقعی شهر، بیشتر درگیر پاسخ‌گویی به حامیان سیاسی خود هستند. در شهرهای کوچک‌تر نیز، منافع محلی و روابط شخصی نقش مهمی در انتخاب شهردار ایفا می‌کنند و این موضوع باعث کاهش اعتماد عمومی به این فرایند شده است.

انتخاب مستقیم شهرداران

انتخاب مستقیم شهرداران توسط مردم در بسیاری از کشورها اجرا می‌شود و به‌عنوان روشی برای تقویت دموکراسی و شفافیت مطرح است. این شیوه، شهروندان را در مدیریت شهر خود سهیم کرده و شهرداران را به پاسخ‌گویی مستقیم در برابر مردم وامی‌دارد.

بااین‌حال، این روش بدون چالش نیست. یکی از بزرگ‌ترین خطرات آن، احتمال انتخاب‌های پوپولیستی است. وعده‌های بزرگ و غیرعملی می‌توانند شایستگی و تجربه را به حاشیه برانند. هزینه‌های برگزاری انتخابات نیز یکی دیگر از موانع این روش است که به‌ویژه در کشورهایی با محدودیت‌های مالی ممکن است مشکلاتی ایجاد کند.

 بازنگری در نظام انتخاباتی

تجربه عملکرد شوراهای شهر در ایران نشان داده است که روش فعلی انتخاب شهرداران به بستری برای منازعات سیاسی و کاهش کارایی شوراها تبدیل شده است. شوراها به‌جای ایفای نقش نظارتی و راهبردی، اغلب درگیر رقابت‌های جناحی می‌شوند. این وضعیت به‌شدت نیازمند بازنگری است.

برای مثال، مدل‌های ترکیبی می‌توانند راه‌حلی میانه ارائه دهند. یکی از این مدل‌ها انتخاب مستقیم شهرداران توسط مردم است، اما با تأیید نهایی شورا. این روش می‌تواند مشارکت عمومی را تقویت کرده و از نفوذ سیاسی در فرایند انتخاب جلوگیری کند.

راهکارهای پیشنهادی برای ایران

برای بهبود روند انتخاب شهرداران و مدیریت شهری، می توان از مدل انتخاب ترکیبی استفاده کرد یعنی شهرداران با رأی مستقیم مردم انتخاب شوند، اما شوراها اختیار تأیید یا رد این انتخاب را داشته باشند. اجرای برنامه‌های آگاهی‌بخشی به مردم درباره نقش شهردار و معیارهای انتخاب وی برای جلوگیری از انتخاب‌های احساسی ضروری می تواند موثر باشد.

آینده مدیریت شهری؛ گامی به‌سوی اصلاح

مدیریت شهری در ایران به اصلاحات بنیادین نیاز دارد. انتخاب شهرداران چه به‌صورت مستقیم و چه غیرمستقیم باید بر پایه شفافیت، پاسخ‌گویی و مشارکت عمومی باشد.گفت‌وگوی ملی درباره این موضوع و تلاش برای ایجاد اجماع میان نخبگان، مردم و سیاست‌گذاران، گام نخست در این مسیر است. آینده مدیریت شهری ایران به تغییراتی نیاز دارد که اعتماد عمومی را بازسازی کرده و از تأثیر منافع سیاسی بر این فرایند بکاهد. این تغییرات باید با سرعت و دقت اجرایی شوند، چراکه تعلل در این زمینه تنها به تعمیق بحران‌ها منجر خواهد شد.