خبرنگاران خارجی متهم به جاسوسی در ایران چه کسانی هستند و چه سرنوشتی پیدا کردند؟

دولت ایتالیا روز چهارشنبه ۱۹ دی‌ماه تأیید کرد «چچیلیا سالا»، خبرنگار ایتالیایی که در ایران بازداشت بود، آزاد شده و در راه رم است. بازداشاین نخستین بار نیست که خبرنگاران خارجی یا خبرنگارانی با تابعیت دوگانه در ایران بازداشت می‌شوند. موضوعی که از دهه ۶۰ وجود داشته و اتهامات مختلفی نیز درباره آنها طرح شده است. سرنوشت هر یک از این خبرنگاران همچون تابعیت‌های مختلف شان متفاوت شده و نام برخی از آنها با پیچیده‌ترین پرونده‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی گره خورده است.

راجی صمغ‌آبادی؛ از خبرنگاری برای روزنامه کیهان تا بازداشت در تهران

راجی صمغ آبادی متولد ۱۳۲۷ پیش از انقلاب در روزنامه کیهان اینترنشنال خبرنگار بود. در ویدئویی که از گفت وگوی راجی به عنوان خبرنگار کیهان در بهمن ۵۷ موجود است او در گفتگو با یک روزنگار سوئیسی می‌گوید که «ما آزادی کامل مطبوعات داریم، البته این به لطف آقای بختیار نیست، ما آزادیم، چون هزاران نفر حاضر شدند تا جان خود را برای دفاع از آزادی و حقوق خودشان بدهند، و، چون انقلاب به پیروزی رسیده است.».

او در سال ۱۳۵۸ به عنوان خبرنگار تایمز در ایران فعالیت می‌کرده است که در این زمان به مدت یک هفته بازداشت شد و حتی گفته می‌شود که در ابتدا اتهام جاسوسی طرح شده بود. بر اساس ادعای مطرح شده در روزنامه تایمز بازداشت راجی برای پرونده سازی علیه صادق قطب زاده صورت گرفته است و راجی مدعی شده که در زمان بازداشت او را تهدید به اعدام کرده‌اند.

بر اساس کتاب «احسان نراقی به روایت اسناد ساواک» برادر راجی، ناجی نیز قبل از انقلاب به مدت ۵ سال زندان بوده و است. راجی بعد از آزادی زندان از ایران خارج شده است.

بازداشت دویل مک‌مانوس از روزنامه تایمز و جوی راس از واشنگتن پست

علاوه بر این لوس آنجلس تایمز در سال ۱۳۶۶ در گزارشی مدعی شده است که در سال ۱۳۵۸ سپاه پاسداران انقلاب، هفت روزنامه‌نگار را به اتهام جاسوسی دستگیر کردند که دو تن از آنها آمریکایی بودند، اما بعد از بازجویی همگی آزاد شدند. برخی منابع می‌گویند که آزادی این دو خبرنگار باعث انتقاد‌هایی از جانب برخی نیرو‌های انقلاب شده و از آزادی این دو خبرنگار که از آنها با عنوان «دو جاسوس سیا» یاد می‌کردند، به شدت انتقاد کردند.

این دو خبرنگار دویل مک‌مانوس از روزنامه تایمز و جوی راس از واشنگتن پست بودند که بعد از آزادی به سرعت ایران را ترک کردند. لوس انجلس تایمز در گزارشی که در اینباره نوشته مدعی شده که وزارت امور خارجه ایران در آن زمان اعلام کرده که بازداشت این دو خبرنگار توسط کمیته‌های انقلاب صورت گرفته و این وزارتخانه نمی‌تواند درباره امنیت آنها تعهدی بدهد.

مک مانوس هم اکنون نیز در تایمز مشغول به فعالیت است در خلال مذاکرات هسته‌ای ایران حضور فعالی در پوشش این مذاکرات و نگارش مقالات تحلیلی از این موضوع داشت.

راجر کوپر؛ از بازداشت تا اعتراف تلویزونی در دهه ۶۰

راجر کوپر، خبرنگار آزاد بریتانیایی هم در دسامبر سال ۱۹۸۵ بازداشت شد. لوس آنجلس تایمز می‌افزاید که کوپر خبرنگار «فایننشال تایمز» لندن بود که به عنوان مشاور شرکت نفتی آمریکایی کار می‌کرد. کوپر بیش از ۵ سال در ایران زندانی بود و مدعی است که بخش زیادی از دوران حبس خود را در سلول انفرادی گذرانده است. او بعد از آزادی از زندان و خارج شدن از ایران کتابی نیز در این زمینه نوشته است. حکم او در ابتدا «اعدام به‌علاوه ۱۰ سال حبس» بود که این عنوان اتهامی نام کتابی است که به نگارش در اورده است.

نام راجر کوپر هنوز در رسانه‌های اصولگرا به اتهام جاسوسی مطرح می‌شود. پایگاه خبری تبیان در گزارشی در آذرماه سال ۱۳۹۵ از او به عنوان «جاسوس انگلیس» یاد کرده و نوشته است: ««راجر کوپر» یکی از جاسوسان حرفه‌ای سازمان اطلاعات انگلستان است که فعالیت‌های زیاد جاسوسی قبل و بعد از انقلاب داشته است. وی طی یک مصاحبه تلویزیونی که در روزنامه کیهان مورخ ۱۱/۶/۱۳۶۶ ص ۱۹ به چاپ رسیده است، صریحاً به فعالیت‌های جاسوسی خود در ایران اعتراف نموده است». به نظر می‌رسد این اظهارات مرتبط با اعترافات تلویزیونی کوپر در همان زمان باشد. او در حال حاضر ساکن اسپانیا است.

جرالد سب؛ از بازداشت در تهران تا دریافت جایزه پولیتزر

جرالد سب، در سال ۱۳۶۶ به عنوان گزارشگر «وال استریت ژورنال» در ایران با اتهام جاسوسی بازداشت شد. وال استریت ژورنال در گزارشی که درباره بازداشت خبرنگاران خود در ایران منتشر کرده مدعی شده که سفر آن‌ها از جمله سب با دعوت وزارت خارجه وقت ایران زیر نظر علی اکبر ولایتی برای پوشش اخبار مربوط به تحولات جنگ ایران و عراق صورت گرفته است.

گزارش همچنین ارزیابی کرده که برخی جناح‌های سیاسی وقت در کشور که وال استریت ژورنال از ان‌ها با عنوان «تندرو» یاد کرده با حضور خبرنگاران خارجی در کشور مخالف و ان‌ها را جاسوس می‌دانسته‌اند.

جرالد سب توسط وزارت اطلاعات تحت سرپرستی محمد ری‌شهری با عنوان اتهامی «جاسوس رژیم صهیونیستی که با پاسپورت جعلی و با هویت روزنامه‌نگاری وارد ایران شده است» بازداشت شد. این بازداشت چند روز به طول انجامید اما در نهایت سب آزاد و از ایران خارج شد. او اکنون رئیس دفتر واشنگتن «وال استریت ژورنال» است و جایزه پولیتزر را دریافت کرده است.

زهرا کاظمی؛ خبرنگاری که روابط ایران و کانادا را تحت الشعاع قرار داد

زهرا (زیبا) کاظمی خبرنگار-عکاس ایرانی-کانادایی بود که در بهار سال ۱۳۸۲ به ایران سفر کرد و در حین عکس گرفتن از تجمع خانواده دانشجویان بازداشت شده، در مقابل زندان اوین بازداشت شد. کاظمی چندین روز در این زندان در بازداشت دادستانی تهران و نیروی انتظامی ماند و چند روز بعد به بیمارستان منتقل شد و درگذشت. سعید مرتضوی، دادستان وقت تهران متهم است که در حوادث منجر به مرگ خانم کاظمی دست داشته است، اما او این اتهامات را تکذیب می‌کند.

محسن آرمین، رییس هیات تحقیق مجلس ششم از مرگ زهرا کاظمی هم در گزارش قرائت شده در مجلس وقت و هم در گفت وگویی در سال ۱۳۹۷ با روزنامه اعتماد تاکید کرده است که «۲۷ خرداد ۱۳۸۲ زهرا کاظمی با گذرنامه ایرانی و معرفی‌نامه‌ای از سوی موسسه عکس انگلیسی «کمپرس» به اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی مراجعه و برای عکاسی از دانشجویان در چند دانشگاه و کوی دانشگاه درخواست مجوز کرد. دوم تیر اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی معرفی‌نامه‌ای با رونوشت به نیروی انتظامی در اختیار او قرار داد».

آرمین در گفت وگوی دیگری در سال ۱۳۹۰ با خبرگزاری ایرنا نیز گفته است که «که بعد از بازجویی وقتی کاظمی به نیروی انتظامی تحویل داده می‌شود، بینی و انگشتانش ضربه خورده بوده و بازجویان نیروی انتظامی از او می‌خواهند که این مورد را در برگه بازجویی بنویسد. آرمین همچنین گفته که مرتضوی اصرار داشته متهم را از وزارت اطلاعات تحویل بگیرد، اما وزارت اطلاعات تاکید می‌کند که کاظمی جاسوس نیست و باید به هتلش فرستاده شود و به همین دلیل این عکاس به نیروی انتظامی تحویل داده شده است».

مرگ زهرا کاظمی در ایران تا مدت‌ها بر روابط ایران و کانادا تاثیرگذاشت و هرگز مشخص نشد «برخورد جسم سخت با سر» که در گزارش پزشکی قانونی علت مرگ زهرا کاظمی عنوان شده چگونه و از سوی چه کسی اتفاق افتاده است.

رکسانا صابری و بازداشت در ایران

رکسانا صابری، یکی دیگر از روزنامه‌نگاران با دو ملیت ایرانی-آمریکایی بود که در بهمن ۱۳۸۷ دستگیر شد. خبر دستگیری او یک ماه بعد در اسفندماه اعلام شد. او برای شبکه رادیویی «آر پی ان» کار می‌کرد و برای فعالیت‌های خبری از دولت وقت ایران مجوز داشت.

بر اساس روایت رضا صابری، پدر او، رکسانا ابتدا به دلیل خرید شراب بازداشت شده، اما بعدا اتهام او جاسوسی اعلام شد و طی دادگاهی به هشت سال زندان محکوم شد.  

صابری اردیبهشت ۱۳۸۸ پس از حکم دادگاه تجدید نظر، با تقلیل حکم زندان، آزاد شد و ایران را ترک کرد.

جیسون فودن و بازداشت در سال ۱۳۸۸

در سال ۱۳۸۸ جیسون فودن یالاسون آثاناسادیس هنگام ترک ایران بازداشت شد. این خبرنگار با دو تابعیت انگلیسی و یونانی، برای پوشش خبری انتخابات ۸۸ به ایران سفر کرده بود. طبق گفته رویترز، این روزنامه‌نگار یونانی در تهران به اتهام «فعالیت‌های غیرقانونی» بازداشت شد.

سخنگوی وزارت خارجه وقت یونان به خبرگزاری رویترز گفت: «تایید می‌کنیم که او دستگیر شده و برای آزادی او با مقامات ایرانی در تماس هستیم. مسئولان در ایران، اما تاکید داشتند که زمان مقرر ویزای فودن تمام شده بوده و او به همین دلیل بازداشت شده است. فودن پس از مدتی کوتاه آزاد شد و ایران را ترک کرد.

مازیار بهاری و بازداشت پرماجرا

مازیار بهاری روزنامه نگار ایرانی - کانادایی مجله نیوزویک بود که از حوادث و تظاهرات در ۲۳ و ۲۴ خرداد سال ۱۳۸۸ پوشش داد. او بعد از بازداشت در اعترافات تلویزونی حاضر شد.

اعترافات بهاری بر «سهم رسانه‌های آمریکایی و بریتانیایی را در ایجاد آنچه انقلاب رنگین خوانده شده و القای رسانه‌های به تقلب در انتخابات» تاکید داشت. او بعد از آزادی این اظهارات را تحت فشار عنوان کرد.  

در پی بازداشت او، بیش از ۳۰۰ نفر از نویسندگان و روزنامه‌نگاران در طوماری، خواستار آزادی او شدند. نامه دیگری هم از ۱۰۰ نویسنده در سطح جهانی با درخواست آزادی او به ایران ارسال شد. همسر او در دوران حبسش، کمپینی را برای آزادی او مدیریت می‌کرد. در اردیبهشت ۱۳۸۹ خورشیدی، شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب اسلامی، مازیار بهاری را در حکمی غیابی به گذراندن «۵ سال حبس به جهت اجتماع و تبانی با قصد ارتکاب جرائم علیه امنیت کشور، ۴ سال حبس به جهت جمع‌آوری و نگهداری اسناد محرمانه و طبقه‌بندی شده، ۱ سال حبس به جهت فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، ۲ سال حبس جهت توهین به آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، ۶ ماه حبس جهت توهین به محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور و ۱ سال حبس جهت اخلال در نظم عمومی و ۷۴ ضربه شلاق» محکوم کرد.

بهاری بعد از آزادی و خروج از کشور از پرس تی وی به دلیل فرستادن خبرنگاری به زندان اوین برای «مصاحبه» با او شکایت کرد. با این شکایت پرس تی وی در دادگاهی در بریتانیا محکوم شد.

بازداشت خبرنگاران آلمانی در تبریز

مارکوس هلویگ و ینس کوخ، خبرنگاران آلمانی روزنامه آلمانی "بیلد ام زونتاگ" در سال ۱۳۸۹ در شهر تبریز دستگیر شدند. سکینه آشتیانی، به اتهام زنای محصنه به سنگسار محکوم شده بود، اما صدور این حکم واکنش گسترده و بین‌المللی را در پی داشت.

بنا به گزارش‌ها، دو خبرنگار آلمانی با روادید توریستی به ایران آمده و برای تهیه گزارشی از آشتیانی به تبریز رفته بودند، اما پیش از مصاحبه با پسر آشتیانی، در روز ۱۹ مهر ۸۹ دستگیر شدند. آنها متهم شدند که قوانین ایران را نقض کردند، زیرا با ویزای توریستی به ایران آمدند و حق کار به عنوان خبرنگار را نداشتند.  

این دو خبرنگار در یک برنامه تلویزیونی به اشتباه خود برای راه انداختن کمپین بین‌المللی علیه سنگسار آشتیانی اعتراف کردند. پس از این اعتراف تلویزیونی، دادگاه انقلاب آنها را مستحق تخفیف در مجازات و برخورداری از رافت اسلامی دانست و با محکوم شدن به جزای نقدی آزاد شدند و به آلمان بازگشتند.

هر دو این افراد بعدا با پرداخت جزای نقدی بدل از حبس از زندان آزاد شدند و همراه گیدو وستروله، وزیر امور خارجه آلمان که به ایران سفر کرده بود به کشور خود باز گشتند.

جیسون رضاییان؛ خبرنگاری که نامش با برجام گره خورد

جیسون رضائیان خبرنگار ایرانی و آمریکایی، از سال ۲۰۱۲ از ایران برای واشنگتن پست کار می‌کرد. رضاییان از سال ۱۳۹۰ ریاست دفتر «واشنگتن پست» در ایران را بر عهده داشت. او در سال ۱۳۹۲ در تهران بازداشت و در دادگاه به با اتهام جاسوسی و همکاری با دولت‌های متخاصم محاکمه و محکوم شد. کاخ سفید اتهام‌های مطرح شده علیه رضاییان را مضحک خواند.

بر اساس گزارش پایگاه خبری مشرق، مهم‌ترین اتهامات ضدامنیتی رضاییان، نفوذ در اماکن مهم دولتی و افشای برنامه‌های «ضد تحریمی ایران» از جمله هویت واسطه‌های تجاری و ماهیت شرکت‌های همکار ایران در پروسه دور زدن تحریم‌ها و جاسوسی از برنامه هسته‌ای ایران است.

روزنامه وطن امروز در ستونی رضاییان را متهم به کارگردانی و پخش ویدئوکلیپ‌هایی، چون ترانه «خوشحال» اثر فارل ویلیامز (که چند نفر در رابطه با آن دستگیر شده بودند) «در راستای حجاب‌ستیزی» کرد. این ستون همچنین رضاییان را متهم به فعالیت برای شورای ملی ایرانیان آمریکا (نایاک) می‌کرد.

حمید رسایی نماینده مردم تهران در مجلس وقت در تذکری در جلسه علنی درباره رضاییان گفت که «جیسون رضاییان جاسوس آمریکایی یکی از وظایفش این بود که درمورد آب شرب تهران تحقیق کند برای اینکه از این طریق بتوانند فشار بیاورند.»

یگانه صالحی همسر جیسون رضائیان دارای تابعیت ایرانی و همکار نشریه انگلیسی‌زبان «نشنال» در امارات متحده عربی نیز هم‌زمان با جیسون رضائیان بازداشت شده بود، اما پس از مدتی به قید وثیقه آزاد شد.

در ۲۶ دی ۱۳۹۴ و همزمان با حضور وزرای خارجه ایران و آمریکا در وین به منظور قرائت بیانیهٔ اجرایی شدن برجام، دادستان تهران اعلام کرد که در راستای مصوبات شورای عالی امنیت ملی و مصالح کلی نظام، چهار زندانی ایرانی دو تابعیتی در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شدند. اسامی چهار زندانی ایرانی-آمریکایی آزاد شده عبارت ابود از سعید عابدینی، امیر میرزایی حکمتی، نصرت‌الله خسروی و جیسون رضاییان.

آمریکا هم‌زمان با آزادی رضاییان و ۴ نفر دیگر معادل مبلغ ۱٫۷ میلیارد دلار به ایران پرداخت و به‌صورت اسکناس نقد به ایران داد، اما رضاییان می‌گوید که آمریکا ان مبالغ را در ازای آزادی او نداده است. رضایین در گفت وگویی درباره این مبلغ گفته است: «این از زرنگی و درایت رئیس‌جمهور اوباما بوده‌است، که وقتی دید براساس حکم دادگاه حل اختلاف بین ایران و آمریکا مجبور به پرداخت بدهی به ایران است آن را زودتر در توافقات مطرح کرد که هزینه کمتری به ایران پرداخت کند و این تنها یک اتفاق بود که پرداخت این هزینه با آزادی من همراه و هم‌زمان شد».

بازداشت خبرنگار ایتالیایی در تهران 

چچیلیا سالا، خبرنگار ایتالیایی، دی ماه سال جاری در تهران بازداشت شده؛ موضوعی که به تنش میان تهران و رم انجامید به طوری که دو کشور، سفرای یکدیگر در پایتخت‌ها را به وزارت خارجه خود احضار کردند.

بر اساس اعلام سفارت ایتالیا، سالا با ویزای رسمی خبرنگاری وارد ایران شده بود و گزارش‌هایی درباره تحولات اخیر ایران پس از سقوط رژیم اسد در سوریه منتشر کرده بود.

اداره کل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد دولت چهاردهم روز ۱۰ دی ماه با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود که بازداشت چچیلیا سالا در تهران به اتهام «نقض قوانین جمهوری اسلامی» صورت گرفته است.

دفتر جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا روز چهارشنبه ۸ ژانویه (۱۹ دی) در بیانیه‌ای اعلام کرد، چچیلیا سالا، روزنامه‌نگار ۲۹ ساله ایتالیایی از بازداشت در ایران آزاد شده و در حال پرواز به خانه است.