رمزگشایی از استراتژی پزشکیان؛ دولت چهاردهم چگونه گره کور معادلات خاورمیانه را باز می‌کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، موسسه تحقیقاتی و دفاعی با انتشار یادداشتی مدعی شد، تلاش‌های دیپلماتیک فشرده دولت پزشکیان برای تعامل با همسایگان در خلیج فارس، بالاخص بازیگرانی چون اردن و مصر که متحدان اصلی واشنگتن هستند و با اسرائیل روابط دیپلماتیک دارند، تلاشی بود برای جلوگیری از ائتلاف ادعایی علیه تهران و ممانعت از حمله ادعایی اسرائیل که می‌توانست زمینه را برای افزایش تنش‌ها هموار سازد.

در ماه‌های اخیر، مجموعه‌ای از تحولات موجب شده تا تهران استراتژی امنیتی و دفاعی‌اش را بازتعریف کرده و برای افزایش توان بازدارندگی خود گام‌هایی جدی بردارد.

رمزگشایی از عملیات تل‌آویو در خاورمیانه

به ادعای این موسسه مطالعاتی، در طول دهه‌ها، ایران از ایدئولوژی خود برای همسویی با بازیگران منطقه‌ای مخالف حضور منطقه‌ای آمریکا و اسرائیل استفاده کرد. به ادعای این مرکز، ایران همچنین برای تحقق اهداف دوگانه ژئوپلیتیکی‌اش برای مقابله با جاه‌طلبی‌های آمریکا و اسرائیل و افزایش توان و قدرت خود در منطقه، از حزب‌الله و محور مقاومت حمایت کرد و همزمان خواهان ماندن بشار اسد در قدرت بود.

این در حالی است که اسرائیل در یک سال گذشته تلاش داشت با هدف قرار دادن مواضع گروه مقاومت استراتژی ایران را تحت تاثیر قرار دهد. در شرایط کنونی نیز گفته می‌شود تل‌آویو در سقوط دولت اسد نقش داشته تا معادلات خاورمیانه را برای تهران پیچیده‌تر کند. متغیرهای فوق در کنار بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، موجب شده تا ایران دیپلماسی با کشورهای منطقه و غرب آسیا را در اولویت‌های خود قرار دهد.

به ادعای موسسه تحقیقاتی و دفاعی، با شروع جنگ حماس و اسراییل در اکتبر 2023، حزب‌الله یک استراتژی حساب شده رویارویی تدریجی و محدود را دنبال کرد تا بدین طریق از جنگ تمام عیار با اسرائیل جلوگیری کرده و مانع از تصاعد بحران شود. هدف حزب‌الله به عنوان بخشی از «وحدت جبهه‌ها» و «محور مقاومت» حامی ایران، درگیر کردن اسرائیل در جنگ فرسایشی در جبهه شمالی بود، در حالی که نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) در حال نبرد با حماس بودند.

در جبهه جنوبی امید می‌رفت که زرادخانه موشکی و پهپادی گسترده حزب‌الله، قابلیت حمله دقیق و آمادگی برای شرکت در اقدام متقابل، اسرائیل را از تلاش برای جنگ تمام عیار در لبنان باز دارد. با این حال، ارتش اسرائیل، با استفاده از درس‌های جنگ سال 2006 با حزب‌الله، که منجر به تلفات عمده اسرائیلی شد، برنامه‌ای که در سال 2018 اجرایی شد را بازتعریف کرد. در این طرح ادعایی توانمندی در کوتاه‌ترین مدت و با کمترین تعداد تلفات ممکن برای ارتش اسرائیل لحاظ شده است.

دکترین اسرائیل در رویارویی با حزب‌الله

به ادعای این موسسه مطالعاتی، با توجه به خطری که قابلیت حمله حزب‌الله برای اسرائیل ایجاد می‌کند، زمان در عملیات نظامی اسرائیل در لبنان حیاتی بود. اسرائیل از پیشرفت‌های فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم برای طراحی یک نیروی چند دامنه‌ای استفاده کرد که همزمان با عملیات سایبری، جنگ الکترونیک، نبرد هوایی، حسگرها، پردازش اطلاعات، حمله و عناصر زمینی در سطح تاکتیکی، تحت یک چارچوب فرماندهی و به سمت یک مأموریت تعریف‌شده عمل کرد.

در جریان این حملات چندین رهبر بلندپایه از جمله سیدحسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، زرادخانه‌های تسلیحاتی حزب‌الله، پایگاه‌های پرتاب و گذرگاه‌های استراتژیک در امتداد مرز لبنان و سوریه هدف قرار داده شدند. در مواجهه با تشدید تنش ها توسط اسرائیل، حزب‌الله بر تاکتیک‌های نظامی متعارف متمرکز شد و در قابش موشک‌ها و پهپادها را به سمت اهدافی در اسرائیل پرتاب کرد تا بازدارندگی خود را حفظ کند.

دومین رگبار موشکی ایران به اسرائیل در اول اکتبر 2024، که با هدف پاسخ به ترور شهید سیدحسن نصرالله و اسماعیل هنیه، رهبر حماس انجام شد، نتوانست تل آویو را از تصاعد بحران در خاورمیانه بازدارد. در جریان دومین رویارویی ایران تقریباً 185 موشک بالستیک به سمت پدافند هوایی اسرائیل و سه پایگاه نظامی در منطقه تل آویو پرتاب کرد.

اسرائیل حملات تهران را بی‌پاسخ نگذاشت و بخشی از سیستم هوایی ایران را هدف قرار داد. پس از آن و با افزایش تنش‌ها، توافق آتش بس 60 روزه بین حزب‌الله و اسرائیل با میانجیگری آمریکا و حمایت فرانسه از 27 نوامبر اجرایی شد. حزب‌الله با دستیابی به آتش‌بس با اسرائیل قبل از توقف جنگ در غزه، جدا شدن جبهه لبنان از غزه را پذیرفت که نشان از تغییر استراتژی این گروه بود.

به ادعای این موسسه مطالعاتی، این آتش‌بس همچنین تأثیرات موجی بر سوریه داشت، جایی که شورشی ها تحت حمایت ترکیه به رهبری حیات تحریرالشام (HTS)، یکی از شاخه‌های سابق القاعده، پس از چهار سال وقفه، عملیات نظامی را از پایگاه خود در ادلب آغاز کردند.

استراتژی ایران در شام پسااسد

با تزلزل ارتش سوریه در مواجهه با حمله برق آسا، شورشیان کنترل دومین شهر بزرگ سوریه حلب را تا اول دسامبر به دست گرفتند. در همان بازه زمانی حزب‌الله تعداد کمی از «نیروهای ناظر» را برای کمک به جلوگیری از تصرف شهر استراتژیک حمص که در امتداد بزرگراه ام 5 که دمشق را به حماه و حلب متصل می‌کند، اعزام کرد اما به واسطه تمرکز بر معادلات خاورمیانه مشارکت فعالی نداشت.

با پیشروی شورشیان حزب‌الله تصمیم گرفت شهرک القصیر در حمص را که در بهار 2013 در اختیار داشت، تخلیه کند. این گزاره در کنار غیبت ایران و روسیه موجب شد تا دولت اسد در مدت زمان کوتاهی سقوط کند.

به ادعای ناظران، برقراری آتش بس با حزب‌الله در کنار سقوط دولت اسد در سوریه موجب شد تا حضور استراتژیک ایران در شام به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار بگیرد. ایران از طریق عراق و سوریه یک کریدور زمینی به سمت لبنان تعریف کرده بود که «ستون پشتی لجستیکی محور مقاومت» را تشکیل می‌داد. خطوط تدارکاتی ایران به متحدش حزب‌الله اکنون باید به مسیرهای هوایی و دریایی متکی باشد. این در حالی است که تهران همچنان از روابط خود با قطر و ترکیه برای مشارکت در رایزنی های چندجانبه برای حمایت از تشکیلات سیاسی فراگیر در سوریه استفاده می‌کند.

ایران یکی از طرفین نشستی بود که 7 دسامبر در دوحه با حضور وزرای خارجه چند کشور عربی و روند آستانه، یعنی روسیه، ترکیه تعریف شد تا بر سر راه‌اندازی یک روند سیاسی جامع و توقف عملیات نظامی در سوریه توافق حاصل کنند. به نظر می‌رسد ایران رویکردی عمل‌گرایانه در تعامل با مقامات جدید در سوریه دارد.

حسین اکبری، سفیر ایران در سوریه اخیرا در مصاحبه‌ای اعلام کرد که قصد دارد به زودی فعالیت کنسولگری خود را از سر بگیرد. با این حال، اگر نیروهای پیشرو در سوریه به حملات انتقام‌جویانه و خشونت‌های فرقه‌ای علیه افراد مرتبط با ایران و دولت اسد دست بزنند، پیشروی‌های ایران در سوریه ممکن است با چالش بیشتری روبرو شود.

دیپلماسی پزشکیان

ایران همچنین حملات هوایی اسرائیل به سایت‌های نظامی در سراسر سوریه و پیشروی ارتش اسرائیل به منطقه حائل که بلندی‌های جولان اشغالی را از بقیه مناطق سوریه جدا می‌کند، محکوم کرد. در این میان سرلشکر حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز صراحتا اعلام کرد که امروز قدرت‌های خارجی مانند «گرگ‌های گرسنه»، صهیونیست‌ها در جنوب و سایرین در شمال و شرق کشور در حال تجزیه سوریه هستند.

او تاکید کرد که جوانان سوری سرانجام کشورشان را آزاد خواهند کرد. با توجه به اینکه مقابله با حضور نظامی ایالات متحده و اسرائیل هسته اصلی ایدئولوژی مقاومت محور ایران است، تهران ممکن است به دنبال تعامل با نیروهای سوری باشد که به دنبال عقب راندن نیروهای ایالات متحده و پایان دادن به اشغال سرزمین‌های شام توسط اسرائیل هستند.

در این میان گروهی نیز براین باورند که ایران ممکن است در مقابله با تغییر معادلات خاورمیانه و بازگشت ترامپ دکترین هسته‌ای‌اش را بازتعریف کند.

طی سال گذشته، ایران درگیر دیپلماسی فشرده با همسایگان خود در خلیج فارس و منطقه وسیع‌تر برای بسیج حمایت‌ها از آتش بس در غزه و تعریف صدای متحد اسلامی علیه اسرائیل بوده است. دو حمله موشکی ایران به اسرائیل، که توسط ایران به عنوان پاسخی عملیاتی به هدف قرار دادن کنسولگری ایران در دمشق و ترور رهبر حماس و حزب‌الله توسط اسرائیل اجرایی شد، به ادعای همسایگان ایران اقداماتی تحریک آمیز تلقی شد. تعدادی از کشورهای منطقه که در دفاع هوایی اسرائیل در برابر حمله هوایی ایران در ماه آوریل شرکت کردند، این تردید ادعایی را مطرح کردند که در صورت رویارویی احتمالی گسترده میان ایران و اسرائیل، این گروه کنار تل‌آویو قرار خواهند گرفت؛ فرضیه‌ای که در جریان تنش دوم و حمله ادعایی اسرائیل به برخی از سایت‌های ایران رد شد.

سفرهای منطقه‌ای عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه پیشین، این پیام را مخابره کرده که ایران به دنبال گسترش درگیری نیست. تهران همچنین به دنبال گرفتن تضمین از بازیگران خلیج فارس بود تا اطمینان حاصل کند که آمریکا و اسرائیل از خاکشان علیه تهران استفاده نکند.

به ادعای این موسسه مطالعاتی، در مواجهه با فضای پیچیده امنیتی، مقامات کلیدی کابینه پزشکیان مانند محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس جمهور و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه که در باب توافق هسته‌ای با غرب مذاکره داشتند، بار دیگر برای تعامل سازنده با غرب در زمینه هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای خیز برداشتند.

همزمان محافظه کاران که مخالف تعامل با آمریکا هستند، بر رویکرد امنیت محور در منطقه تاکید دارند. در سطح منطقه‌ای، تهران به دنبال همکاری نهادینه شده با همسایگان خود در خلیج فارس است تا به مناقشات از طریق مکانیسم‌های حل اختلاف رسیدگی کند و در نتیجه اتکای امنیتی کشورهای منطقه به ایالات متحده را کاهش دهد.

امید ایران این است که همسایگان خلیج فارس که بر برنامه‌های جاه‌طلبانه تنوع اقتصادی و نوسازی متمرکز شده‌اند، به دنبال جلوگیری از تکرار ناامنی منطقه‌ای که پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران رخ داده است، باشند و به او درباره تشدید «فشار حداکثری» بر ایران توصیه کنند.

سفر پزشکیان به مصر به عنوان اولین سفر رئیس جمهور ایران در 11 سال گذشته برای شرکت در نشست دی 8، بر ضرورت دیپلماسی منطقه‌ای برای تهران در مقطع کنونی تاکید کرد.

سازمان همکاری اقتصادی دی-8 که همچنین بستری برای همبستگی اسلامی در میان هشت عضو آن است، به ابتکار نجم الدین اربکان، نخست وزیر ترکیه، تأسیس شد. پزشکیان در حاشیه دیدار با رجب طیب اردوغان همتای ترکیه‌ای خود، بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه تاکید و از حملات هوایی اسرائیل در سوریه انتقاد کرد که نشان می‌دهد ممکن است آنکارا و تهران همچنان دیدگاه‌های همگرایانه در سوریه داشته باشند. 

مراد مخالفت آنها با خودمختاری کردستان و حملات هوایی اسرائیل به سوریه است. ایران همچنین از مشارکت آذربایجان، متحد کلیدی ترکیه، در سوریه حمایت کرده است؛ رویکردی که توسط بسیاری از ناظران مثبت ارزیابی شد.

در شرایط کنونی گروهی مدعی‌اند که تهران بر استراتژی اول ایران متمرکز است، همزمان تلاش‌های دیپلماتیک فشرده دولت پزشکیان برای تعامل با همسایگان به یکی از نقاط مثبت و قدرت دولت چهاردم تبدیل شده است.