خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ سالروز قیام مردم قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ همواره به عنوان نقطه عطفی در تاریخ انقلاب مطرح می‌شود که زمینه امتداد مبارزات علیه رژیم شاهنشاهی را فراهم کرد و از این تاریخ بود که مراسم‌های چهلم شهدا در شهرهای مختلف تبدیل به عرصه‌ای برای فریاد آزادی‌خواهی شد. در این روز مردان و زنان شهر قم در اعتراض به توهین روزنامه اطلاعات به امام خمینی (ره) به خیابان‌ها ریختند و در برابر گلوله طاغوت سینه سپر کرده و در تاریخ ماندگار شدند.
اما تأملی در خصوص کنش‌های جمعی مردم در چنین وقایعی ما را با حقیقتی رو به رو می‌کند که توجه به آن برای امروز جامعه ما نیز راهگشا خواهد بود و آن همراهی و هماهنگی زنان و مردان در این حوادث تاریخی است که ضرورت توجه به نقش هر دو را یادآور می‌شود.
تاریخ با زوجیت پیش می‌رود
رهبری در بیاناتشان در دیدار امسال با اقشار بانوان به تبیین منشور دیدگاه اسلام در حوزه زن پرداختند. اولین موضوعی که در این منشور مطرح کردند در خصوص زوجیت است.
ایشان صراحتاً نگاه غرب به بنیان عالم که بر مبنای تضاد و دیالکتیک است را رد می‌کند. غرب بنا را بر تضاد میان اشیا قرار داده و پدید آمدن شیء جدید را محصول سنتز در بستر این تضاد می‌داند و همین را عامل پیشبرد عالم تلقی می‌کند. اما اسلام بنا را بر زوجیت قرار داده است.
رهبری در این دیدار تبیین کردند که: «بنا بر نظر اسلام هر شیئی که به وجود می‌آید، شیئی برای همراهی او به وجود می‌آید، از زوجیت این دو و ائتلاف این دو شیء سومی پدید می‌آید». این قاعده در خصوص زن و مرد به میزان یکسانی برقرار است و هیچ کدام بر دیگری برتری و توالی ندارد.
اما این زوجیت امروز به خانواده تقلیل پیدا کرده است در حالی که در مسئله زوجیت لزوماً خانواده و روابط زن و شوهر مد نظر نیست. زوجیت و ائتلاف میان دو جنس در همه امور سیاسی و اجتماعی می‌تواند موجب پیشبرد جامعه شود. به همین منظور رهبری تاکید می‌کند که «تاریخ این‌گونه پیش می‌رود». تلاش همزمان زن و مرد در تکمیل یکدیگر و در همراهی با هم است که جامعه و تاریخ را پیش می‌برد. زوجیت امروز به خانواده تقلیل پیدا کرده است در حالی که در مسئله زوجیت لزوماً خانواده و روابط زن و شوهر مد نظر نیست
ایشان در ادامه سخنانشان به مسئله برابری زن و مرد و اینکه هیچ کدام بر دیگری برتر نیست اشاره می‌کنند و هدف آفرینش انسان را «حیات طیبه» می‌دانند که این دو جنس در عین تفاوت‌هایی که دارند در رسیدن به این هدف، برابر و مکمل هم هستند. از این رو این زوجیت از صدر اسلام تا تمام حوادث منتهی به انقلاب اسلامی، در سیاست و اجتماع دیده می‌شود.
مسئله انسانیت تابع مسئله زن است
همراهی زن و مرد، نگاه متفاوت اما مکمل آنان، بصیرت و کنشگری هر دوی آن‌ها و پوشاندن ضعف‌های یکدیگر، در کنار پذیرفتن نقش‌های کلیدی متفاوت توانسته اتفاقات منحصر به فردی را رقم بزند. اما آنچه از برخوردهای تاریخ جهان با زن برمی‌آید این است که او باید در ابتدا خودش، انسان بودنش و حتی حضورش را اثبات کند تا بتواند در هجمه نگاه‌های ابزاری و غیر انسانی، در جهانی که در آن جنسیت زن بر انسانیتش می‌چربد و در خدمت سرمایه‌داری است، سخن بگوید.
متأسفانه آنچه از این همراهی در وقایع انقلاب اسلامی همواره برای ما تصویر شده است خالی از کنش زنان است. آنان همیشه در نهایت گمنامی و در حاشیه تاریخ تصویر شده‌اند، حال آنکه نه تنها در متن حوادث تاریخی حضور داشته‌اند بلکه حتی پیشران بسیاری از حرکت‌ها بوده‌اند و ما در خصوص این همراهی جز کلی‌گویی چیز بیشتری نمی‌یابیم.
در صورتی که رهبر انقلاب با آمیختن مسئله جنسیت و انسانیت نقش «رهبری اراده‌ها در حرکت» و «معماری تحقق حرکت» را برای زنان صورت‌بندی می‌کند. ایشان مسئله انسان را تابع مسئله زن می‌داند. لذا در استعداد انسان مونث مسلمان نیرویی وجود دارد که به او قدرت آغاز می‌دهد، او را پیشرو قرار می‌دهد، به نحوی که می‌تواند انسان‌های دیگر را به دنبال خود بکشاند. از این رو است که رهبر انقلاب زن را معمار ایران جدید می‌داند. آنچه از این همراهی در وقایع انقلاب اسلامی همواره برای ما تصویر شده است خالی از کنش زنان است. آنان همیشه در نهایت گمنامی و در حاشیه تاریخ تصویر شده‌اند، حال آنکه نه تنها در متن حوادث تاریخی حضور داشته‌اند
نگاه عمیق زنان در هدایت گرایش‌های انسان نقش مهمی دارد. زن می‌تواند با جزئی‌نگری و نگاه حساس خود ابعاد صحنه و تکلیف خود در قبال آن را شناسایی کند و با جهت‌دهی سایرین را به کنشگری وا دارد. دغدغه‌مندی مادرانه، ویژگی‌ای است که زن می‌تواند با بهره‌گیری از آن برای اصلاح جامعه قیام کند. این صرفاً به خواست و نگاه زنانه او مرتبط است.
این اتفاق را از وقایع صدر اسلام در کنش جمعی زنان در بیعت با رسول الله تا قیام یک نفره فاطمه زهرا (س) در دفاع از ولایت و در ادامه در رهبری قهرمانانه جریان عاشورا از کربلا تا شام و تا امروز، در زینب کبری (س) می‌بینیم. کنشی هم از آنان، در جنبش تنباکو دیده‌ایم. حضور زنان در ماجرای مسجد گوهرشاد و کنش معنادار آنان در خانه‌نشینی پس از جریان کشف حجاب، امتداد یافت و خود را در جریان ۱۵ خرداد و قیام مردم قم نشان داد.
از ۱۵ خرداد تا ۱۹ دی؛ زنان پیشران حرکت
۱۵ خرداد ۱۳۴۲ آن روزی که حضور زنان به همراه کودکان خردسال، در حمایت از امام چشمگیرتر از مردان بود. به روایت اسناد ساواک زنان پیش از همه در مسجد اعظم قم تجمع کرده بودند. آنان به گواهی تاریخ زودتر از دیگران از حرم خارج شده و به خیابان‌ها ریختند و جلوتر از مردان هدف گلوله قرار گرفتند. این واقعه به تعبیر رهبر انقلاب پاسخی مومنانه به نیاز زمانه بود.
یک شاهد عینی از حضور زنان در این نهضت چنین گزارش می‌دهد: «زنان پیشاپیش مردان هر یک خنجری در کف گرفته و به آهنگ شعار مردان، خنجر را بالا می‌بردند و منظره‌ای با شکوه به وجود آورده بودند. … شیر زنان شهر قم که در صف مقدم تظاهرکنندگان حرکت می‌کردند قبل از دیگران هدف گلوله واقع شدند».
در میان زنان قم، ساکنان محله چهار مردان نقش عمده‌تری در این تظاهرات‌ها داشتند و در واقع آنان، پیشرو زنان قم برای شرکت در انقلاب بودند و حضرت امام درباره پیشرو بودن زنان محله چهارمردان، در اردیبهشت سال ۱۳۵۸ فرمودند: «نام بزرگ ملت ایران در عالم به رشد سیاسی ثبت شد؛ نام بزرگ قم در بین ملت ایران به رشد سیاسی و فعالیت و جانفشانی در تاریخ ثبت شد، نام بزرگ چهارمردان در فداکاری و جان‌نثاری در تاریخ عالم ثبت شد؛ نام بزرگ بانوان ایران ثبت شد؛ نام بزرگ بانوان قم ثبت شد؛ نام بزرگ بانوان چهارمردان ثبت شد؛ بانوان قم و بانوان چهارمردان پیشرو این نهضت اسلامی بودند، رشد سیاسی خودشان را اثبات کردند، نهضت را راهنمایی کردند، شما رهبران نهضت هستید، بانوان رهبر نهضت ما هستند، ما دنباله آن‌ها هستیم، من شما را به رهبری قبول دارم و خدمتگزار شمایم.»
این واقعه در ۱۷ دی ۱۳۵۶ در مشهد تکرار شد و زمینه سازی پیروزی انقلاب را فراهم کرد. قیام ۱۷ دی زنان مشهدی در محکومیت روز کشف حجاب رضاخانی، جهت‌گیری کلی انقلاب را مشخص می‌کند و با نفی فساد در روز اعلام این قانون ننگین، جرقه‌ای برای نفی تمام مظاهر طاغوت می‌شود و آتش انقلاب را شعله‌ور می‌کند.
اما دو روز بعد در جریان توهین روزنامه وابسته به دربار به امام خمینی (ره) مردم قم باز هم به خیابان آمدند، که هدف گلوله قرار گرفتند و همین حرکت جریان اربعین‌های شهدا را راه انداخت. تصاویر حاکی از حضور پررنگ زنان در این قیام است.
امام با تکیه بر این جانفشانی‌ها و بازگو کردن آن از زنان به عنوان پیشران انقلاب یاد می‌کردند. «ما نهضت را مرهون زن‌ها می‌دانیم، مردها برای زن‌ها در خیابان‌ها ریختند، زن‌ها مشوق مردان در مبارزات بودند… شما ملت شریف دیدید که زن‌های محترم ایران بیش از مردان به میدان رفته و سد عظیم شاهنشاهی را درهم شکستند ما همه مرهون قیام و اقدام آنان هستیم.»
نظم جنسیتی جدید در جامعه بر مبنای زوجیت
علاوه بر این‌ها صرف حضور زنان در متن انقلاب غیرخشونت‌آمیز بودن آن را تضمین می‌کرد و نوید صلح و امنیت با خود به همراه داشت. هرچند رژیم شاهنشاهی در قتل و کشتار و شکنجه میان زن و مرد تفاوتی قائل نبود. اما حضور آنان در راهپیمایی‌ها نمایانگر زندگی‌بخش بودن این انقلاب بود.
از طرفی نقش آنان در پرستاری از مجروحین، پنهان‌کردن مبارزان، بازکردن در خانه‌ها برای نجات جوانان از دست عوامل ساواک و حتی تأمین خوراک اطفال و نوجوانان برای مسیرهای طولانی راهپیمایی‌ها در کنار ایفای نقش‌های مادری و همسری مبتنی بر مقاومت و مبارزه قابل توجه است.
این نقش‌های متنوع زن و مرد که تکمیل‌کننده یکدیگر است، همان زوجیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی است که در بطن جامعه نمود یافته است. از دل این همراهی و ائتلاف زن و مرد حقیقتی پدید آمد که دنیا را مبهوت خود ساخت. مسلماً بدون این زوجیت و مکمل بودن و بدون تعادل میان دو جنس این واقعه رقم نمی‌خورد و همان گونه که توقع پیشبرد جامعه و تحقق گام دوم انقلاب بدون این همراهی و تکمیل کنندگی و زوجیت ممکن نخواهد بود. لذا لازم است نظم جنسیتی جدیدی در جامعه بر مبنای زوجیت شکل بگیرد.
