سرویس فرهنگ و هنر مشرق - در طول سالهای گذشته گزارش‌های متعددی درباره تهاجم فرهنگی ترکیه به واسطه توزیع گسترده محصولات نمایشی این کشور در رسانه‌ها منتشر شده است.
در اغلب این گزارش‌ها به ضرورت حفظ مرزبندی‌های فرهنگی، درباره توزیع گسترده محصولات سرگرمی‌محور این کشور و پیامدهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن هشدار داده شده، اما تدابیر استراتژیکی در مقابل سیطره و تسخیر تدریجی بازار ایرانی اتخاذ نمی‌شود.
پخش سریال‌های محصول ترکیه در شبکه‌های فارسی زبان و پلت‌فرم‌های داخلی(اینجا)، تبلیغات گسترده محصولات این کشور در سکوهای داخلی(اینجا)، ارسال لژیونرهای فرهنگی در قامت بازیگر و خواننده به داخل کشور(اینجا)، فراهم کردن تسهیلات برای برگزاری کنسرت‌های خوانندگان ترکیه و...، سرفصل گزارش‌های تحلیلی متعددی بوده که در مهمترین خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری و روزنامه‌های مختلف منتشر شده و مسئولان و دست‌اندرکاران، برنامه بلند مدتی برای مواجه با این فرهنگ مهاجم نداشته‌اند.
بیشتر بخوانید:
چرا جشن حافظ به پروژه امنیتی «الیاس یالچینتاش» پاس گل داد؟ +عکس
همکاری عوامل ایرانی با پروژه میت ترکیه/ امیر آقایی و هایده صفی‌یاری با چه هدفی با بهمن قبادی همکاری کردند؟
با تشریح بخشی از تاثیرات فرهنگی - اجتماعی ترکیه، این کشور با تصمیم تاسیس یک رسانه فارسی زبان، عملیات رسانه‌ای خود را وارد فاز تازه‌ای کرد.
سخنان چندی قبل «زاهد سوباچی» مدیر شبکه‌های رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه، بازتابی از این کنش‌گری تهاجمی در حوزه فرهنگ است. این اظهارات با واکنش‌های منفی گسترده‌ای در ایران مواجه شد.
وی در این اظهارات با اشاره به راه اندازی ۴۱ زبان خارجی در تی آر تی اشاره کرد و گفت: « تا پایان سال، زبان فارسی این شبکه را راه اندازی خواهیم کرد. ما در موقعیت آشفته و ناراحت کردن ایران هستیم و باید این کار را انجام دهیم. »
بیشتر بخوانید:
شروع ضعیف شبکه فارسی‌زبان TRT/ هاکان فیدان و اردوغان مشغول قلق‌گیری هستند
تهاجم فرهنگی عثمانی نوین
در آن مقطع زمانی خبری منتشر شد که برخی مسئولان فرهنگی با مقامات ترکی ارتباط برقرار کردند و خواهان آن شدند این اظهارات تعدیل شود.
نکته مهمی که در روند این مساحمه سیاسی نادیده گرفته شد این است که حاکمیت کشور ترکیه و مسئولان سیاسی این کشور، طی سه دهه اخیر استراتژی فرهنگی مشخصی را در قبال ایران دنبال می‌کنند و از این سیاست سازماندهی شده چند دهه‌ای، عقب نشینی نخواهند کرد.
بیشتر بخوانید:
دلیل گرایش به سریال‌های ترکی چیست؟
طراحی هدفمند تغییر ذائقه فرهنگی در ایران، توسط رسانه‌های قدرتمند کشور ترکیه، بخشی از سیاست‌های چندین ساله اخیر این کشور است و طراحان این مواجهه در پشت صحنه این اظهارنظر ظاهری سوباچی پنهان شده‌اند.
فلش بک؛ قصه از کجا شروع شد؟
مستندات تاریخی نشان می‌دهد زمینه تصمیمات رضا پهلوی، برای تغییرات فرهنگی کلان در دهه بیست شمسی پس از سفر او به ترکیه و مشاهده تحولات این کشور و گرایشات مصطفی کمال آتاترک بنیان‌گذار جمهوری ترکیه آغاز شد.
رضاخان در مسیر لائیتیسه کردن جامعه ایران هر چند موفق نبود اما الگوی فرزندش در راستای تغییرات فرهنگی، ادامه مسیر راه پدرش بود. با این حال ترکیه در دهه شصت و هفتاد میلادی فاقد صنعت مسلط فرهنگی بود، اما تبادلاتش با ایران را در قالب ارسال لژیونر آغاز کرد.
بیشتر بخوانید:
کارویژه شبکه نمایش خانگی برای پخش آثاری در ستایش امپراتوری عثمانی +تصاویر
بررسی تاریخچه تبادلات فرهنگی، با حضور مهمترین چهره شاخص سینمای ترکیه، جنید آرکین در ایران کلید خورد.
مخاطبان سینما در دهه چهل و پنجاه شمسی او را در برخی آثار سینمایی تحت عنوان محصول مشترک با عنوان هنری فخرالدین به یاد می‌آورند. صنعت نوپای سرگرمی ترکیه، از همان ابتدا در حوزه فرهنگی در حوزه چهره‌سازی، ریل‌گذاری هدفمندی را دنبال می‌کرد.
از دیگر چهره‌های "فرهنگ پاپ ترکیه" که در قامت لژیونر فرهنگی به ایران آمد، «امل ساین» است که با بازخوانی ترانه‌های فارسی، زمینه تبادل فرهنگی را در اذهان عمومی آماده کرد.
پس از سال ۱۳۵۷ و تغییر سیاست‌های فرهنگی، تنها هنرمند شناخته شده ترکیه که توانست در فرهنگ عامه جایی برای خود دست و پا کند، ابراهیم تاتلیس است. او با ترانه «ماوی ماوی» در ایران به شهرت رسید.
طنین انداز شدن صدای او در پس زمینه دو فیلم با یک بلیط داریوش فرهنگ این روایت را مستند می‌کند. در طول سالهای اخیر آلبوم‌های این خواننده اهل ترکیه در بازارهای غیررسمی همواره مورد توجه علاقه‌مندان موسیقی بوده است.
برداشت شماری از مسئولان فرهنگی وقت از کلید واژه آیت‌الله خامنه‌ای با عنوان «تهاجم فرهنگی» ایستادگی در مقابل فرهنگ پاپ آمریکایی بود. در حالیکه فرماندهی این عملیات در کاخ سفید حضور نداشت و در مساجد مذهبی ترکیه مشغول سخنرانی مذهبی بود. فاز اول : ماهواره ترکست و تغییرات اجتماعی -سیاسی دهه هفتاد شمسی
همراه با تحولات تکنولوژی و ارتقاء صنعت ماهواره‌ای در دهه هفتاد شمسی، راه‌اندازی ماهواره «ترک ست۱» و امکان دریافت آن در ایران، بخشی از رویای سیاست‌مداران جوانی بود که در آن زمان محقق شدن «رویای امپراطوری مدیایی عثمانی» را در سر می‌پروراندند و در راستای این هدفگذاری، فاز اول رویکرد تهاجمی خود را با ابزار ماهواره در ایران فعال کردند.
این اتفاقات با مجموعه سخنرانی‌های مشهور آیت‌الله خامنه‌ای با کلید واژه تهاجم فرهنگی در ابتدای دهه ۷۰ شمسی همزمان شد.
«تهاجم فرهنگی» در نیمه ابتدایی دهه هفتاد کلید واژه پر استفاده رهبر انقلاب بود، در حالیکه برداشت شماری از مسئولان فرهنگی وقت از این عبارت ایستادگی در مقابل فرهنگ پاپ آمریکایی بود.
تصمیم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دهه شصت برای ممنوعیت ویدئو، برای رونق گرفتن سینما، موجب شد در دهه هفتاد عطش استقبال از شبکه‌های ماهواره‌ای تشدید شود.
پس از آنکه در ۲۰ مرداد ۱۳۷۳ ماهواره ترکست «۱b » روی مدار رفت، در مهرماه همان سال با سرعتی حیرت آور دسترسی تجهیزات دریافت ماهواره در ایران با قیمتی بسیار ارزان فراهم شد.
قیمت ریالی دسترسی به شبکه‌های ماهواره‌ای ترک‌زبان از دستگاه پخش ویدئو مجاز شده، ارزانتر بود و بسیاری از کاربران ایرانی اولویت مصرف فرهنگی خود را با استفاده از این شبکه‌ها تعریف کردند.
سفارش تولید دستگاه‌های دریافت کننده این ماهواره به کشور تایوان سپرده شد و بررسی‌ها نشان می‌دهد، این دستگاه‌ها قبل از آنکه در اختیار کاربران کشور ترکیه و کشورهای همجوار قرار گیرد، در ابعاد گسترده‌ای در ایران با قیمت بسیار نازلی توزیع شد.
این تجهیزات به سادگی در دسترس اقشار طبقه غیرمرفه ایرانی قرار گرفت. بخش اعظمی از جامعه ایرانی از مواجه مستقیم با این فن‌آوری ارزان، به دلایل عقیدتی، تربیتی و اخلاقی هراس داشتند. با فراگیری تب گیرنده‌های آنالوگ ترکیه، رفته رفته استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای به بخشی از فرهنگ طبقه متوسط تبدیل شد.
هیچ برآورد و یا گزارش رسمی مبنی بر اینکه دستگاه‌های دریافت کننده شبکه‌های ماهواره ترک ست توسط چه جریانی و به صورت گسترده وارد کشور شد وجود ندارد و همواره این پرسش مطرح بود که چرا قیمت گیرنده‌های دیجیتال در ایران ارزانتر از کشور ترکیه بود؟
بیشتر بخوانید:
درآمد ۱۸ میلیاردی ترکیه از محصولات فرهنگی/ چرا سینمای ایران خرج خودش را هم در نمی‌آورد؟
آیت الله خامنه‌ای در تبیین موضوع تهاجم فرهنگی در دهه هفتاد بارها به این موضوع اشاره کردند: کار فرهنگی و هجوم فرهنگی را با تفنگ نمی‌شود جواب داد. (۱۳۶۹/۰۲/۱۲) با این حال همواره با این پدیده به صورت غیرفرهنگی برخورد شد. علی رغم تاکیدات رهبری نحوه مواجه با هجوم فرهنگ پاپ ترکیه صورت مسئله‌ای بود که نادیده گرفته شد.
ورود فراگیر ماهواره‌های ترک در ایران زمینه تنوع سبک زندگی غیرایرانی را در متن جامعه پررنگ‌تر کرد.
آنچه تحت عنوان آزادی‌های فردی در نوع پوشش و مطالبه اجتماعی در تغییرات سیاسی خرداد ۱۳۷۶ خودنمایی کرد، ثمره تاثیرپذیری از یک عملیات رسانه ای - فرهنگی بزرگ بود، با این تفاوت که فرمانده آن در کاخ سفید حضور نداشت، بلکه او این عملیات را در مساجد مذهبی ترکیه طراحی کرده بود.
«روپرت مرداک عثمانی» وارد می‌شود؟
او یکی از سخت‌ترین دشمنان شیعیان در سراسر جهان و یک ایران ستیز واقعی است. «روپرت مرداک عثمانی» بارها در سخنرانی‌های عمومی‌اش، تضعیف مذهب شیعه در ایران را از اهداف اصلی خود توصیف کرده است. او چهره‌ای است که در تحولات مدیایی ترکیه و فعال شدن ماهواره ترکست و حتی دسترسی‌های آسان آن در ایران نقشی کلیدی داشته است.
این روایت بسیاری از رسانه‌های ترکیه است که پروژه ماهواره ترک ست از علاقه‌مندی‌های مشترک او و یار دیرینش رجب طیب اردوغان بود.
با این تفاوت که روپرت مرداک عثمانی اهدافی ایدئولوژیک را طراحی کرد که (بر اساس مسلک ساخته شده خودش) با افق‌های سیاسی بلند مدت اردوغان جوان در دهه نودمیلادی گره خورد.
اشاعه اسلام آناتولیایی از مهمترین خواسته‌هایش بود و تغییر سبک زندگی شیعیان و همسان سازی با زیست مردم ترکیه از جمله چشم‌اندازهای رسانه‌ای فتح‌الله گولن بود.
آشنایی با نام گولن پس از کودتا
در سال ۲۰۱۶ نام «فتح‌الله گولن» پس از کودتای ترکیه بر سرزبان‌ها افتاد و رسانه‌های ایرانی بیشتر به گوشه‌های زندگی پنهان این رهبر فرقه‌ای بزرگ در ترکیه و سراسر جهان پرداختند.
متحد سابق سیاسی اردوغان، از اواخر دهه نود شکاف آشکار دیدگاه‌هایش با حکومت مرکزی ترکیه عمیق‌تر شد و این شکاف استمراری، به کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ منتهی شد. فتح الله گولن یک ماه قبل در هشتاد و سه سالگی درگذشت. او بیست و پنج سال اخیر زندگی‌اش را در منطقه‌ای حفاظت شده در پنسیلوانیا، در تبعیدی خودخواسته گذارند.
او واعظ مذهبی جنبشی اسلام‌گرا و قدرتمند موسوم به جریان گولن بود که آن را در ترکیه پایه‌گذاری کرد و دامنه فعالیت‌های آن به خارج از این کشور نیز کشیده شد.
در جریان کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ حدود ۳۰۰ نفر از چهره‌های برجسته سیاسی، امنیتی و نظامی کشته شدند.
رهبران سیاسی این کشور طراحی کودتا را به گولن نسبت دادند و شمار فراوانی از روزنامه‌نگاران، سیاست‌مداران، چهره‌های مذهبی و امنیتی به دلیل وابستگی به گولن متواری یا بازداشت شدند. تا قبل وقوع کودتا و قبل از خروج گولن از ترکیه در سال ۱۹۹۹ اردوغان یکی از پیروان مسلکی او بود.
بیشتر بخوانید:
واردات بی‌رویه سریال‌های کره‌ای و ترکیه/ تهاجم فرهنگی گسترده با انتشار غیرقابل کنترل سریال‌های کره جنوبی و ترکیه در پلت‌فرم‌ها
این معلم الهیات یکی از شیعه‌ستیز ترین رهبران اسلامی در منطقه است. او در اظهارنظری می‌گوید: اگر هفت عالم یکجا جمع شوند، هرگز به ایران نخواهم رفت. در آخرت اگر راه بهشت از ایران بگذرد، من می‌پرسم آیا راه دیگری از کنار آن هست؟ اینقدر از این ریاکاران بیزارم! ممکن است این نفرت زیاده روی به نظر بیاید! البته در مسائل مختلف باید تعادل داشت، اما این طبیعت من است. من از دیرباز به این رافضی‌ها به چشم افرادی ریاکار، منحرف و تفرقه انداز در دنیای اسلام و آلت دست یهودیان نگاه می‌کنم. کسی نمی‌تواند آنها را برای من توجیه کند.
بر اساس همین اظهارات می‌توان دریافت که چرا «فتح‌الله گولن» سال‌ها نقش پررنگی در تغییر ذائقه فرهنگی مردم ایران و تلاش برای نرمالیزاسیون کردن حوزه فرهنگی داشته است. دلایل این تلاش‌ها را باید در نوع نگرش او به مذهب شیعه و ملیت ایرانی کاملا جستجو کرد.
هژمونی مرداک عثمانی
در بخشی از این گزارش به تلاش‌های مشترک او و ترکیه برای راه‌اندازی ستلایت و شبکه‌های فراوان تلویزیونی اشاره شد. فعالیت در حوزه رسانه‌ای و تاسیس مراکز آموزشی از علاقه‌مندی های خاص گولن برای توسعه اسلام آناتولیایی است.
بیشتر بخوانید:
اصلاحات جامعه محور و امتداد پروژه «فتح الله گولن» برای ایران
وب سایت مرکز آینده پژوهی جهان اسلامی درباره هژمونی رسانه‌ای گولن می‌نویسد: در دهه نود میلادی بود که شبکه های بسیار زیادی در ترکیه تاسیس شد. کانال های خصوصی به وجود آمدند که این کانال های خصوصی تحت مالکیت سرمایه های بین المللی بود یا اینکه تجار و کارفرمایان و سرمایه گذاران ترکیه یک سری روزنامه‌ها و مجلاتی را تحت مالکیت خود را بهره برداری می کردند و هم کانال‌های تلویزیونی به وجود آوردند که مشهورترین آنها گروه «دوآن» است.
بیشتر بخوانید:
پیمان مشترک فیلیمو، فیلم‌نت با MBC پرشیا و GEM /چگونه دو پلت‌فرم داخلی و شبکه‌های فارسی، تماشای سریال‌های ترکیه را احیا می‌کنند؟ +عکس
پانورامای هژمونی منطقه ای ترکیه
علاوه بر آن ترکیه کانال های اختصاصی برای کشورهای آسیای میانه دارد. در جمهوری آذربایجان و عراق و شمال عراق کانال های تلویزیونی ترک زبان، کانال‌هایی هم به زبان‌های ترکمنی در آسیای میانه و قزاقی و ازبک فعالیتی مبتنی بر ارائه سرگرمی را دنبال می‌کنند.
همچنین رادیوهای محلی، سراسری و بین المللی ترکیه هم از طریق اینترنت و هم از طریق ماهواره پخش برنامه می شود و قابل دسترس است.
کانال‌های تلویزیونی گروه فتح الله گولن با عنوان «خدمت» شناخته می‌شوند. این گروه چندین کانال تلویزیونی دارد؛ که چهار کانال آن از آمریکا برنامه پخش می‌شود. یکی، از کانال ها از اروپا و بقیه کانال‌ها فعالیت‌های خود را در ترکیه دنبال می‌کردند.
خبرگزاری ها «سامان یولو» وابسته به گروه فتح الله گولن برنامه هایی مستمر برای کانال های کردی، عربی و ترکیه ای استانبولی تولید می‌کرد.
گروه فتح الله گولن ۹ کانال خصوصی خارج از ترکیه دارند. علاوه بر آن برخی از فرکانس های کانال های دیگر را هم اجاره می کنند. برخی کانال ها که خارج از مدیریت این گروه هستند با اجاره کردن کانال، واسطه‌ای برای رساندن پیام‌های گروه خدمت هستند.
بیشتر بخوانید:
تبلیغات ضد ایرانی و رپرتاژ برای میت ترکیه در فیلیمو و فیلم‌نت/ پخش سریالی که ترکیه ایران را به حمله نظامی تهدید می‌کند
کانال تلویزیونی سامان یولو، سر تی وی و چندین کانال دیگر به زبان عربی، کردی متعلق به گروه رسانه‌ای گولن هستند.
گروه گولن در آذربایجان، کانال خزر تی وی را در اختیار داشت که پس از کودتا بنا به درخواست اردوغان از گروه گولن سلب و در اختیار دولت باکو قرار گرفت و مرکزیت تولید و پخش کانال ترکمن تی وی که در شمال عراق فعال است در ترکیه و استانبول قرار دارد.
گروه گولن از امکانات رسانه ای وسیعی برخوردار است و علاوه بر روزنامه های زمان ترکی و زمان انگلیسی، مجله آکسیون، مجله سیزینتی تلویزیون اس تی وی و اس تی وی خبر و ایستگاههای رادیویی مختلفی در راستای اهداف او فعالیت می کنند.
این اطلاعات برای کاربران که پروژه ایران ستیزی گولن را دنبال می‌کنند اطلاعاتی ضروری است.
وب سایت مرکز مطالعات قفاز درباره فعالیت‌های روپرت مرداک عثمانی می‌نویسد: او بیش از ۶ دانشگاه و حدود ۵۰۰ مرکز آموزشی و تعداد زیادی مرکز آموزش زبان ترکی و خوابگاههای دانشجویی در بیش از ۱۳۰ کشور جهان با حمایت مالی «تشکیلات گولن» تأسیس کردهو بیش از صدهزار دانش آموز را تحت پوشش خود قرار داده است.
از این میان می توان به دانشگاه قفقاز در آذربایجان، دانشگاه بین المللی آتاترک در قرقیزستان، دانشگاه ترکمن در ترکمنستان، دانشگاه سلیمان دمیرل در قزاقستان و دانشگاه احمد یسوی در قزاقستان اشاره کرد.
وی در طول سالهای گذشته تلاش های گسترده ای را برای ایجاد مدرسه در داخل کشور داشته و شنیده ها حاکی از آن است که در مقطعی موفق به گرفتن مجوز از ایران شده است. اعلام تأیید مدارک پزشکی دانشگاه فاتح وابسته به جریان فتح الله گولن توسط وزارت علوم ایران باعث اقبال دانشجویان ایرانی به ویژه دختران به این دانشگاه شده است.
بررسی رویدادهای مرتبط با کودتای ۲۰۱۶ ترکیه نشان می‌دهد، بسیاری از چهره‌های رسانه‌ای و افراد تاثیرگذار در رسانه‌های رسمی و خصوصی این کشور، قبل از ۲۵ تیر ۱۳۹۵ و وقوع کودتا از ترکیه گریختند.
بیشتر بخوانید:
همکار سابق «GEM TV» با خواننده «منوتو» پروژه امنیتی می‌سازد!؟ +تصاویر
این چهره‌ها در بخش رسانه‌های خصوصی و دولتی ترکیه مشغول فعالیت بوده‌اند.
جان دوندار، احمید شیک، طارق توروز، عادل اکسوز، طوبی گوون (سردبیر ارشد TRT)، ارجان کاراکویون، جفری گوون، از چهره‌های معتمد جریان گولن محسوب می‌شوند، از طرفی دستگیری گسترده چهره‌های رده بالای امنیتی نشان می‌دهد، جلوگیری از نفوذ شبکه گولن حتی با دستگیری‌های گسترده در سال ۲۰۱۶ تقریبا غیرممکن است.
بسیاری منابع غیر رسمی تائید می‌کنند که با توجه به روندهای کینه‌توزانه گولن نسبت به مذهب شیعه و ایران، او در محل استقرار خود در پنسیلوانیا با «سعیدکریمیان» مدیر به قتل رسیده شبکه GEM دیدارهایی داشته و کریمیان به واسطه حمایت‌های بی‌دریغ او توانست هزینه رایت بسیاری از سریال‌های ترکی را با نفوذ و حمایت تیم گولن خریداری و از مجموعه شبکه‌های تلویزیونی خود پخش کند. شنیده‌ها حاکی از آن است که سریال آشیانه‌های گرگ‌ها محصولات گروه خدمت به صورت رایگان در اختیار این شبکه تلویزیونی قرار گرفت.
اما موضوعی که شایعه نزدیکی این دو را تقویت می‌کند، زمان ترور کریمیان است.
اغلب چهره‌های رسانه‌ای نزدیک به گولن پس از کودتا ۲۵ تیر ۱۳۹۵ از ترکیه فراری یا توسط دولت این کشور دستگیر شده‌اند و کریمیان کمتر از یکسال پس از کودتا در شامگاه شنبه ۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ ترور می‌شود.
برخی منابع غیررسمی معتقدند که پس از کودتا مشی کینه‌جویانه دولت مستقر نسبت به هواداران گولن افزایش پیدا کرد و کریمیان به دلیل وابستگی فردی به این جریان در لیست حذف‌های غیررسمی قرار گرفت.
اما نکته جالب در این فرآیند این است که با آغاز به فعالیت شبکه GEM و شناخته شدن سلبریتی‌های ترکیه، دامنه فعالیت آنان در ایران گسترش پیدا کرد.
اهداف گولن از کانال سرگرمی عبور می‌کند
سیاست‌های رسانه‌ای گولن کاملا شبیه بایرون آلیانس حامی مالی سابق شبکه من و تو است و اولویت او در رسانه‌داری سرگرمی بود.
یکی از اولویت‌های تیم رسانه‌ای گولن و همفکران او در شبکه‌های خصوصی و ظاهرا مستقل ترکیه سریال سازی است. گولنیست‌ها و بسیاری از رسانه‌های ترکیه با اتکا به سرگرمی اهداف سیاسی خود را دنبال می‌کنند.
شبکه تلویزیون «سامان یولو» (وابسته گروه خدمت) با پخش دو سریال ضد ایرانی از سال ۲۰۱۳ پروپاگاندای عظیمی به راه انداخت.
دو سریال شفکات تپه (شوکت تپه) و «دولت سایه در عثمانی»، با سویه های به شدت ضد ایرانی بر اساس نگرش‌های افراطی گولن نسبت به ایران ساخته شد.
سریال «شفکات تپه» از محصولات تیم مدیایی گولن، به صورت واضحی ایران را عامل پشیبانی از «پ ک ک» و ستم به مردم سوریه توصیف می‌کند و سریال «دولت سایه در عثمانی»، ایران امروز را استمرار حکومت صفویانی توصیف می‌کند که عثمانی سال‌ها در پی نابودی اش بودند.
کُدهای هویتی ضد شیعه در سریال «لطیفه» محصول شبکه ATV ادامه همان تفکر «اسلام آناتولیایی» که است که مبانی آن توسط گولن گسترش پیدا کرد.
بیشتر بخوانید:
خیانت فارسی سریال ترکیه‌ای!
نقش ارتش ترکیه در بحران سوریه و رویای نفوذ منطقه‌ای / عملیات چشمه صلح؛ از پیشروی برق آسای قوای ترکیه تا نجات شبه نظامیان کُرد توسط ارتش سوریه +نقشه و تصاویر
در تشریح تاثیر و علاقه گولنیست‌ها در رسانه‌های ترکیه می‌توان به گزارش بی‌بی‌سی عربی استناد کرد. در این گزارش می‌خوانیم: شبکه های تلویزیونی مختلف در ترکیه سریال هایی را برای حمایت از حزب عدالت و توسعه یا جماعت فتح الله گولن پخش می کنند.
یکی از شبکه های تلویزیون وابسته تفکر گولن در ترکیه سریال «سیب سرخ» را با سناریوی برنامه ریزی یک گروه سری برای ترور نخست وزیر این کشور پخش کرد که نخستین بار نام رجب طیب اردوغان در آن ذکر شد. حتی موسیقی سریال سیب سرخ هم شبیه آهنگ انتخاباتی حزب عدالت و توسعه است.
با ایجاد هجمه علیه این سریال «عثمان ساف» کارگران و از تهیه کنندگان سریال سیب سرخ واکنشی بسیار سریعی درباره این تفسیر ها نشان داد و با تاکید بر اینکه از هیچ طرف سیاسی در ترکیه حمایت نمی کند گفت: «به نظر من اگر اردوغان به عنوان رهبر ترکیه سرنگون شود، کشور با خطر فروپاشی روبرو خواهد شد.
در همان مقطع فصل تازه‌ای از سریال «وادی گرگ‌ها» از شبکه تلویزیونی «شو تی‌وی»، وابسته به فتح الله گولن آغاز شد و به حوادث اخیر سیاسی در ترکیه اشاره داشت.
مرگ گولن پایان جریان گولنیست‌ها نخواهد بود
با طرح این موضوع، انکارکنندگان با خواندن بخش‌هایی از این گزارش، به نفی آشکار تاثیر گولنیست‌های فراری، دستگیر شده و پایان تاثیر آنان در سال ۲۰۱۶ اشاره خواهند کرد. در حالیکه جریان گولن در کشور ترکیه چنان آینده‌نگرانه عمل می‌کند که حتی با مرگ این رهبر فرقه‌ای، همچنان ادامه خواهد داشت.
دو سال بعد از کودتای ۲۰۱۶ خبرگزاری نیمه‌دولتی آناتولی (بخش فارسی) خبری را درباره حمایت مالی دولت ترکیه از تولید سریال با هدف توسعه گردشگری در این کشور منتشر کرد.
این خبرگزاری در ذیل این خبر در بخش موضوعات مرتبط عبارت «فتح‌اله گولن، لاورنس ترکیه» را منتشر می‌کند. با وجود ممنوعیت‌های گسترده درباره نام بردن از گولن، بخش فارسی با انتشار خبری فرهنگی، نام او را به عنوان کلید واژه انتخاب می‌کند.
مثال‌های فراوانی را از تاثیر روند فعالیت‌های گولن‌ها با جزئیات می‌توان ذکر کرد.
در مصاحبه‌ای که به زبان فارسی سال‌ها قبل از بی‌بی‌سی ترکی از گولن منتشر شده او در مصاحبه‌اش در موارد فراوانی به چندین نقل قول از مولانا جلال الدین رومی اشاره می‌کند که یکی از چهره مرجع در اسلام آناتولیایی است.
بیشتر بخوانید:
چرا سرمایه‌گذاران پروژه «مست عشق» نام خود را منتشر نمی‌کنند؟
در سالهای پس از انتشار این مصاحبه پروژه‌ای مشترک میان سینمای ایران و ترکیه فیلم «مست عشق » ساخته شد و به محض پایان اکران این فیلم سینمایی در ترکیه، سریال دیگری با عنوان «رومی» با محوریت این شاعر ایرانی منتشر شد. نکته جالب در خلال این اثر اختلاف میان تهیه کننده ایرانی و تهیه کننده ترک است که هیچگاه نام تهیه‌کننده ترک این پروژه معرفی نشد.
سریال «هزارویک شب» آخرین محصول مشترک ایران و ترکیه نیز از لحاظ روایت‌گری بر اساس فرهنگ نوعثمانی‌گری لیبرال ساخته شده است.
این روزها با توجه به تشریح سیاست‌های مشترک گولن – اردوغان در قبال تغییر ذائقه فرهنگی در ایران که منجر به تاسیس شبکه TRT شده است، طرح‌ریزی سیاستی کلان در سطوح فرهنگی کلان و بازنگری در روندهای فرسوده امری ضروری است. اغلب ماجراهای این مجموعه در حوزه امپراطوری عثمانی می‌گذرد و در هالیوود آثار مختلفی بر اساس آن ساخته شده است.
در واقع فرهنگ عثمانی در اغلب این روایت‌ها قالب است. کارگردان این مجموعه پیش‌تر با ساخت فیلم سینمایی مطرب «عایشه گل جوشکون» را همچون الیاس یالچینتاش به عنوان خواننده به مخاطبان ایرانی داخل کشور معرفی کرد.
از این منظر بار دیگر باید مفهوم محصول مشترک را بررسی کرد.
محصول مشترک به اثری گفته می‌شود که فرهنگ کشور مبدا را به کشور مقصد معرفی کند.
آنچه در مست عشق به نمایش گذاشته می‌شود معرفی مولانا به عنوان عالم اسلام آناتولیایی است. با انتشار سریال «داستان‌های هزار و یک شب» مشخص خواهد شد که فرهنگ ایرانی در سایه فرهنگ عثمانی‌ها تعریف خواهد شد. این آثار فاقد اصالت ایرانی و بازتابی از گزاره‌های نمایشی کشور مولف - مبدا هستند.
اما نکته قابل تامل این است که تقویت زمینه توزیع سریال‌های ترکی و تبلیغ سلبریتی‌های ترک، موجب گسترش رویکرد پان ترکیستی و جدایی طلبانه در ایران خواهد شد.
آیا رهایی از هژمون سرگرمی‌ساز تولید گولن امکان پذیر است؟
با اینکه دو شبکه MBC پرشیا و مجموعه شبکه GEM به علاوه پلت‌فرم‌های داخلی هژمون حوزه توزیع محصولات ترکیه را تقویت کرده‌اند، بازسازی یک سریال ایرانی در رسانه‌ها ترکیه مورد توجه قرار گرفت.
سریال «تو گریه نکن استانبول» ( sen ağlama İstanbul ) با حضور چهره‌های مشهور این صنعت، «سیمای بارلاس»، اسماعیل حاجی‌اوغلو، آیتاچ شاشماز، بورجو جاورار، محمد چویک و ... این روزها از شبکه استار تی‌وی ترکیه در حال پخش است. این مجموعه کپی نعل به نعل سریال ایرانی «شهرزاد» است.
شمار فراوانی از رسانه‌های ترکیه به شباهت محتوایی هر دو سریال پرداخته‌اند و با انتشار ویدئوی‌های تطبیقی گسترده، روی این موضوع تاکید دارند که نسخه ایرانی با کیفیت‌تر است. این رویداد مستقل از تمامی حواشی درباره این سریال در داخل کشور دارای چند پیام استراتژیک است.
بسیاری از هنرمندان در داخل کشور امکان تولید در داخل و پخش جهانی آثارشان را با طرح مسئله حجاب غیرممکن توصیف می‌کنند، در حالیکه سریال مذکور به واسطه نسخه مشابه ترکی، ابعاد انتشارش گسترش پیدا خواهد کرد. ۱- از حیث گفتمانی در سالهای اخیر عبارتی تحت عنوان سینمای استراتژیک و سریال استراتژیک، بخش اعظمی از بودجه کشور را به تاراج برده است. هیچکدام از این فیلم‌ها و سریال‌های تولید شده با زمینه‌های سیاسی عمدتا حزبی فرصت و امکان نمایش در هیچ‌یک از کشورهای خاورمیانه را نداشته‌اند. (اینجا)
در مقابل این گفتمان سریال ایرانی مذکور با رویکردی سرگرمی محور ساخته شده که دارای برد منطقه‌ای بیشتری است. باید به این نکته توجه داشت ساختار فکری وابسته به گولنیست‌ها در حوزه سریال سازی و مدیا با اتکا به توسعه صنعت سرگرمی گسترش یافت.
۲ - نکته قابل اعتنای دیگر این است که محتوای داستانی یک سریال نمایشی غیر سفارسی می‌تواند ابرصنعت تولید سریال در ترکیه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و آنان را وادار به بازسازی محتوای سرگرم‌کننده محصول ایرانی کند.
۳ -با این حال با توجه به شناخته شدن سریال و انتشار اخبار گسترده آن در رسانه‌های ترک، شبکه‌های عرب زبان قصد دارند که نسخه ایرانی سریال را پخش کنند.
المنار از نخستین شبکه‌هایی است که به زودی پخش این سریال را آغاز خواهد کرد. شبکه‌ای که زمینه توفیق و شناخته شدن سریال یوسف پیامبر و مختارنامه را فراهم کرد.
بسیاری از رسانه‌های ترکی با انتشار اخبار مربوط علامت‌های سئوال‌های فراوانی برایشان مطرح است که این محصول چگونه در ایران تولید شده است. تلقی رسانه‌های ترک این است که سریال‌های قابل تماشای ایرانی عموما آثاری مذهبی هستند و مجموعه‌های سرگرمی محور در ایران تولید نمی‌شود.
۴- بسیاری از هنرمندان در داخل کشور امکان تولید در داخل و پخش جهانی آثارشان را با طرح مسئله حجاب غیرممکن توصیف می‌کنند، در حالیکه سریال مذکور به واسطه نسخه مشابه ترکی، ابعاد انتشارش گسترش پیدا خواهد کرد.
۵- با توجه به رشد و توسعه پلت‌فرم‌ها، تنها موضوعی که مد نظر بخشی خصوصی در این حوزه نیست، سرگرمی است. پلت‌فرم‌های داخلی دچار نوعی از انبوه سازی هستند حتی مخاطب داخلی را راضی نگاه نمی‌داد.
در سالهای اخیر در حوزه‌های عربی دو سریال مختارنامه و یوسف پیامبر(ع) بازارهای جدیدی را برای عرصه آثار نمایشی فراهم کردند اما با توجه به رشد اکوسیستم در بخش خصوصی، نباید بازارهای منطقه‌ای را نادیده گرفت.
آیا می‌توان عرصه رقابت با سریال‌های ترکیه را تنگ‌تر کرد؟
در حوزه فرهنگ نمایشی، پیرو بودن، زمینه نرمالیزاسیون در مواجه با فرهنگ مهاجم سرگرمی محور را تشدید می‌کند. با اینکه ترکیه ابرقدرت صنعت سریال سازی سرگرمی محور در خاورمیانه است، تنها در یک مورد تسلیم صنعت سریال سازی در ایران شده است.
این روزها با توجه به تشریح سیاست‌های مشترک گولن – اردوغان در قبال تغییر ذائقه فرهنگی در ایران که منجر به تاسیس شبکه TRT شده است، طرح‌ریزی سیاستی کلان در سطوح فرهنگی کلان و بازنگری در روندهای فرسوده امری ضروری است.
سیاست‌گذاران فعلی تصور می‌کند با محصولاتی بر اساس ذائقه داخلی بازارهای منطقه‌ای را فتح کرد اما غلبه بر بازار منطقه‌ای در شرایطی اتفاق می‌افتد که خروجی محصول سرگرمی محور باشد.
تحت تاثیر قرار دادن سیاست‌های تهاجمی کشور ترکیه صرفا در قالب محصولات سرگرمی محور می‌تواند از استراتژی‌های آینده محسوب شودتوسعه صنعت سرگرمی می‌تواند به استراتژیی بلند مدت حاکمیتی در بخش خصوصی تبدیل شود و بازوهای نظارتی باید این توان را تقویت کند.
