نسخه عربستان و امارات برای شام؛ پادشاهی‌های خلیج فارس به دنبال تغییر معادلات سوریه/ دوحه ریاض و ابوظبی را دور زد؟

به گزارش اقتصادنیوز، نشریه نیویورک تایمز با انتشار گزارشی مدعی شد، برای دهه‌ها، سوریه نزدیک‌ترین متحد عرب ایران در خاورمیانه بود، در حالی که پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس برای افزایش قدرت و نفوذ خود در منطقه درگیر رقابتی نرم و در خفا با ایران بودند.به ادعای ناظران حالا با سرنگونی ناگهانی دولت بشار اسد، متحد نزدیک ایران به حاشیه رفته است. این فرصتی را برای کشورهای حاشیه خلیج فارس فراهم می کند تا خلاء را پر کنند و روابط خود را با دولت جدید دمشق توسعه دهند.در این میان عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان دو قدرت پیشرو خلیج فارس رویکرد محتاطانه ای در پیش گرفته اند، زیرا هیئت تحریر الشام، جناح اصلی شورشی که کنترل بسیاری از مناطق سوریه را به دست گرفته، به رادیکالیسم تمایل دارد و زمانی به گروه افراط گرای القاعده وابسته بود.

هراس پادشاهی ها از بازگشت رادیکالیسم

نیویورک تایمز رد ادامه گزارش ادعایی اش آورد، دو کشور خلیج فارس بخش عمده‌ای از دو دهه گذشته را صرف جلوگیری از ظهور گروه‌هایی کرده‌اند که به دنبال توسعه رادیکالیسم در سراسر خاورمیانه بودند؛ گروه هایی چون القاعده، داعش و اخوان‌المسلمین.همزمان قدرت‌های خلیج‌فارس علناً گفته‌اند که رهبران جدید در سوریه باید قبل از اینکه بتوانند حمایت سیاسی و مالی را به دست آورند، می بایست نشان دهند که در برابر طیف‌های مختلف فرقه‌های این کشور از رویکردی مسالمت امیز پیروی خواهند کرد.در همین راستا انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رهبر امارات، اخیراً گفت که ماهیت گروه های شورشی و وابستگی گذشته آنها به القاعده باعث نگرانی شده است.قرقاش در جریان کنفرانسی در ابوظبی، پایتخت امارات، در اواسط دسامبر، اندکی پس از تسلط شورشیان، گفت: «فکر می‌کنم همه اینها شاخص‌هایی نگران‌کننده هستند». منطقه قبلاً شاهد چنین اپیزودهایی بوده است، بنابراین ما باید مراقب باشیم.»».

کشورهای حاشیه خلیج فارس مدتهاست در باب قدرت گرفتن گروه های رادیکال نگران هستند. هنگامی که بهار عربی در سال 2011 سراسر خاورمیانه را در برگرفت، چندین حکومت خودکامه سرنگون شدند و گروه های قدرتمند رادیکال برای پر کردن خلاء در کشورها از جمله تونس و مصر به پا خاستند. آنا جاکوبز، تحلیلگر ارشد خلیج فارس برای گروه بین المللی بحران، که یک سازمان غیرانتفاعی است، در این باره گفت:«امارات متحده عربی سابقه طولانی در دشمنی با احزاب و دولت های سیاسی وابسته به رادیکال ها دارد. اما حداقل این کشور تاکنون سیگنال‌های بسیار واضحی ارسال کرده مبنی بر اینکه مایل است با دولت موقت به خاطر حفظ ثبات در سوریه و در منطقه گسترده‌تر همکاری کند».نگرانی در خلیج فارس در مورد قدرت گرفتن گروه هایی چون حریر الشام به حملات 11 سپتامبر 2001 به نیویورک بازمی گردد. بیشتر 19 هواپیماربای سعودی تحت تأثیر نسخه سختگیرانه این پادشاهی و وهابیت حادثه تروریستی پرحاشیه ای را در آمریکا رقم زدند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از آن زمان تاکنون قدرت وهابیت را مهار کرده است.

فراز و فرود روابط پادشاهی ها با دمشق

پس از انقلاب بهار عربی در مصر، رای دهندگان محمد مرسی، یکی از چهره های اخوان المسلیمن را به عنوان رئیس جمهوری انتخاب کردند. اما او در کودتای سال 2013 که امارات متحده عربی از آن حمایت کرد، برکنار شد.از همین رو توسل به رویکرد محتاطانه نسبت به جریان های اخوانی نه تنها در در سوریه وخلیج فارس، بلکه در دیگر قدرت های منطقه از جمله مصر احساس می شود.عبدالفتاح السیسی، ژنرالی که در سال 2013 جایگزین مرسی در مصر شد، سال ها زمان خود را صرف هدف قرار دادن گروه اخوان المسلمین کرد و این گروه را تهدیدی برای قدرت خود می داند.اواسط ماه دسامبر، السیسی به ندرت در برابر روزنامه نگاران ظاهر شد که حکایت از عصبانیت از حوادث سوریه داشت. کرده است.در این میان عربستان سعودی و امارات متحده عربی پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011 و برای یک دهه پس از آن، از مخالفان سرسخت دولت اسد بودند. هر دو کشور خلیج فارس در اوایل سال 2012 در بحبوحه تنش ها در سوریه، سفارتخانه های خود را در این کشور بستند. در طول سال ها، زمانی که اسد با حمایت قابل توجه روسیه و ایران، کنترل بیشتر کشورش را دوباره به دست گرفت، به نظر می رسید که تغییری در نگرش خلیج فارس رخ داد.

دو قدرت خلیج فارس بازیگران اصلی در بازگرداندن اسد پس از یک دهه انزوا به میان کشورهای عربی بودند. گرم شدن روابط میان شام با عربستان و امارات در آن بازه زمانی نشان از تمایل ادعایی اتحاد اعراب برای مقابله با نفوذ رو به رشد ایران در سوریه و خاورمیانه بود.پس از زلزله ویرانگری که در اوایل سال 2023 ترکیه و سوریه را لرزاند، رهبری عربستان سعودی با اسد تماس گرت و همین گزاره به نقظه عطفی در رواط دو بازیگر تبدیل شد.تعامل با دولت اسد، تصدیق ضمنی این گزاره بود که علیرغم تلاش‌های مورد حمایت غرب برای برکناری رهبری سوریه، بقای سیاسی او به واقعیتی تبدیل شده که دیگر نمی‌توان آن را نادیده گرفت.تغییر در نگرش خلیج فارس در حالی که اسد هنوز سوریه را کنترل می کرد، بخشی از نظم منطقه ای گسترده تر بود، زیرا سعودی ها و امارات تعامل با ایران را نیز کلید زدند.

به ادعای نیویورک تایمز، امروز و با حضور رهبران جدید سوریه، فرصت‌های اقتصادی بازسازی پس از جنگ، یکی از علاقه‌مندی‌های بخشی از ارزیابی های کشورهای حاشیه خلیج فارس قلمداد می شود.عربستان سعودی و امارات متحده عربی با سرمایه گذاری در زیرساخت‌های ویران‌شده سوریه، از تلاش‌های خود در این زمینه فرصت سازی خواهند کرد، مشروط بر اینکه بتوانند با دولت جدید دمشق درباره شرایط مطلوب مذاکره کنند. ایفای نقش در بازسازی سوریه همچنین راه دیگری برای تأثیرگذاری بر آینده این کشور خواهد بود.در این میان قطر به طور مشخص برای حمایت از دولت انتقالی در سوریه آماده است.قطر در طول جنگ داخلی با هیئت تحریر الشام و سایر گروه های شورشی اسلام در سوریه تماس داشت. در سال 2015، قطر بین شورشیان و ارتش لبنان میانجی‌گری کرد.زمانی که عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در سال 2017 روابط خود را با این کشور قطع کردند، یکی از خواسته های شان برای احیای روابط این بود که قطر حمایت خود را از جبهه النصره، پیشروی هیئت تحریر الشام، قطع کند.در نشست اتحادیه عرب در جده، در سال 2023، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، قبل از سخنرانی اسد از جلسه خارج شد و موضع کشورش را نشان داد.پس از برکناری اسد، قطر وزیر خارجه خود را در اواخر دسامبر به دمشق فرستاد که بالاترین مقام دولتی از خلیج فارس بود تا با دولت انتقالی دیدار کند. در اوایل این هفته رئیس شورای همکاری خلیج فارس و وزیر خارجه کویت دیدار داشتند.همزمان احمد الشرع، رهبر شورشیان گفت که قطری‌ها برای حمایت از آنها در دهه گذشته اولویت خواهند داشت؛ عبارتی که احتمالاً به نقش خلیج فارس در پروژه‌های بازسازی اشاره دارد.