پشت پرده آشتی کنان ترکیه و مصر؛ رقص ناموزون اردوغان و السیسی با ساز ناکوک اسرائیل/ آیا مصر تل‌آویو را قربانی می‌کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، موسسه مطالعاتیispionline با انتشار یادداشتی مدعی شد، نشست 4 سپتامبر رهبران مصر و ترکیه در آنکارا نقطه اوج تلاش سه ساله برای عادی سازی روابط بین دو بازیگر بود. این نشست ماحصل تغییرات استراتژیکی بود که توسط رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه رقم خورد؛ همانی که پس از قیام های بهار عربی، سیاست حمایت از اخوان المسلیمن را برای نفوذ در کشورهای عربی کنار گذاشت. چرخش اردوغان ناشی از تغییرات منطقه ای، بین المللی و محلی در ترکیه است.همزمان ملاحظات مختلف سیاسی و اقتصادی اردوغان را بر آن داشت تا بستر را برای آشتی ترکیه با کشورهای عربی هموار سازد؛ بازیگرانی که عمدتاً به دلیل حمایتش از آنکارا اخوان المسلمین با این بازیگر اختلاف داشتند. اشتی کنان ترکیه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی به واسطه تغییر استراتژی اردوغان رقم خورد، بالاخص آن که ترکیه به سرمایه و سرمایه گذاری در خلیج فارس نیاز داشت و این گزاره بهبود روابط ترکیه و مصر را نیز تسریع کرد.

فراز و فورد روابط آنکارا و قاهره

این موسسه مطالعاتی در ادامه یادداشت ادعایی اش آورد، علیرغم تنش های سیاسی قبلی و فروپاشی روابط دیپلماتیک، مصر و ترکیه روابط اقتصادی رو به رشد خود را حفظ کرده اند. در سال 2013، حجم کل تجارت بین دو کشور به 5 میلیارد دلار رسید که بیش از دو برابر اوایل سال 2010 بود. پس از یک دهه تنش سیاسی، این رقم در سال 2023 (بدون احتساب گاز) به نزدیک به 7 میلیارد دلار افزایش یافت. دو دولت قصد دارند این مبلغ را ظرف سه سال آینده به 15 میلیارد دلار برسانند. این در حالی است که ارزش بازار سرمایه گذاری ترکیه در مصر نزدیک به 3 میلیارد دلار است.شاید تنها حوزه اقتصادی که به شکل منفی تحت تاثیر تنش سیاسی بین دو کشور قرار گرفت، حوزه کشتیرانی دریایی بود، به ویژه تعلیق خطوط کشتیرانی مدیترانه که سفرهای دریایی شاتل را تسهیل می کرد. در این خطوط کامیون های حمل و نقل زمینی کالاهای ترکیه ای و اروپایی را بارگیری کرده در مسیر خلیج فارس با استفاده از روش حمل و نقل موسوم به رول-آن/رول آف (RORO) محموله را حمل می کرد. در چنین شرایطی به دلیل نگرانی های امنیتی مصر، خط RORO بین مصر و ترکیه از سال 2013 به حالت تعلیق درآمده است. در نتیجه، ترکیه این خط را به بندر حیفا اسرائیل و از آنجا به اردن، عربستان سعودی و سایر شهرهای خلیج فارس هدایت کرد. با این حال، اکنون انتظار می رود فعالیت در این خط به عنوان بخشی از تحریم تجاری اعمال شده ترکیه علیه اسرائیل به واسطه جنگ غزه متوقف شود. همزمان این احتمال بالا است که توافقی بین مصر و ترکیه برای از سرگیری خطوط دریایی معلق شده حاصل شود.

استراتژی چند وجهی اردوغان

به ادعای ناظران، با تغییر نظم جهانی از هژمونی تک قطبی ایالات متحده به رقابت چند قطبی، اهمیت و نفوذ بزرگترین قدرت های منطقه از جمله مصر و ترکیه در بسیاری از مسائل منطقه ای در حال افزایش است. با توجه تمرکز مصر و ترکیه بر اصل آرمان فلسطین، پتانسیل قابل توجهی برای افزایش همکاری وجود دارد که نه تنها می تواند روابط دوجانبه دو بازیگر را تقویت کند، بلکه نقشی اساسی در پیشبرد آشتی پایدار منطقه ای ایفا خواهد کرد. ترکیه، به طور مشخص خواهان هماهنگی با مصر در مورد جنگ غزه است، زیرا هر دو کشور بر اهمیت پایان دادن به درگیری، تضمین خروج اسرائیل از غزه و اطمینان از رسیدن کمک های کافی به فلسطینی ها توافق دارند. با این حال، ترکیه به سان مصر فاقد کانال های رایزنی با اسرائیل است و به لحاظ جغرافیایی نیز با این بازیگر مرز مشترکی ندارد.اردوغان از زمان به قدرت رسیدن و تا سال 2010 سیاست متعادلی در قبال درگیری اعراب و اسرائیل داشت. او از روابط نزدیک تجاری و نظامی ترکیه با اسرائیل و ایالات متحده برای ایفای نقش میانجی قابل قبول در این درگیری، چه در جبهه سوریه و چه در فلسطین، بهره برد. روابط ترکیه و اسرائیل از زمان حادثه کشتی مرمره در سال 2010 بین دو دوره عادی‌سازی و تنش در نوسان بوده است. با این حال، هر بار اسرائیل و فلسطینی‌ها رویاروی هم قرار گرفتند، روابط آنکارا و تل آویو به طور فزاینده‌ای تیره‌تر شد؛ آخرین مورد جنگ در نوار غزه است؛ جنگی که از 7 اکتبر 2023 رقم خورد.

اردوغان در جنگ غزه از حماس حمایت کرد و این جریان را جنبش مقاومت در برابر اشغالگری نظامی اسرائیل خواند. او همچنان میزبان برخی از رهبران حماس در خاک ترکیه است. ترکیه پیشنهاد داد که در کنار مصر و قطر یکی از ضامنان توافق برای توقف جنگ باشد. با این حال، اسرائیل از پذیرش هرگونه نقش مستقیم ترکیه در مذاکرات خودداری کرد و اصرار داشت که میانجی گری ها به ایالات متحده، مصر و قطر محدود شود. همزمان اردوغان در آغاز جنگ به دلایل سیاسی در داخل تلاش کرد میان دو جناح میانجیگری کند. عموم مردم ترکیه حامی فلسطین هستند. علاوه بر این، روابط نزدیک اردوغان با شاخه سیاسی حماس به او این امکان را می دهد که از این ارتباطات برای میانجیگری با رهبران این گروه استفاده کند، همانطور که در گذشته نیز رئیس جمهوری ترکیه از همین الگو پیروی کرده است. به ادعای ناظران ترکیه برای تسهیل انتقال کمک های خود به فلسطینیان در نوار غزه در طول جنگ باید با مصر هماهنگ شود. اردوغان درخواست کرد که سفرش به مصر در فوریه 2024 شامل بازدید از گذرگاه رفح باشد. این اتفاق نیفتاد. در آن زمان منطقه مجاور گذرگاه در بخش فلسطین نشین درگیر عملیات نظامی ارتش اسرائیل و حماس بود. از همین رو مصر تنها توانست زمینه را برای سفر هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه به گذرگاه رفح در آگوست گذشته هموار کند تا بدین طریق بستر را برای نشست رهبران قاهره و آنکارا هموار سازد. اگرچه این گذرگاه حدود دو ماه بسته بود، تصاویری از دیدار وزیر ترکیه در صدر همه بولتن های خبری تلویزیون دولتی ترکیه تی آر تی قرار گرفت.

کارت برنده اردوغان سوخت؟

به ادعای این موسسه مطالعاتی، ترکیه همچنین به دنبال بهره برداری از نقش میانجیگرانه مصر با تأثیرگذاری بر مذاکرات به واسطه نفوذی است که بر حماس دارد. در واقع، طی دهه‌های 1990 و 2000، ترکیه در مذاکرات بین اسرائیل و فلسطینی‌ها، ابتدا در جریان روند صلح اسلو و سپس در مذاکرات آنکارا در سال 2008، تا حدودی موفق ظاهر شد. با این حال، این اهرم از آن زمان به دلیل حمایت صریح اردوغان از حماس و فلسطین بی اثر شده و توانایی ترکیه را برای تأثیرگذاری معنادار بر مناقشه تضعیف کرده است.این در حالی است که اسرائیل در مجامع مالی بین المللی به دلیل تصمیم ترکیه برای اعمال محدودیت های تجاری بر اسرائیل، خواستار تحریم این کشور شده است. اسرائیل در آغاز جنگ نیز خواسته های مشابهی را علیه قطر مطرح کرد. اما مقامات قطری پاسخ دادند که میزبانی آنها از رهبران و اعضای حماس از سال 2007 به درخواست مشترک ایالات متحده و اسرائیل و با اطلاع و تأیید بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل انجام شده است.

در عرصه بین‌المللی، مصر و ترکیه هم صدا تجاوزارت اسرائیل به غزه را محکوم و از شکایت آفریقای جنوبی در دادگاه بین المللی دادگستری علیه اسرائیل به دلیل نقض کنوانسیون نسل کشی در جریان جنگ غزه حمایت سیاسی کرده اند. ترکیه به همراه چهارده کشور دیگر متن این شکایت در دادگاه ا امضا کرد، در حالی که مصر در عمل گامی برنداشت و صرفا اعلام کرد که در حال بررسی فرایند حاکم است.در این میان اردوغان از کشورهای اسلامی خواست تا علیه گسترش نفوذ اسرائیل در سرزمین های فلسطین و همچنین علیه تجاوزات این بازیگر به سوریه، لبنان و ایران ائتلاف کنند. مصر اما گسترش شهرک سازی های اسرائیل در سرزمین های اشغالی فلسطین را محکوم کرد.این مصر با جمعیت 110 میلیونی و ترکیه با جمعیتی 90 میلیونی، تقریباً نیمی از جمعیت خاورمیانه را در خود جای داده اند. نیروهای مسلح آنها نیز قوی ترین نیروهای نظامی در منطقه هستند. بدیهی است که فرصت های همکاری بین دو کشور، چه در سطح منطقه ای و چه دوجانبه، بسیار بیشتر از حوزه های رقابت یا درگیری احتمالی است. اجلاس سران آنکارا امیدواری برای مرحله جدیدی از روابط نزدیک بین دو کشور، مبتنی بر منافع مشترک و اجتناب از اشتباهات گذشته قلمداد می شود. به ادعای ناظران ترکیه و مصر هم صدا باهم می توانند زمینه را برای حمایت از تلاش های جاری برای پایان دادن به جنگ در غزه، کاهش تنش های منطقه ای و از سرگیری مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین هموار سازند.