همشهری آنلاین: در دل تاریخ تهران، رویداد های مهمی اتفاق افتاده است. یکی از این وقایع مهم، احداث اولین خط آهن یا ماشین دودی در این شهر بود. همزمان با پیدایش راه آهن در دنیا، ایران نیز به فکر استفاده از این صنعت افتاد. در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی( ۱۸۸۳ میلادی) «فابیوس بواتال» فرانسوی، امتیاز احداث خط آهن تهران به شاه عبدالعظیم حسنی را از ناصرالدین شاه دریافت کرد. پس از مدتی، بواتال امتیاز خود را به شرکت بلژیکی «آتلیرز د توبیز» واگذار کرد. ابتدا بر اساس توافق ۹۹ساله، این شرکت وظیفه اجرای برنامه‌های گسترده‌ای در زمینه احداث خط آهن و تراموا در سراسر ایران داشت. اما به دلیل اینکه خط آهن سراسری با منافع روسیه و انگلیس در تضاد بود، در نهایت، به‌جز خط آهن تهران- شاه عبدالعظیم خط آهن دیگری تاسیس نشد و تراموا نیزجای خود را به واگن اسبی داد.
هراس مردم از «غول آتش‌خوار»
در سال ۱۲۶۶ یعنی ۱۳۷ سال پیش سوت نخستین خط آهن یا تراموای ایران که بین مردم به «ماشین دودی» معروف بود، در مسیر تهران –شاه عبدالعظیم به صدا درآمد. نقطه آغاز این خط نزدیک خیابان دروازه خراسان (میدان قیام و پارک کوثر فعلی) و ایستگاه پایانی جلوی در حرم حضرت شاه عبدالعظیم در شهر ری بود. این خط آهن که قرار بود مردم را برای زیارت و تفریح به شاه عبدالعظیم برساند با مشکلاتی مواجه شد و این تازه اول ماجرا بود. مردم حاضر به سوار شدن بر این «غول آتش‌خوار» که از تنوره‌اش دود غلیظ بر می‌خواست نبودند و از «ماشین دودی» هراس داشتند.
ترفند ناصرالدین شاه
ناصرالدین شاه که می‌دید مردم از ماشین دودی استقبال نمی‌کنند، برای از بین بردن ترس و وحشت عمومی دستور داد تا عده‌ای از مشهورترین افراد، سرداران و سپهسالاران در حالی که سراپا مسلح بودند همراه او با ماشین دودی به حرم حضرت شاه عبدالعظیم بروند، تا ترس مردم بریزد. عده ای از مردم زیر لب ذکر می‌گفتند و عده ای نیز کفن به گردن انداخته بودند، اما روزی که شاه قاجار و درباریان او سوار بر این ماشین عجیب شدند و مردم دیدند هیچ اتفاق بدی برای مسافران ماشین دودی رخ نداد، سوار قطار شدند و ترس مردم ریخت و سیل مسافران به طرف ماشین دودی سرازیر شد.
نکات جالب درباره ماشین دودی
ماشین دودی به جز لوکوموتیو چندین واگن داشت که افراد به صورت تفکیک شده مجاز به استفاده از آن بودند. یک واگن مخصوص شاه و یک واگن هم برای استفاده دولتی ها و اشراف زاده ها بود. واگن زنانه و مردانه هم به صورت مجزا مسافران را سوار می کرد. برای حمل بار نیز واگنی جدا در نظر گرفته شده بود. کرایه استفاده از ماشین دودی ۳ شاهی بود و در پایان کار به ۳ ریال رسیده بود. این بلیط ها دوسره و به صورت رفت و برگشت بودند.
عاقبت کار ماشین دودی
عوامل مختلفی در توقف فعالیت ماشین دودی دخیل بوده اند. برخی معتقدند رخ دادن سوانح در هنگام تردد و انعکاس خبر آن در روزنامه ها اصلی ترین دلیل این رخداد بوده است. البته مطبوعات نیز درباره دودزا بودن ماشین دودی و خطرناک بودن آن برای محیط زیست مطالب بسیاری منتشر کردند. سرانجام در زمان پهلوی اول امتیاز فعالیت ماشین دودی لغو و بساط آن برای همیشه جمع شد. ریل های آن تا حد زیادی جمع آوری و در برخی پروژه های پل سازی از آنها استفاده شد. زمین های تحت اختیار این پروژه هم برای راهسازی عمومی و موارد عمرانی دیگر استفاده شدند. در حال حاضر بخش هایی از ماشین دودی در تهران در معرض دید عموم قرار گرفته است.
