انحصار دولت؛ مانع توسعه فیبر نوری در کشور

راه‌حلی برای مشکلات

ماجرای تاسیس صندوق توسعه شبکه فیبر نوری به آذرماه ۱۴۰۱ بازمی‌گردد؛ زمانی که محمدرضا میرتاج‌الدینی، رئیس فراکسیون راهبردی وقت مجلس از تصویب کلیات طرح یک‌فوریتی متمرکزسازی منابع مالی توسعه شبکه فیبر نوری در کمیسیون صنایع و معادن خبر داد. او در این باره اعلام کرده بود: «با توجه به رشد نامتوازن در دولت‌های قبلی و ضعف‌های بسیار شبکه، دسترسی نهایی مردم به اینترنت، به ویژه اینترنت ثابت، طرحی با هدف حل مشکلات تدوین شده و در آن لزوم توسعه زیرساخت‌ها در شبکه‌های زمینی مورد تاکید قرار گرفته است.» از آن مقطع به بعد و با وجود اینکه این موضوع در مهر ۱۴۰۲ بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاد، تا مهر امسال و تصویب این طرح در هیات وزیران خبر جدیدی از آن به گوش نرسید.

حالا اما با گذشت حدود سه ماه، روز یکشنبه بالاخره این طرح در شورای نگهبان مورد تایید قرار گرفت. سخنگوی شورای نگهبان ضمن بیان این خبر اعلام کرد: «اساس‌نامه صندوق توسعه شبکه تار‌(فیبر) نوری بررسی و مغایر با موازین شرع و قانون اساسی شناخته نشد.» بر اساس اعلام ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، اپراتورهای مخابراتی با استفاده از منابع این صندوق سرمایه‌گذاری، سالانه حداقل پنج‌ میلیون امکان برقراری اشتراک اینترنت پهن‌باند ثابت مبتنی بر فیبر نوری در کشور ایجاد می‌کنند. وزیر ارتباطات معتقد است که با تشکیل این صندوق و حمایت‌های مالی دولت در قالب مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، روند توسعه ارتباطات ثابت مبتنی بر فیبر نوری در کشور تسریع می‌شود.

ضعف در اتصال

توسعه فیبر نوری با وجود تاکید دولت سیزدهم و چهاردهم برای آن، تا کنون موانع و چالش‌های بسیاری را پشت سر گذاشته و بر اساس اعتقاد کارشناسان روند مثبتی را برای توسعه طی نکرده است.در آذر ماه وزیر ارتباطات در این باره اعلام کرد در حالی که در ایران کمتر از ۴ درصد از ظرفیت فیبر نوری استفاده می‌شود، این رقم در دنیا تا ۷۰ درصد می‌رسد. کارشناسان همچنین معتقدند با وجود شرایط فعلی دستیابی به اهداف برنامه هفتم توسعه نیز بسیار دور از دسترس به نظر می‌رسد. بر اساس برنامه هفتم معین شده است که تا پایان سال ۱۴۰۷ معادل ۲۰ میلیون اتصال در کشور وجود داشته باشد؛ موضوعی که رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز آن را تایید می‌کند و درباره روند کند اتصال به این تکنولوژی در مقایسه با پوشش آن می‌گوید: «تا کنون با وجود اینکه پوشش ۴۰ درصدی فیبر نوری محقق شده است، اما فقط حدود ۵۰۰ هزار اتصال در کشور وجود دارد.»

 کارشناسان این حوزه فارغ از مساله تامین مالی، موانع بسیاری را برای توسعه فیبر نوری معرفی می‌کنند. آنها معتقدند که یکی از اصلی‌ترین این موانع مربوط به مشکلات زیرساختی است که هنوز سنگینی آن بر شانه متولیان توسعه این فناوری سنگینی می‌کند. صادق عباسی شاهکوه، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز درباره چالش‌های توسعه فیبر نوری در کشور ماه گذشته به «دنیای اقتصاد» گفته بود: «عمده توسعه فیبر نوری به شهرداری‌ها وابسته است. این روند برای آن دسته از شهرهایی که شهرداری‌های آنها موافقت می‌کنند و مجوز می‌دهند، راحت‌تر پیش می‌رود و در سایر موارد که پیشرفت کار به تعویق افتاد به دلیل صادر نشدن این مجوزها بوده است. در زمینه پوشش اگر همکاری شهرداری‌ها وجود داشته باشد، فعلا مشکل دیگری نداریم؛ ولی در زمینه اتصال با مشکلات بیشتری مواجه هستیم. در درجه اول باید متقاضی وجود داشته باشد و طبیعتا بحث قیمت‌ها و چالش‌های دیگری در این بین به وجود می‌آید؛ به همین دلیل نیز در زمینه اتصال پیشرفت کمتری داشته‌ایم. البته اگر توافقی انجام شود که بتوان از روی تیرهای برق به در خانه‌ها سیم کشید، کار راحت‌تر می‌شود و در نهایت پیشرفت خوبی نیز برای اتصال به وجود می‌آید. این فرآیند منوط به مجوز اداره برق است و اگر صورت بگیرد به پیشرفت کار سرعت می‌بخشد.»

چالشی جدید برای توسعه

برخی دیگر از کارشناسان در خصوص موانع توسعه فیبر نوری در کشور از چالش دیگری نام می‌برند که در حوزه اختیارات دولت است. آنها معتقدند که دست بزرگ دولت این حوزه را در اختیار خود گرفته و انحصارگرایی در این حوزه نیز موجب عدم گسترش آن طی سال‌های گذشته شده است. محسن طهماسبی، کارشناس شبکه در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی که همیشه توسعه فیبر نوری با آن مواجه بوده، بحث انحصار است. اکنون توسعه کابل‌های مسی نیز به‌طور کامل در اختیار مخابرات قرار دارد و انحصار در این زمینه موجب عدم پاسخگویی و مشکلات کیفی شده است.» طهماسبی همچنین درباره تبعات این انحصارگری دولت توضیح می‌دهد: «انحصار دولت و شرکت مخابرات مانعی در برابر توسعه شبکه‌های ارتباطی در کشور است. مطالعه موضوع شبکه در دنیا نشان می‌دهد که هرگاه این بخش به‌طور اختصاصی در حیطه اختیارات دولت قرار گرفته، دچار کاهش سرعت و کیفیت شده است؛ در نتیجه در کشورهای توسعه‌یافته این مورد دیده نمی‌شود که وظیفه توسعه شبکه‌های ارتباطی به صورت انحصاری در اختیار دولت باشد. دولت وظایف و حمایت خود را انجام می‌دهد، اما در نهایت این شرکت‌ها هستند که برای یافتن مشتری جدید شبکه را توسعه می‌دهند. اما در ایران به دلیل وجود این انحصار و مشکلات مالی و کسب‌و‌کاری که شرکت‌ها با آن مواجه هستند، نمی‌توانند نقش پررنگی در این زمینه ایفا کنند.»

 رقیب جدید برای اینترنت ثابت

در این بین برخی از کارشناسان نیز در خصوص استفاده از اینترنت مبتنی بر فیبر نوری اظهاراتی را مطرح می‌کنند که ماهیت آن را در بر می‌گیرد و از موضوع موانع و چالش‌های توسعه آن فراتر می‌رود. آنها معتقدند با وجود اینکه ممکن است تا چند سال آینده اینترنت ماهواره‌ای به‌طور کلی جایگزین هر شبکه دیگری شود، ایران هنوز با چالش‌هایی دست‌وپنجه نرم می‌کند که باعث می‌شود تصویب یک اساس‌نامه در آن چند سال به درازا بکشد. البته در این باره اظهارنظرهایی وجود دارد مبنی بر اینکه اینترنت ماهواره‌ای هرگز جایگزینی کامل برای فیبر نوری نیست و دولت تحت هر شرایطی باید توسعه این شبکه را دنبال کند. محسن طهماسبی در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اینترنت ماهواره‌ای هرگز جایگزین فیبر نوری نمی‌شود، در کل دنیا خطوط ثابت روی زمین اهمیت دارد؛ زیرا هزینه آن بسیار کمتر و تاثیرپذیری آن از شرایط محیطی و آب و هوا نیز نسبت به اینترنت ماهواره‌ای پایین‌تر است و شرایط پایدارتری را برای اتصال ارائه می‌دهد.» طهماسبی در خصوص موارد کاربرد فیبر نوری نیز توضیح می‌دهد: «اینترنت ماهواره‌ای برای مکان‌هایی طراحی شده است که در آنها امکان اتصال با خطوطی مانند فیبر نوری وجود ندارد و شرایط ارتباطات اضطراری در میان است؛ به همین دلیل نیز اکثرا در شهرهایی که خطوط انتقال ثابت دیتا برقرار شده، همیشه اولویت با این خطوط است.» او روند توسعه فیبر نوری طی سال‌های گذشته را قابل قبول نمی‌داند و می‌گوید: «روند توسعه فیبر نوری در ایران طی سال‌های گذشته قابل قبول نبوده است. مدتی پیش پورتالی به نام سایت fttx معرفی شد که در آن نقشه‌ای بارگذاری شده بود که نشان می‌داد چه مناطقی توسط فیبر نوری پوشش داده شده‌اند. من منطقه‌ای را بررسی کردم که گفته‌ می‌شد یکی از اپراتورها در آن پوشش دارد، اما پس از چند ماه مشخص شد حتی فیبرکشی هم در این منطقه انجام نشده است. بنابراین صحت اطلاعاتی که درباره توسعه شبکه فیبر نوری ارائه شده‌اند، زیر سوال می‌رود.» این در حالی است که بررسی‌های میدانی از شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که بسیاری از کاربران اکنون حتی از کیفیت فیبر نوری به‌ویژه در شرکت مخابرات راضی نیستند و در نتیجه به نظر می‌رسد رگولاتوری در بحث نظارت بر کیفیت نیز کم‌کاری کرده‌ است.