سوریه و بلاتکلیفی راهبردی بازیگران

بعد از سقوط دمشق به دست گروه‌های شورشی به رهبری تحریر شام شرایط پیچیده ای در آسیای غربی حاکم شده است به گونه ای که می توان ادعا کرد در حال حاضر جز ترکیه هیچ قدرت یا بازیگر منطقه ای یا فرامنطقه راهبرد مشخصی ندارد و همه در حال سناریو نویسی هستند.

ترکیه به صحنه ای پای گذاشته که در آن جز حمایت از به حاکمیت رساندن هیات تحریر شام به عنوان دولت جانشین بشار اسد هیچ گزینه دیگری ندارد. ترکیه باید هر آنچه دارد به میدان آورد تا از یک مجموعه افراد و گروه‌های ناهمگن که توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان افراد و گروه‌های تروریستی شناخته شده اند، دولتی دموکراتیک بسازد به گونه ای که مردم سوریه در انتخاباتی آزاد ابومحمد الجولانی را به عنوان رئیس جمهور انتخاب کنند و به نمایندگان پارلمانی رای دهند که آن پارلمان دولتی را برای اداره امور دموکراتیک با حضور همین گروه‌های مشهور به تروریست (توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد) به قدرت رسانند.

به هر حال ترکیه جز این گزینه سناریوی دیگری ندارد و مجبور است تمام ظرفیت‌های مادی و دیپلماتیک خود را برای موفقیت چنین دولتی بکار گیرد و این که چه میزان در این تنها گزینه راهبردی خود موفق شود جای سوال دارد.

به غیر از ترکیه بقیه بازیگران و قدرت‌ها در حال بررسی سناریوهای مختلف هستند و حسب اطلاعات جمع آوری شده از گزارشات رسانه های معتبر هیچ کشوری حتی امریکا به جهت عدم قطعیت روندهای منطقه ای، راهبرد مشخص عملیاتی برای منطقه تدوین نکرده است.

تجزیه و تحلیل مجموعه اطلاعات جمع آوری شده از روندهای منطقه نشان می دهد که سه روند نامشخص در منطقه وجود دارد که تا تعیین تکلیف نشوند راهبردهای بازیگران ذی نفوذ در منطقه مشخص نخواهد شد و آنها فقط گزینه های مختلف را در قالب سناریوها برای انتخاب در پیش روی خود قرار خواهند داد. این سه روند نامشخص عبارتند از :

برعکس آنچه در رسانه ها تبلیغ می شود که ایران و محور مقاومت بعد از سقوط دمشق به دست گروه‌های شورشی ضعیف شده است، وقتی به محاسبات عملیاتی بازیگران در منطقه توجه کنیم بدون استثناء همه به چگونگی رفتار ایران در تحولات احتمالی در پیش فکر می کنند و در طراحی سناریوهای خود رفتارهای احتمالی ایران را مد نظر قرار می دهند.

سیاست عملی دونالد ترامپ در منطقه

درباره این که دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری خود چه کار خواهد کرد، مطالب بسیار زیادی به رشته تحریر درآمده و مصاحبه ها و گزارش‌های بی شماری وجود دارد.

از گزارش‌های چند هزار صفحه ای جمهوریخواهان درباره سیاست خارجی ترامپ تا توییت‌های به روز شده اعضای تیم سیاست خارجی و امنیتی تیم او درباره سیاست‌های ترامپ در منطقه و البته با تک تک کشورهای آسیای غربی. اما هیچکس نمی تواند مدعی شود که مطالب مذکور سیاست عملی و عملیاتی ترامپ خواهد شد زیرا ترامپ خود تصمیم می گیرد نه تیمش.

دونالد ترامپ تمام گفته های خود را چون هاتف معبد دلفی، گنگ و چندپهلو مطرح می کند تا شنونده حسب درک خود از صحبت‌هایش، آن شنیده را معنی کند که ممکن است درست باشد و ممکن است غلط.

سیاست نهایی رژیم صهیونیستی در منطقه

در حال حاضر هیچکس نمی تواند بگوید جنایات رژیم صهیونیستی در کجا متوقف خواهد شد. رژیم صهیونیستی اهدافی را برای سیاست خارجی و امنیتی خود اعلام می کند و مرتب در آن تجدید نظر کرده و اهداف جدیدی برای خود اعلام می کند.

تهدیدات امنیتی و نظامی رژیم صهیونیستی در منطقه و پیگیری سیاست سلطه (هژمونی - برتری) در منطقه خصوصا انکار حقوق مردم فلسطین باعث می شود که کشورها و بازیگران مختلف برای احتمالات مختلف سناریوهای متفاوتی را در نظر بگیرند و نتوانند راهبرد مشخصی را دنبال کنند.

رفتار ایران در قبال تحولات منطقه

برعکس آنچه در رسانه ها تبلیغ می شود که ایران و محور مقاومت بعد از سقوط دمشق به دست گروه‌های شورشی ضعیف شده است، وقتی به محاسبات عملیاتی بازیگران در منطقه توجه کنیم بدون استثناء همه به چگونگی رفتار ایران در تحولات احتمالی در پیش فکر می کنند و در طراحی سناریوهای خود رفتارهای احتمالی ایران را مد نظر قرار می دهند. این مساله را حتی رژیم صهیونیستی نیز در معادلات عملیاتی خود وارد ساخته و در جمع بندی رسانه های خود می نویسند که درست است که ایران متحمل شکست شده ولی باید بدانیم که همزمان خطرناکتر شده است. خطرناکتر شدن ایران باعت رفتار های ریسک پذیر و غیرقابل پیش بینی می شود.

قدرت‌های بزرگ مثل آمریکا، اروپا، روسیه و چین یک سری اصول کلی راهبردی در منطقه مانند برقرای صلح و ثبات، امنیت انرژی، اتصالات و کریدورها و... دارند ولی این اصول کلی راهبرد عملیاتی آنان را در مقطع کنونی تشکیل نمی دهد و تا زمانی که سه روند یاد شده فوق یعنی سیاست عملی ترامپ، سیاست نهایی رژیم صهیونیستی در منطقه و رفتار ایران در قبال تحولات به وضعیت قابل پیش بینی نرسد در منطقه بلاتکلیفی راهبردی حاکم خواهد بود.

این سه روند متغیر مستقل بوده و رفتار بقیه بازیگران حتی قدرت‌های بزرگی مانند روسیه و چین متغیرهای وابسته هستند البته برای روسیه و چین متغیر سیاست عملی ترامپ بیشتر از دو متغیر دیگر تعیین کننده است. چنین وضعیتی برای کشور ما، هم تهدید است، هم فرصت. تهدید است برای اینکه کشورما در کانون تهدید قرار دارد و فرصت است برای این که با رفتارهای محاسبه شده می تواند تعیین کننده روندهای منطقه ای باشد.

در چنین وضعیتی برای کاهش تهدیدات و افزایش فرصت‌ها لازم است کشور هم در سیاست خارجی خود و هم در سیاست داخلی بسیار محاسبه گرانه عمل کند. نقش دیپلماسی در رفتار محاسبه گرانه در عرصه سیاست خارجی و انسجام ملی در عرصه داخلی بسیار تعیین کننده است.