رخنه در دیوار فیلترینگ

مهسا طاعتی: سومین جلسه شورای عالی فضای مجازی با موضوع تعیین تکلیف رفع فیلترینگ در روز گذشته برگزار شد که نتیجه این جلسه در همین صفحه آمده است. به‌طور کلی اما دو گمانه‌زنی از برنامه دولت برای رفع محدودیت‌های اینترنتی مطرح است؛ رفع فیلتر تمامی پلتفرم‌ها یا رفع تدریجی با اولویت گوگل‌پلی و واتس‌اپ. ارزیابی کنشگران اینترنت و کارشناسان اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور از این دو رویه آن است که در شرایط فعلی رفع فیلترینگ به‌صورت تدریجی و گام به گام عملا گشایشی محسوب نمی‌شود. همچنین به اعتقاد یک کارشناس شبکه اینترنت، خواسته مردم، فعالان و کسب‌وکارها رفع کامل فیلترینگ است و در عمل با رفع تدریجی و مشروط آن همچنان باید با اختلال، کیفیت پایین و شبکه آلوده اینترنت دست‌وپنجه نرم کنیم.

مخالفت‌های زودهنگام

از همان ابتدای روز گذشته و همزمان با برگزاری سومین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم که از قبل اعلام شده به بررسی طرح رفع فیلترینگ اختصاص دارد، صف‌بندی مخالفان و موافقان آغاز و اظهارنظرها درباره رفع فیلترینگ به شکلی جدی‌تر از قبل مطرح شد؛ تا جایی که از مسوولان دولت گرفته تا روسای سایر قوا درباره تعیین تکلیف رفع فیلترینگ و حکمرانی فضای مجازی صحبت کردند. این‌بار علاوه بر اعضای شورای فضای مجازی، رئیس قوه‌قضائیه نیز در اظهارات دیروز خود از سامان‌دهی فضای مجازی در جلسه شورا خبر داد. سخنگوی دولت هم در تایید این موضوع با اشاره به برنامه دولت برای رفع فیلترینگ گفت: «دولت برنامه‌ای در این خصوص آماده کرده و سکوهایی که بناست رفع فیلتر شوند، در آن معرفی شده است؛ بنابراین اگر نتیجه مثبت باشد، طبق برنامه رفتار خواهد شد.»

این اظهارنظر در کنار توییت معاون وزیر ارتباطات مبنی بر آمادگی زیرساخت کشور برای رفع فیلترینگ، نشان‌دهنده سیگنال مثبت دولت به رفع فیلترینگ و البته نقش موثر آن در تعیین پلتفرم‌های احتمالی برای نخستین مرحله است. همزمان با انتشار اخباری از سناریوهای مختلف دولت برای رفع فیلترینگ و اینکه اجرای آن به زیرساخت نیاز ندارد، اخباری از مخالفت نمایندگان مجلس با رفع محدودیت‌های اینترنت منتشر شد. قبل از اینکه جلسه شورای فضای مجازی تشکیل و رفع فیلترینگ تعیین تکلیف شود، ۱۳۶ نماینده در نامه‌ای با رفع فیلترینگ مخالفت کردند و آن را هدیه‌ به دشمن دانستند. این نماینده‌ها در این نامه ضمن انتقاد از طرح رفع فیلترینگ، طرح چنین موضوعی را «هدیه شگفتانه به دشمنان در جنگ نرم» خواندند و از شورای عالی فضای مجازی خواستند تا تحت تاثیر «فضای هیجانی و احساسی» قرار نگیرد. حتی مهدی کوچک‌زاده، یکی از نمایندگان مجلس، خطاب به دولت، رفع فیلترینگ را حاشیه دانسته و مطرح کرده است: «چرا دغدغه دولتمردان رفع فیلترینگ و حجاب شده است، نه نجات معیشت مردم؟ در رأس این عوامل، مشکلات اقتصادی و معیشتی قرار دارد، نه مسائل حاشیه‌ای همچون رفع فیلترینگ، حجاب.»

علاوه بر مخالفت‌های زودهنگام مجلسی‌ها در آستانه رفع فیلترینگ، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم نیز تلویحا مخالفت خود را اعلام کرد و گفت که افرادی که تصمیم می‌گیرند، باید پاسخگوی عواقب تصمیم‌شان هم باشند. عیسی زارع‌پور، وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات، در این باره توضیح می‌دهد: «در این تصمیم باید منافع مردم، بحث امنیت و پلتفرم‌های داخلی را در نظر داشته باشیم. فیلترینگ مساله صفر و یکی نیست. مسدودسازی ابزار است. شما تیک‌تاک را در آمریکا ببینید. این پلتفرم محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در آمریکا است، اما به آن گفته‌اند اگر سهام خود را واگذار نکند، مسدود می‌شود.»

از سوی دیگر طی روزهای گذشته اظهارنظرهایی مبنی بر نبود زیرساخت‌ و تجهیزات لازم و کافی در کشور برای رفع فیلترینگ به عنوان بهانه جدید مخالفان رفع فیلترینگ مطرح شد و برخی از فعالان مدعی شدند که زیرساخت فعلی برای رفع فیلترینگ جوابگو نیست. این اظهارات اما از سوی معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت رد شد و او در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «در حال حاضر زیرساخت‌های ارتباطی کشور آمادگی لازم برای هر گونه رفع محدودیت اینترنت را دارد.» علاوه بر این، ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی هم در روزهای اخیر بر آمادگی زیرساخت کشور برای رفع محدودیت‌های اینترنتی تایید کرد و گفت: «امکانات رفع فیلترینگ شامل تامین پهنای باند و سرور و روتر وجود دارد. سرور و روتر که در بازار موجود است، پهنای باند هم به وفور وجود دارد و با یک تلفن می‌توانند آن را تامین کنند.» البته او به افزایش مصرف اینترنت پس از رفع فیلترینگ اشاره و مطرح کرد که ممکن است اگر فیلترینگ برداشته شود، مصرف اینترنت کشور یکباره ۴۰ تا ۸۰ درصد افزایش پیدا کند؛ زیرا تنوع خدمات بیشتر و ارتباط با جهان راحت‌تر می‌شود.

به هر حال و با وجود مخالفت‌ها به نظر می‌رسید که دولت عزم خود را جمع کرده تا وعده رفع فیلترینگ را محقق کند. در حالی که سناریوهای مختلف برای رفع محدودیت‌های اینترنتی مطرح شده‌اند، اما به نظر می‌رسد رفع کامل و بی‌قید و شرط فیلترینگ کاملا منتفی است و این محدودیت‌ها به صورت تدریجی و مرحله‌ای برداشته می‌شوند. ظاهرا طرح اولیه وزارت ارتباطات برای رفع فیلترینگ در بررسی‌های اولیه رد شده و طبق اعلام وزیر ارتباطات، این طرح برای جمع‌بندی نظرات دستگاه‌های مختلف و تلفیق پیشنهادهای آنها به مرکز ملی فضای مجازی ارجاع شد تا نسخه نهایی تهیه شود. با این اوصاف در جلسه دیروز شورا صرفا برنامه تدریجی وزارت ارتباطات برای رفع محدودیت‌های پلتفرم‌ها در چهار مرحله بررسی شد. هر چند این طرح تا کنون از سوی وزارت ارتباطات منتشر و شفاف‌سازی نشده بود، اما روز گذشته گزارشی از سوی خبرگزاری مهر درباره طرح مرحله‌ای رفع فیلترینگ منتشر شد که نشان  داد در نگاه اجمالی و بر اساس برنامه احتمالی در مرحله اول پلتفرم واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر خواهند شد، ارائه یوتیوب از طریق درگاه‌های حکمرانی‌پذیر و بازگشایی تلگرام به صورت مشروط یا ارائه از طریق سکوهای داخلی اتفاق می‌افتد. حتی در این طرح به رفع فیلترینگ اینستاگرام به عنوان پلتفرم‌ کلیدی مورد نظر مردم و کسب‌وکارهای مجازی اشاره نشده است و معلوم نیست که محدودیت‌‌های دسترسی به این پلتفرم رفع می‌شود یا همچنان در وضعیت قبلی خود باقی خواهد ماند. این در حالی است که اغلب کارشناسان و تحلیلگران اینترنت بر سر این موضوع توافق نظر دارند که طرح رفع فیلترینگ دولت چهاردهم تا حد زیادی با طرح کلان شبکه ملی اطلاعات مصوب سال 96 تطابق دارد.

مطابقت با طرح شبکه ملی اطلاعات

با این اوصاف اخبار منتشر شده از برنامه احتمالی وزارت ارتباطات برای رفع فیلترینگ مبنی بر آزادی مشروط اینترنت در ایران، دسترسی به شبکه‌های اجتماعی از طریق پوسته و اجرای طرحی مشابه شبکه ملی اطلاعات نگران‌کننده است. ارزیابی کنشگران اینترنت و کارشناسان اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور از رویه دولت برای رفع محدودیت‌های کاربران ایرانی برای دسترسی آزاد به شبکه جهانی اینترنت این است که در شرایط فعلی رفع فیلترینگ به‌صورت تدریجی و گام به گام بی‌معنی است. مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» معتقد است که دولت برای رفع کامل فیلترینگ محدودیتی ندارد و رفع این مهم به‌صورت تدریجی و مرحله‌ای توجیهی ندارد. او با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «رفع فیلترینگ گوگل‌پلی در مرحله اول زودتر از سایر پلتفرم‌ها بی‌معنی است. خواسته اکوسیستم رفع یک باره و کامل محدودیت‌های تمامی پلتفرم‌هاست. این نگرانی که رفع فیلترینگ بار ترافیک شبکه را افزایش می‌دهد، درست است؛ اما زمانی که فیلترینگ به‌صورت کامل برداشته شود، بخش قابل توجهی از ترافیک شبکه برداشته می‌شود و این دو موضوع یکدیگر را پوشش خواهند داد.» او در ادامه صحبت‌های خود از اولویت‌بندی رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی انتقاد می‌کند و می‌گوید: «هر یک از شبکه‌های اجتماعی برای اکوسیستم اقتصاد دیجیتال منفعت و فواید متفاوت و منحصر‌به‌فرد خود را دارد. بنابراین رفع فیلترینگ هر یک از این پلتفرم‌ها اهمیت دارد و با اینکه اینستاگرام برای کسب‌وکارها مهم‌تر است، نمی‌توان آن را با سایر پلتفرم‌ها اولویت‌بندی کرد.»

به اعتقاد سعید سوزنگر، کارشناس شبکه اینترنت نیز در شرایط فعلی باید فیلترینگ به‌طور کامل حذف شود؛ زیرا در صورت رفع تدریجی محدودیت‌ها همچنان با اختلال، کیفیت پایین و شبکه آلوده اینترنت مواجه خواهیم بود. او با بیان این مطلب به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «در کل دو سناریو برای رفع فیلترینگ مطرح می‌شود؛ یکی اینکه رئیس‌جمهور راسا به عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی حاکمیت را برای رفع کامل فیلترینگ قانع کرده و محدودیت‌ها کلا برداشته می‌شود.

 دومین و محتمل‌ترین سناریو مربوط به برنامه وزارت ارتباطات برای رفع فیلترینگ در چند مرحله است. با وجود برخی صحبت‌ها مبنی بر اینکه قرار است مصوبه دولت برای رفع فیلترینگ به صحن مجلس برود، به نظر می‌رسد که احتمال این موضوع کم است؛ زیرا این اقدام روند را طولانی می‌کند و مردم را بیشتر از قبل ناامید.» در مجموع و در شرایطی که ارزیابی مثبتی از برنامه فعلی وزارت ارتباطات برای رفع فیلترینگ وجود ندارد، کارشناسان و فعالان معتقدند که رفع کامل فیلترینگ در ارتقای سطح امنیت و کیفیت شبکه، آرامش روان مردم و رشد اقتصاد دیجیتال موثر است. مازیار نوربخش در این راستا معتقد است که مهم‌ترین دستاورد، فقط رفع کامل فیلترینگ است که بر رشد اقتصاد دیجیتال و رفع دغدغه‌های قشرهای مختلف جامعه تاثیر می‌گذارد. او با بیان این مطلب می‌گوید: «مردم و اقشار مختلف جامعه در سال‌های اخیر که فیلترینگ گسترده شده، با خطرات امنیتی، فیلتر‌شکن و هزینه‌های دسترسی به اینترنت پر از اختلال دست‌وپنجه نرم می‌کنند که فقط رفع کامل فیلترینگ می‌تواند در رفع این دغدغه‌ها موثر باشد.

از سوی دیگر، کسب‌وکارها و مشاغل خانگی که در این مدت مجبور به مهاجرت از پلتفرم‌های بین‌المللی شدند، دوباره به این شبکه‌ها بازمی‌گردند و در نهایت انگیزه و امید جدیدی به جامعه برای تقویت اقتصاد دیجیتال تزریق می‌شود.» با این اوصاف و پس از ماه‌ها صحبت درباره تبعات منفی تداوم سیاست اشتباه و شکست‌خورده فیلترینگ، ارزیابی برنامه وزارت ارتباطات برای رفع محدودیت‌های اینترنتی نشان می‌دهد که این برنامه نه تنها موفق به رفع یکباره و کامل فیلترینگ نخواهد شد؛ بلکه با آزادی محدود و مشروط اینترنت و شباهت زیاد به طرح شبکه ملی اطلاعات، گامی به رو عقب هم محسوب می‌شود.

با رای شورای عالی فضای مجازی

واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر شدند

ایرنا: در جلسه روز گذشته‌(سه‌شنبه) شورای عالی فضای مجازی، اپلیکیشن‌های واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر شد. یکصد و چهارمین جلسه شورای عالی فضای مجازی دیروز چهارم دی ماه با حضور سران سه قوه، وزیران و اعضای شورای عالی فضای مجازی کشور برگزار شد و در این جلسه، موضوع بازنگری در سیاست‌های مسدودسازی، پس از ارائه نظرات دستگاه‌ها که پیش‌تر مورد بررسی قرار گرفته بود، دوباره مطرح شد. پس از بحث و بررسی اعضا ضمن تاکید بر اهمیت حکمرانی قانون‌مند در فضای مجازی به رفع محدودیت‌های دسترسی به برخی سکوهای پرکاربرد خارجی شامل واتس‌اپ و گوگل‌پلی، با اجماع رای مثبت دادند. همچنین در این جلسه، اعضا بر حمایت از سکوهای داخلی تاکید کردند. پس از انتشار این خبر، ستار هاشمی، وزیر ارتباطات نیز در توییتی خبر داد که گام اول رفع محدودیت از اینترنت با همدلی و وفاق برداشته شد.