گاندو؛ پروژه سیاسی یا ملی؟

فرارو- نگارش فیلمنامه فصل سوم سریال گاندو به پایان رسید و آن طور که ایسنا به نقل از روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی خبر داد، پیش‌تولید این مجموعه آغاز شده است. فصل اول گاندو سال ۱۳۹۷ ساخته و یک سال بعد پخش شد. فصل دوم آن نوروز ۱۴۰۰ روی آنتن رفت با توجه به محتوای سیاسی آن و برخی اعتراضات از سوی دولت وقت، پخش آن متوقف و به بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم موکول شد. اخبار حاکی از آن است که فصل سوم این سریال برای پخش در نوروز ۱۴۰۴ آماده می‌شود.

به گزارش فرارو، ساخت فیلم و سریال با موضوعات امنیتی و جاسوسی در ایران بی‌سابقه نیست. نمونه‌های موفق و ناموفق زیادی از تولیدات در این زمینه وجود دارد که برخی از آنها فراموش شده و برخی دیگر به یاد مانده‌اند. با توجه به این که فیلم‌های مذکور با نظارت یا توسط دستگاه‌های مسئول ساخته می‌شود، به همین دلیل همواره این تلاش وجود داشته که نگاهی ملی بر آنها حاکم باشد یا در نهایت به کنایه‌های سیاسی بسنده شود. مثلا در روز صفر که راجع به پرونده دستگیری عبدالمالک ریگی ساخته شد، می‌شود یکی دو کنایه سیاسی به برخی ادعا‌ها پیدا کرد، اما در نهایت فیلم با نگاهی ملی پیش می‌رود. در حوزه سریال، تعبیر وارونه یک رویا که فریدون جیرانی آن را ساخت، مسئله رخداد‌های امنیتی مربوط به پرونده هسته‌ای مورد توجه قرار گرفته بود. گاندو، اما اندکی متفاوت از تولیدات مشابه این حوزه است.

علیه دولت وقت

مهم‌ترین تفاوت گاندو با فیلم و سریال‌های امنیتی دیگر، در این است که علیه دولتِ وقت ساخته شد. این مسئله در ایران بی‌سابقه است که محصولی با این مختصات ساخته و تا این حد واکنش‌برانگیز شود. منتقدان معتقد بودند که گاندو نگاهی یک طرفه به پرونده‌های امنیتی دارد و از این مسیر اهدافی سیاسی را دنبال می‌کند. موافقان نیز معتقدند که موارد مطرح شده در دو فصل این سریال مبتنی بر واقعیت‌های موجود در کیس‌های جاسوسی بوده و منتقدان (دولت‌مردان دولت دوازدهم) برای فرار از این واقعیت‌ها واکنش نشان می‌دهند.

برخی کاراکتر‌های این سریال مانند جیسون رضائیان خبرنگار واشنگتن پست در ایران که سال ۹۳ به اتهام جاسوسی دستگیر و ۹۴ مبادله شد، تنها با تغییر نام (مایکل هاشمیان) به تصویر کشیده شدند. گاندوی یک نیز با محوریت آن پرونده ساخته شد. برخی مشابهت‌های اسمی و شغلی یا ظاهری (کاراکتری شبیه محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت یا شخصیتی به نام صابونچی) در زمان پخش این سریال، جنجال‌ساز می‌شدند. مضمون اصلی سریال گاندو این بود که وزارت امور خارجه و دولت با خوردن فریب از نفوذی‌ها باعث شدند که کشور خسارت‌های زیادی ببیند. گاندوی ۲ با محوریت برجام ساخته شد.

بازخوانی واکنش‌های دولت

منتقدان اصلی گاندو در هر دو فصل، اعضای دولت حسن روحانی بودند. زمانی که سال ۱۴۰۰ بحث توقف پخش فصل دوم گاندو مطرح شد، حسام‌الدین آشنا مشاور حسن روحانی نوشت: «صریح باشید و بازی نکنید؛ بگویید چه کسی؛ از کجا و چه زمانی؛ درباره سانسور یا ممانعت از پخش کدام بخش از کدام سریال بر چه قسمتی از صدا و سیما فشار آورده‌است. آیا صدا و سیما اساسا نقشی در تولید یا پخش این سریال داشته‌است؟» (ایسنا، ۱۴ فروردین ۱۴۰۰)

محمدجواد ظریف در جریان حواشی ایجاد شده پس از فصل یک گاندو، در جریان حضور خود در حیاط دولت به سوالی در این مورد پاسخ داد: «محمود جواد ظریف وزیر امور خارجه که کمتر برای مصاحبه به حیاط پاستور می‌آید، امروز در جمع خبرنگاران در پاسخ به مطلبی مبنی بر اینکه فردی در سریال گاندو به شما شبیه و در نقش منفی است، گفت: «من بحمدالله نگاه نمی‌کنم بنابراین نگران نیستم.» وزیر امور خارجه همچنین در پاسخ به این سؤال که «این سریال را نگاه نمی‌کنید یا کلاً صدا و سیما را نگاه نمی‌کنید؟»، نیز گفت: «من کلاً تلویزیون را نگاه نمی‌کنم.» (خبرآنلاین، ۱۲ تیر ۱۳۹۸)

حسن روحانی در فروردین ۱۴۰۰ که فصل دوم این سریال پخش می‌شد، در آخرین روز‌های حضورش در پاستور گفت: «برای نخستین بار در تاریخ آمریکا و در دوره دولت ترامپ منزوی‌ترین دولت در سازمان ملل، شورای امنیت، مجمع عمومی و دادگاه لاهه و افکار عمومی بود. اگر تنها نمی‌ماند در شورای امنیت می‌توانست اسنب بک را پیش ببرند، اگر تنها نمی‌ماند درباره پایان تحریم تسلیحاتی ایران می‌توانست موفقیت به دست بیاورد که نتوانست و تنها ماند. حتی یاران سنتی‌اش او را یاری نکردند. کشور‌های عضو اتحادیه اروپا بعنوان متحدین سنتی آمریکا هم حمایت و قبول نکردند و رای مخالف دادند و یک جزیره پیدا کرد و آن را همراه خود کرد. یک کشور به درد بخور آمریکا را حمایت نکرد این پیروزی بزرگ است چرا آن را نمی‌گوییم.

این پیروزی سیاسی ملت بزرگ ایران است و ما در دولت دوازدهم با رهبری رهبر معظم انقلاب و حمایت و هدایت ایشان توانستیم آمریکا را شکست دهیم چرا برای آن شکست از پول ملت فیلم درست نمی‌کنید. اگر قرار است از پول ملت فیلم درست کنید واقعیت‌ها را نشان دهید. حقیقت‌ها را به مردم بگویید. پیروزی ملت را بگویید. نباید به مردم غیرواقعی بگوییم و واقعیت‌ها را تحریف کنیم.» (۱۸ فروردین ۱۴۰۰)

حمایت از گاندو

سایت خبری رجانیوز و روزنامه کیهان دو رسانه‌ای بودند که در زمان پخش گاندو، رویکردی حمایتی نسبت به این سریال داشتند. نقد‌های مثبت و اخبار مربوط به این مجموعه تلویزیونی را بازتاب و به نقد‌های منفی واکنش نشان می‌دادند. به غیر از منتقدان، گاندو حامیان زیادی نیز داشت. محسن رضایی، دبیر سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام ۸ فروردین ۱۴۰۰ در توئیتر نوشت: «متخصص فیلم و سینما نیستم، اما وقتی فریاد‌های توام با تمسخر و توهین مقامات دولتی درباره دو فصل یک سریال تلویزیونی را می‌بینم، حس می‌کنم عصبانیت‌شان ناشی از ضعف سریال نیست؛ بلکه نگران ساخت فصل سوم‌اند در زمانی که ایشان قدرت فشار برای سانسور ندارند.»

بخشی از اخبار و ارجاعات به سریال گاندو در سایت روزنامه کیهان

۱۸ فروردین ۱۴۰۰، ۱۵۵ نماینده بیانیه‌ای در حمایت از این سریال منتشر کردند: «نفوذ، ما این مسئله نفوذ را در قضیه برجام و پس از برجام مطرح کردیم، این خیلی مسئله عجیب و خیلی مسئله مهمی است، کسانی که در مسائل گوناگون دسترسی به اطلاعات دارند، خوب می‌دانند که چه دامی برای کشور گسترانده‌اند یا می‌خواهند بگسترانند، برای نفوذ کردن در حسن و حصار اراده و فکر و تصمیم ملت ایران، با انحای مختلف تدابیر و سیاست‌ها و توطئه ها، این الان در جریان است، عناصر نفوذی مثل موریانه از داخل می‌جود و پایه‌ها را سست می‌کند و فرو می‌ریزد، ملت در مجموعه تلویزیونی گاندو به صراحت دیدند که پروژه نفوذ بسیار فراتر از موضوع جاسوسی به نفع دشمن و در واقع هدف نهایی اش دلسرد کردن مردم از انقلاب و آرمان هایش با بکارگیری آخرین روش‌ها و تکنولوژی‌های ساخته شده در کارگاه‌های فوق سری سازمان‌های جاسوسی آمریکا، رژیم صهیونیستی و سایر مراکز جاسوسی غرب است، همان که مقام معظم رهبری باز هم درباره آن هشدار دادند و اعلام کردند هدف از نفوذ جریانی که مهم‌تر از نفوذ موردی است، تغییر باورها، تغییر آرمان‌ها و تغییر نگاه است؛ به گونه‌ای که مسئول مورد نفوذ همانطوری فکر کند که همان آمریکایی نگاه می‌کند، علی رغم این هشدارها، اما متاسفانه طی چند سال اخیر شاهد تبعات و پیامد‌های سنگین آثار نفوذ در کشور مخصوصاً در حوزه اقتصاد بودیم، مجموعه تلویزیونی گاندو کیفرخواستی مستند علیه همین نگاه بود، نگاهی که حتی حل مشکل آب خوردن ملت را هم خارج از کشور جست‌و‌جو می‌کرد، نگاهی خودباخته که شأنی برای توانایی جوانان برومند در داخل قائل نیست و بر این تصور باطل است تا کدخدا نخواهد، اتفاقی نخواهد افتاد.»

جواد افشار، کارگردان این سریال در زمان پخش فصل اول نگاه خود به موضوع نقد به دولت را در گفت‌و‌گو با تسنیم مطرح کرد: 

«مجموعه «گاندو» یک مطالبه مردمی به حق است که اتفاقاً شفاف‌سازی می‌کند نه به دلیل اینکه به کسی برچسب بزند و کسی را زیر سوال ببرد. ما می‌گوییم هر فرد و هر شخصی باید پاسخگوی عملکرد خودش باشد. بنا نیست هیچ مقام ارشدی تاوان عملکرد فلان اقوام و فامیل خود را بدهد. یعنی اینکه قرار نیست خدایی ناکرده برادر و فرزند من یک جرم و فسادی کرده باشند و من تاوان آن را بدهم. اتفاقاً اگر شفاف‌سازی انجام شود اگر فردی از خانواده من چنین خلافی انجام دهد نه تنها این کار تأیید نمی‌شود بلکه آن را محکوم هم کرده‌ایم. به خصوص وقتی پایِ جاسوسی و خیانت به وطن، به میان می‌آید.

باید برای نمایش آن چه واقعیت داشته است، اجازه داده شود. مطمئناً این اقدام در جهت منافع ملی خواهد بود. هیچ‌گاه سریال تلویزیونی «گاندو» لکه ننگ و سیاهی به کسی تحمیل نخواهد کرد و فقط شفاف‌سازی موجب این می‌شود که اتفاقا کسانی که ممکن است ناجوانمردانه مورد اتهام قرار گیرند تبرئه شوند.

هنوز به طور جدی حذف و سانسوری اتفاق نیفتاده و برخی از واژگان و دیالوگ‌ها را خواستند حذف شود؛ اتفاقاً از ما خواستند اسم دولت به طورکل حذف شود. ما در ادامه داستان پاسخ‌های خوبی داریم برای این پلی که زده شده و در حمایت از دولتی‌ها صحنه‌های بسیار خوبی خلق کردیم. هیچ‌گاه این سریال قصد برخورد با دولتی‌ها را ندارد، ولی در جهت حمایت از جایگاه این دوستان و عزیزان اتفاقا بین آنان و سواستفاده کنندگان از آنان - که مرتکب خیانت نیز شده‌اند- فاصله گذاری کرده‌ایم؛ و این دوستان و عزیزان اطلاعی هم نداشتند.» (۲ تیر ۱۳۹۸)