غیبت دو ساله «امید» تک درنای گله غربی سیبری/ کاویان: امکان شکار امید در مازندران منتفی است/ هنوز برای ناامید شدن از امید زود است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، "امید" تک درنای گله غربی سیبری است که در سال‌های اخیر به عنوان نماد تلاش‌های حفاظتی در ایران شناخته شده است. این درنا از سال ۲۰۱۵ به دلیل نشان دادن مسیر مهاجرتی مشخص خود، توجه بسیاری از محیط‌زیست‌گران و محققان را به خود جلب کرد.

امید از سال  تا به امروز به طور منظم از سیبری به ایران می‌آید. این پرنده به دلیل اینکه مسیر مهاجرت خود را با دقت طی می‌کند و همیشه به تالاب فریدونکنار در شمال ایران باز می‌گردد، به عنوان یک نماد در حفاظت از پرندگان مهاجر شناخته شده است. داستان زندگی و مهاجرت "امید" الهام‌بخش بسیاری از برنامه‌های حفاظتی شده و به افزایش آگاهی عمومی درباره نیاز به حفاظت از زیستگاه‌ها و گونه‌های در خطر کمک کرده است.

حال دو سال است که امید بعد از خروج از فریدونکنار دیگر به ایران بازنگشته است و این مسئله فرضیات مختلفی را از شکار امید در مسیر پرواز از ایران به سیبری تا عدم مهاجرت بلند به دلیل کهولت سن و گرمایش زمین مطرح کرده است.

عطا الله کاویان، مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی رکنا در خصوص آخرین تصور و برداشتی که سازمان محیط زیست مازندران از وضعیت امید تک درنای گله غربی سیبری دارد، اینگونه گفت: یکی از احتمالات این است که شاید به دلیل تغییرات اقلیمی و شرایط جدید مهاجرتی، مسیر مهاجرت امید تغییر کرده باشد و اکنون به سمت مناطق بالاتر از ایران مهاجرت کرده باشد تا در آنجا زمستان را سپری کند و سپس به ایران بازگردد. احتمال دیگری که وجود دارد این است که به دلیل کهولت سن، او دیگر قادر به انجام پروازهای طولانی نباشد. این‌ها همه حدس و گمان‌هایی است که بر اساس شرایط موجود مطرح می‌شود.

کاویان در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه امید تک بازمانده گله غربی سیبری و از دست رفتن آن اهمیت خاص دارد، اگر اتفاق تلخی برای امید افتاده باشد، نیاز به اطلاع‌رسانی رسمی دارد، نظر شما در مورد احتمال شکار شدن امید در آخرین سفر به ایران چیست؟ گفت: باید گفت که پرندگان مهاجر به طور طبیعی بخشی از انرژی ذخیره‌شده خود را برای انجام فرآیند مهاجرت مصرف می‌کنند. در مدت زمانی که این پرندگان در مناطق زمستان‌گذرانی یا تابستان‌گذرانی خود اقامت دارند، تغذیه آن‌ها بیشتر برای تقویت قوای عضلانی و ذخیره چربی کافی برای مهاجرت است. اما هرچه سن پرنده بیشتر شود، توانایی آن‌ها برای انجام پروازهای طولانی و مهاجرت‌های دشوار کاهش می‌یابد. این موضوع در منابع علمی معتبر به اثبات رسیده است. بسیاری از گله‌های پرندگان که سابقاً مسیرهای مهاجرتی طولانی داشتند، به دلیل کهولت سن و کاهش توان جسمانی از بین رفته‌اند. به عنوان مثال، گله‌های درنای مهاجر که به سمت چین و هند مهاجرت می‌کردند، در اثر مشکلات مشابه از بین رفته‌اند. این مسائل نشان‌دهنده آن است که کهولت سن تأثیرات منفی جدی بر طول عمر و قابلیت‌های مهاجرتی این پرندگان دارد. با این حال، باید تاکید کنم که این‌ها تنها حدس و گمان هستند و نمی‌توان به طور قطع در زمینه وضعیت فعلی امید اظهار نظر کرد. ممکن است دلایل دیگری نیز برای عدم بازگشت این پرنده وجود داشته باشد که هنوز مشخص نیست.

کاویان در ادامه تاکید داشت: در مورد احتمال شکار این پرنده نیز باید بگویم که من به عنوان مسئول محیط زیست در استان مازندران، تمام تلاش خود را برای مراقبت از این پرنده انجام داده‌ام. خوشبختانه زمانی که این پرنده مهاجرت خود را آغاز کرد، همراه با پرنده دیگری به نام «رویا» مهاجرت خود را شروع کرد و این حرکت به طور کامل ثبت شد. محیط‌بان‌ها تا مناطق محمودآباد و قبل از شهرستان نور، این دو پرنده را که مهاجرت خود را آغاز کرده بودند مشاهده کردند. همچنین پرنده «رویا» همراه با «امید» به سمت تنکابن پرواز کرد و در آنجا فرود آمد. تمام این شواهد نشان‌دهنده آن است که مهاجرت این دو پرنده به درستی انجام شده است. در استان مازندران تمام تدابیر لازم برای محافظت از این پرنده اتخاذ شده است و خوشبختانه وضعیت برای مراقبت از آن مناسب بود. به همین دلیل، می‌توانم به شما اطمینان بدهم که این پرنده در استان مازندران به هیچ عنوان احتمال شکار ندارد و حتی تاکید می‌کنم در صورت ورود به ایران دوباره به فریدون‌کنار بازخواهد گشت و در این منطقه هیچ‌گاه شکار نخواهد شد. مردم فریدونکنار و دوستداران طبیعت در منطقه به شدت از این پرنده حمایت می‌کنند و هیچ‌گاه اجازه شکار آن را نخواهند داد. اگرچه ممکن است برخی پرندگان دیگر در این منطقه شکار شوند، اما این پرنده از حمایت ویژه برخوردار است.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان مازندران با بیان اینکه اگر تالاب بین‌المللی فریدونکنار، که محل زمستان‌گذرانی این پرنده است، از نظر ایمنی و حفاظت به اندازه کافی تأمین نبود، درنا این پرنده محتاط اصلاً به این نقطه نمی‌آمد، ادامه داد: وقتی یک پرنده برای سال‌ها در یک مکان خاص می‌آید و مهاجرت خود را از همان نقطه آغاز می‌کند، این نشان‌دهنده آن است که آن مکان برای او یک زیستگاه امن است. بنابراین، اینکه بگوییم این پرنده شکار شده، از نظر من قطعی نیست. با اطمینان می‌توانم بگویم که چنین چیزی اتفاقی در مازندران نیفتاده است.

کاویان در ادامه توضیح داد: امید در مسیر پروازی خود از استان‌هایی مانند گیلان یا اردبیل عبور می‌کند، باید بگویم که ما اطلاعات دقیقی از استان‌های دیگر نداریم. با این حال، دو سال پیش به محض اینکه پرواز خود را با رویا آغاز کردند، هماهنگی‌هایی با مدیران محیط زیست استان‌های مسیر پروازی انجام دادیم و اعلام کردیم که این پرنده مهاجرت خود را از تالاب فریدونکنار آغاز کرده است. همچنین از طریق سازمان‌های بین‌المللی درخواست کردیم که اطلاعیه‌ای مبنی بر مهاجرت این پرنده به کشورهای مسیر پروازی ارسال شود. این اقدامات مستند و مکاتبات آن‌ها موجود است و تمام تلاش خود را برای اطلاع‌رسانی به موقع انجام داده‌ایم.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان مازندران در پاسخ به این سوال که آیا پیش از این هم سابقه داشت که امید چند سال به ایران نیاید؟ گفت: پیش سابقه داشت که یک سال نیاید. در سال ۱۳۷۹ این پرنده نیامد، اما سال ۱۳۸۱ دوباره به تالاب فریدونکنار بازگشت. البته این اولین بار است که پرنده امید برای مدت دو سال غیبت داشته است.

کاویان در پاسخ به این سوال که اگر پرنده امید از بین رفته باشد، چه به دلیل کهولت سن، چه به دلیل شکار یا هر دلیل دیگری، چه اتفاقی در چرخه زیستی طبیعی خواهد افتاد، زیرا از دست دادن یک گونه از اکوسیستم، تأثیراتی بر سایر اجزای آن خواهد داشت؟ گفت: این تغییرات همیشه به معنای از بین رفتن کامل نظم اکوسیستم نیست. در بسیاری از موارد، حذف یا جابجایی یک گونه می‌تواند باعث باز شدن مسیرهای جدید در چرخه غذایی شود که ممکن است در نهایت منجر به تغییرات مثبتی در اکوسیستم شود. به عنوان مثال، از انقراض دایناسورها تاکنون، گونه‌های جدیدی به وجود آمده‌اند که بسیاری از آن‌ها نقش‌های مشابهی را ایفا می‌کنند. بنابراین، این یک فرآیند طبیعی است که در آن گونه‌های جدید جایگزین گونه‌های قدیمی می‌شوند و تغییرات در هرم غذایی به وقوع می‌پیوندد. این تغییرات زمانی منفی خواهند بود که فعالیت‌های انسانی به طور بی‌رویه و تخریبی به اکوسیستم وارد و باعث از بین رفتن گونه‌ها به شکل غیرطبیعی و سریع شود. در این صورت، این تغییرات ممکن است تأثیرات منفی و جبران‌ناپذیری داشته باشند. به همین دلیل، مهم است که انسان‌ها در تعامل با طبیعت، دخالت‌های خود را به حداقل برسانند تا نظم طبیعی اکوسیستم حفظ شود.

کاویان در ادامه بیان داشت: در خصوص بازگشت پرنده امید، با توجه به تجربه گذشته، شخصاً امیدوارم که این پرنده به زودی یا در سال جاری و یا سال آینده به تالاب فریدونکنار بازگردد. سابقه‌ای وجود دارد که در سال‌های گذشته نیز پرنده امید به دلایل مختلف، غیبت داشته است. به عنوان فردی بومی از استان مازندران و کسی که چهل سال از عمر خود را در این منطقه گذرانده است، می‌توانم بگویم که پرندگان مهاجر به شدت تحت تأثیر شرایط اقلیمی هستند. مهاجرت آن‌ها به شرایط آب و هوایی و تغییرات اقلیمی بستگی دارد. به عنوان مثال، در یک هفته گذشته، در مازندران فقط یکبار سرمای زیادی را تجربه کردیم. این تغییرات اقلیمی و دمایی، به‌ویژه در ماه‌های پاییز و زمستان، تأثیر زیادی بر مهاجرت پرندگان دارند. توده‌های هوای سرد که از مناطق شمالی به سمت مازندران می‌آیند، نقش مهمی در تعیین زمان مهاجرت پرندگان ایفا می‌کنند. بنابراین، اگر شرایط اقلیمی در مازندران به طور معمول به حالت قبلی بازگردد، احتمالاً پرنده امید دوباره به این منطقه بازخواهد گشت.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست مازندران افزود: در صورتی که این تغییرات دمایی به موقع اتفاق نیفتد، پرندگان مهاجری که به سن بالایی رسیده‌اند، ترجیح می‌دهند مهاجرت‌های خود را به جای یک سفر طولانی، به مهاجرت‌های کوتاه‌مدت و موقتی تبدیل کنند. به عبارت دیگر، به جای اینکه یک پرنده به طور مستقیم و در یک سفر طولانی به مقصد نهایی خود برود، مهاجرت را در چندین مرحله و در فواصل زمانی مختلف انجام می‌دهد. این پرندگان معمولاً در هر مرحله از مهاجرت، به مسافت‌هایی حدود ۵۰۰ کیلومتر می‌رسند و در مناطقی با شرایط اقلیمی مناسب‌تر توقف می‌کنند. در این توقف‌ها، آن‌ها منتظر می‌مانند تا وضعیت دمایی در مناطق بعدی بررسی شود و تصمیم می‌گیرند که آیا باید به مهاجرت ادامه دهند یا در همان منطقه باقی بمانند.

اگر پرنده‌ای مانند "امید"، که به سن بالایی رسیده است، به این شیوه مهاجرت خود را مدیریت نکند، احتمالاً قادر نخواهد بود یک مهاجرت طولانی‌مدت و بی‌وقفه را انجام دهد. بنابراین، به نظر من یکی از دلایل احتمالی غیبت او، عدم وقوع سرمای مورد انتظار در منطقه است. این امر باعث شده که شرایط دمایی در سواحل خزر به اندازه سال‌های گذشته سرد نشود و پرندگان مهاجر، به ویژه آن‌هایی که سن بالایی دارند، نتوانند مهاجرت خود را به طور کامل و یکباره انجام دهند.

در نتیجه، همچنان می‌توان امیدوار بود که پرنده "امید" در نهایت به این منطقه بازگردد، چه در همین سال و چه در سال‌های آینده. نکته مهم‌تر این است که در بسیاری از موارد، همه ما در کارها و تصمیمات خود امیدوار هستیم و به راحتی نمی‌توان پرونده امید را بست و کنار گذاشت. به نظر من هنوز بسیار زود است که چنین نتیجه‌گیری‌ای انجام دهیم و باید همچنان منتظر بمانیم تا شرایط به وضوح مشخص شود.