آخرین آمار درباره "سرانه پزشک"در ایران

به گزارش تابناک به نقل از تسنیم، سال ۱۴۰۰ بود که در پی تلاش برخی جریان‌ها، شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم گرفت که با ادعای افزایش دسترسی مردم به خدمات پزشکی و درمانی، ظرفیت رشته پزشکی در مقطع عمومی را ۲۰ درصد افزایش دهد.

براساس این مصوبه مقرر شد که به مدت چهار سال، سالانه ۲۰ درصد به ظرفیت پذیرش پزشک افزوده شود.

بر این اساس، میزان پذیرش پزشک در مقطع عمومی در سال نخست اجرای این مصوبه هزار و ۶۰۰ نفر افزوده شد و این ظرفیت هر ساله ۲۰ درصد افزایش یافت تا در نهایت تا میزان پذیرش پزشک به حدود ۱۶ هزار و ۵۰۰ نفر برسد.

موضوع افزایش ظرفیت پزشکی از ابتدا موافقان و مخالفانی نیز داشت. موافقان، راه افزایش دسترسی به پزشک را در افزایش تعداد پزشکان موجود در کشور می‌دانستند و مخالفان نیز معتقد بودند که مشکل اصلی در عدم دسترسی مردم به پزشکان، نه تعداد پزشکان موجود، بلکه توزیع و پراکندگی آنها در سطح استان‌های کشور است.

حال پس از گذشت سه سال از اجرای مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی، وزارت بهداشت بار‌ها عنوان کرده که بودجه مورد نیاز برای تربیت پزشک به این وزارتخانه اختصاص نیافته است و همچنین زیرساخت‌های آموزشی موجود در کشور در تناسب با این تعداد پزشک پذیرش شده نیست. از جمله اینکه معاون پیشین آموزشی اعلام کرد که برخی از دانشگاه‌ها به دلیل کمبود فضای فیزیکی برای تشکیل کلاس‌ها، پارکینگ‌ها را نیز تبدیل به کلاس درس کرده‌اند!

موضوع کمبود فضای فیزیکی در بیمارستان‌ها برای ارائه آموزش‌های بالینی به دانشجویان پزشکی نیز از دیگر چالش‌هایی است که از سوی وزارت بهداشت و بسیاری از اساتید پزشکی مطرح می‌شود.

موافقان افزایش ظرفیت پزشکی، با طرح نمودارهایی، سرانه پزشک به ازای جمعیت در ایران را با سایر کشور‌ها مقایسه می‌کردند و براساس این نمودارها، به ضرورت افزایش تربیت نیروی پزشکی اشاره می‌کردند با وجود این بررسی‌ها نشان‌دهنده این است که این نمودارها، نمی‌تواند شرح دقیقی از وضعیت سرانه پزشک در اختیار ما قرار دهد و مقایسه انجام شده بین سرانه پزشک عمومی ایران با سایر کشور‌ها کاملا ًاشتباه است.

دکتر شهرام یزدانی؛ پزشک و پژوهشگر برتر و پیشکسوت حوزه سلامت و استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است که مدیر مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بوده است.

وی سوابق درخشانی همچون تالیف بیش از ۴۰ جلد کتاب و بیش از ۲۰۰ مقاله علمی در نشریات بین المللی و بیش از صد مقاله علمی در نشریات داخلی را در کارنامه خود دارد.

دکتر یزدانی درباره سرانه پزشک به ازای جمعیت در ایران پژوهشی داشته است؛ جزئیات این پژوهش و نتایج آن در ادامه آمده است:

یکی از مواردی که در سال‌های اخیر به صورت جدی در حوزه بهداشت و درمان مطرح شده و بحث‌های فراوانی نیز در خصوص آن مطرح شده است، موضوع سرانه پزشک عمومی و متخصص و تعیین میزان نیاز کشور به پزشک عمومی و متخصص است. در طول سال‌های گذشته حدود ۱۶۰ هزار پزشک در کشور تربیت شده‌اند که روند افزایش تعداد پزشک در کشور در نمودار زیر نشان داده شده است:

هر چند تاکنون ۱۶۰ هزار پزشک در طول ۴۰ سال گذشته در کشور تربیت شده‌اند، اما بر اساس اطلاعات موجود، در حال حاضر تعداد ۹۳ هزار پزشک عمومی و متخصص فعال در کشور حضور دارد که نشان دهنده این مطلب است که حدود نیمی از پزشکان تربیت شده مشغول به طبابت نیستند. تعداد نیرو‌های فعال حوزه سلامت در جدول زیر نشان داده شده است:

برآورد‌های آینده پژوهی نشان می‌دهد کشور در سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۴۰ هزار پزشک (عمومی و متخصص) نیاز دارد. در گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شوری اسلامی سرانه پزشک، ۱۳۰ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر اعلام شده است. همچنین سرانه پزشک متخصص در گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شواری اسلامی عدد ۵۴ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت اعلام شده است.

نسبت پزشک متخصص به عمومی

نسبت پزشک متخصص به عمومی تابعی از ساختار ارائه خدمت در هر کشور است. به عنوان مثال در ساختار‌های ارائه خدمات سلامت در قالب نظام ارجاع این نسبت حداکثر یک است، اما در ساختار‌های ارائه خدمات سلامت به صورت خصوصی، این نسبت بیشتر از یک است؛ لذا نمی‌توان ادعایی در خصوص پیشرو بودن نظام‌های سلامتی که دارای نسبت بیشتری از متخصص به عمومی هستند داشت و عملاً این نسبت تابعی از سیاست‌های کلان در بخش سلامت کشور‌های مختلف است.

عدد مطلوب نسبت پزشک متخصص به عمومی برای جمهوری اسلامی ایران

پس از انتشار پیش نویس لایحه برنامه هفتم توسعه، موضع گیری‌های متفاوتی در خصوص عدد ۱ مصرح در این پیش نویس مطرح شد. عده‌ای عدد یک را در حال حاضر محقق شده می‌دانستند و گروهی دیگر نیز با توجه به ساختار نظام ارجاع این عدد را مطلوب معرفی می‌کردند.

نقد دیدگاه مخالفان با نسبت یک

این افراد به دنبال افزایش این نسبت به سمت ۳ هستند. یعنی به ازای هر یک پزشک عمومی، ۳ پزشک متخصص وجود داشته باشد. مبنای محاسباتی این افراد مشخص نیست و معلوم نیست که عدد ۳ بر چه مبنایی انتخاب شده است؟ آیا نظام ارجاع و پزشک خانواده که منجر به کاهش مراجعات اضافی به متخصصین می‌شود در تعییین عدد فوق الذکر ملاحظه شده است؟

نکته دیگر این است که با توجه به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، ظرف مدت ۴ سال آینده ظرفیت رشته پزشک عمومی دو برابر خواهد شد. این بدان معنی است که در صورت پذیرفتن دیدگاه مخالفبن مبنی بر به یک رسیدن نسبت متخصص به عمومی در حال حاضر، برای برابر شدن این نسبت تا پایان برنامه هفتم توسعه، ظرفیت رشته‌های تخصص باید حداقل ۲ برابر شود. حال اگر این نسبت ۲ و یا ۳ باشد در ۵ سال آینده ظرفیت رشته‌های تخصص باید ۴ تا ۶ برابر شود!

مبنای احصای نیاز واقعی کشور برای تربیت متخصص پزشک

بر اساس بیانات صریح مقام معظم رهبری توسعه بخش‌های مختلف کشور باید مبتنی بر نیاز کشور باشد و این نیاز باید بر اساس مطالعات علمی و دقیق آمایش سرزمین اتفاق بیفتد. مقام معظم رهبری در اهمیت موضوع آمایش سرزمین می‌فرمایند:

«یک مسئله‌ی دیگری که در دانشگاه حتماً بایست مورد توجّه و تعقیب قرار بگیرد، همین مسئله آمایش آموزش عالی است که خوشبختانه باز یکی از آقایان به آن توجّه کردند و اسم آوردند. این طرح آمایش در سال ۹۵ در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم تصویب شده ولی پیشرفت مناسبی نداشته؛ این به‌معنای این است که یک تقسیم کار ملّی صورت بگیرد بین دانشگاه‌های کشور، برای بخش‌ها و بحث‌های متنوّعی که در زمینه علم مطرح است.

وقتی آمایش سرزمین مورد توجّه قرار نمیگیرد، ما آن وقت می‌آییم مثلاً فلان کارخانه را در یک جایی میگذاریم که نباید میگذاشتیم؛ [یا]فلان کشت را در فلان نقطه‌ای [کشت]میکنیم که نباید آنجا این را کشت میکردیم. این [جور]است دیگر؛ [آن وقت]وضع معدن ما هم به آن شکل در می‌آید؛ بنابراین مسئله‌محور شدن که این سند، هم علمی باشد، هم با توجّه به آمایش سرزمین باشد، با توجّه به امکانات کشور باشد، یکی از راه‌های پُرفایده کردن برنامه‌ی پنج‌ساله است.»

تاکیدات بسیار زیادی از سوی مقام معظم رهبری در خصوص ریل‌گذاری مسیر توسعه کشور بر اساس نیاز واقعی کشور و مبتنی بر آمایش‌های سرزمینی وجود دارد. سازمان برنامه و بودجه کشور در چند سال گذشته اقدام به آمایش سرزمین از حیث بهداشت و درمان کرده است که گزارش کامل آن در سایت سازمان برنامه و بودجه بارگذاری شده است. در صفحه ۲۷۱ این گزارش، نسبت پزشک متخصص به عمومی مورد بررسی قرار گرفته است.

پزشک، وزارت بهداشت، بهداشت و درمان.

در این گزارش صراحتاً اعلام شده است که نسبت پزشک عمومی به متخصص تا سال ۱۴۲۴ بایستی در حدود ۱ باشد.

نتیجه گیری

با توجه به موارد اشاره شده و با عنایت به سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری مبنی بر نظام ارجاع و پزشک خانواده و نتایج حاصل از آمایش سرزمینی، نسبت پزشک متخصص به عمومی باید تا پایان برنامه هفتم توسعه در حد یک باقی بماند که این موضوع سبب افزایش بیش از ۲ برابری ظرفیت رشته‌های تخصص خواهد شد.