معرفی کتاب «دین دیجیتال»

در هفته سی و چهارم کتابخوانی قصد داریم به معرفی کتاب «دین دیجیتال» نوشته مریم هاشم‌پور صادقیان که توسط انتشارات طرح نو منتشر شده است، بپردازیم.

ظهور رسانه‌های نوین نه تنها بستری جدید در ارتباط میان افراد بوجود آورده، بلکه در سطحی گسترده، نهادهای اجتماعی از جمله دین را به شدّت تحت تأثیر و دگرگونی قرار داده است. حضور دین در فضای رسانه های دیجیتال، مفهوم بسیار تازه ای از نهاد دین برساخته است.

پدیده دین دیجیتال برآمده از تغییرات در سپهر تکنولوژی است. اما دین دیجیتال و معنای آن چیست؟ از چه ویژگی و جنبه هایی برخوردار است؟ چه دیدگاه های نظری در کار تفسیر و تبیین آنند؟ با چه روش هایی می توان به مطالعة این پدیده پرداخت؟ و … کتاب حاضر می کوشد به همة این پرسش ها از طریق مقالاتی به قلم مهم ترین و برجسته ترین نویسندگان این حوزه پاسخی درخور بدهد. خواننده از طریق این مقالات به تصویر روشن جامعی از دین دیجیتال دست می یابد. در عین حال پژوهشگران با الهام از این کتاب قادر خواهند بود متناسب با شرایط فرهنگی در ایران نظریه پردازی و مدل سازی کنند.

کتاب دو بخش دارد؛ در بخش اول کتاب به رویکردهای نظری در مطالعه دین دیجیتال پرداخته شده و در بخش دوم رویکردهای روش شناختی در مطالعه دین دیجیتال آمده است.

بخش اول ابتدا به مروری بر نظریاتی می‌پردازد که از گذشته تاکنون به تبیین رابطه دین و رسانه‌های نوین پرداخته‌اند. در دو مقاله ابتدایی این بخش، دو نویسنده از منظر خود این نظرات را بررسی و مقایسه می‌کنند و در مجموع پنج نظریه «جبرگرایی فناورانه»، «رسانه‌ای شدن»، «میانجیگری معنا»، «میانجیگری صور مقدس» و «شکل‌گیری دین- اجتماعی فناوری» معرفی و ارائه می‌شوند.

در ادامه این بخش سه مقاله دیگر ارائه می‌شود. هر یک از این مقالات تلاش دارند به گونه‌ای رویکردهای نظری برجسته در این حوزه را بررسی کنند.

مقاله سوم به ارائه بستری نظری در تبیین دین و رسانه‌های نوین می‌پردازد. مقاله چهارم متکی بر رویکردی جامعه‌شناختی، سنخ‌شناسی نظری الگوهای تعلق دینی آنلاین و آفلاین را مطرح می‌کند و آخرین مقاله این بخش، الگویی نظری را برای بررسی دین دیجیتال به عنوان یک فضای سوم برای ارائه دین معرفی می‌کند.

بخش دوم همچنان که از نام آن مشخص است به جنبه‌های روش‌شناختی مطالعات حوزه دین و رسانه‌های نوین می‌پردازد. در مقاله اول، مراحل تحول رویکردهای روش‌شناختی این حوزه از ابتدا تا زمان حال بررسی می‌شود. لذا درکی کلی از فضای روش‌شناختی این حوزه شکل می‌گیرد.

سپس در مقاله‌های دوم و سوم برخی مسائل روش‌شناختی مشارکت دینی در اینترنت و نیز تحقیق در فضای مجازی به بحث گذاشته می‌شود.

در ادامه در مقاله چهارم به طور دقیق سه روش پرکاربرد برای پژوهش در حوزه مطالعات دین و رسانه‌های نوین معرفی و شرح داده می‌شود و در نهایت در آخرین مقاله برخی ملاحظات اخلاقی برای پژوهش در این حوزه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

ساختار کتاب

در فصل اول «بررسی رویکردهای نظری در مطالعات دین دیجیتال»، هیدی کمپل به مروری اجمالی بر چگونگی رشد و گسترش مطالعات دین دیجیتال می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این حوزه تحققی به یک حوزه منحصر به فرد در مطالعات اینترنت و همچنین مطالعات رسانه‌ها، دین و فرهنگ تبدیل شده است.

در فصل دوم «چهارچوب‌های نظری برای رهیافتی به سوی دین و رسانه‌های جدید»، نات لاندبای رهیافت‌های نظری مسلط در مطالعات دین و رسانه‌های نوین را بررسی می‌کند.

در فصل سوم، «فهم ارتباط بین دین آنلاین و آفلاین در یک جامعه شبکه‌ای»، هیدی کمپل به معرفی دین شبکه‌ای به عنوان ابزاری تفسیری برای فهم تغییرات در حال وقع در جهان آفلاین و شیوه‌ای برای توضیح چگونگی عملکرد آنلاین دین می‌پردازد.

در فصل چهارم «الگوهای تعلق به ارتباطات آنلاین/ آفلاین دین»، نات لاندبای به بررسی الگوهای تعلق می‌پردازد که می‌تواند حول فعالیت‌های دینی در مجموعه‌های ارتباط آنلاین و آفلاین گسترش یابد.

در فصل پنجم «نظریه رسانه‌ها و فضاهای سوم دین دیجیتال»، استورات هوور و نابیل اخشایبی «موضوع» عمل دینی دیجتال و شیوه‌های تفسیر و تفکر پیرامون آن را بازنگری می‌کنند.

در فصل ششم، «چالش‌های روش‌شناختی، نوآوری‌ها و مشکلات پیش روی پژوهش پیرامون دین دیجیتال»، هیدی کمپل و برایان آلتنهوفن به بررسی تحول روش‌شناسی‌های مطالعه دین دیجیتال می‌پردازند.

در فصل هفتم، «دین آنلاین به عنوان یک دین زنده: مسائل روش‌شناختی در مطالعه مشارکت دینی در اینترنت»، کریستوفر هلند یک تمایز نظری بین انواع فعالیت‌های دینی اینترنتی تحت عنوان «دین آنلاین» و «دین در فضای آنلاین» مطرح می‌کند.

در فصل هشتم «جست‌جوی اینترنت نامرئی: جنبه‌های روش‌شناختی تحقیق بر روی دین در اینترنت»، اولیور کروگر با رویکردی جامعه شناختی و مبتنی بر نظریه مدرنیته گیدنز، این پیش فرض مطرح می‌شود که امروزه تعامل مناسکی از زمان و مکان جدا شده است.

در فصل نهم «رویکردهایی در خصوص روش‌های دیجیتال در مطالعات دین دیجیتال»، روت سوریا و همکاران روش‌شناسی‌های دیجیتال در زمینه دین دیجیتال را مرور می‌کند و در نهایت در فصل دهم، «مسائل اخلاقی در مطالعه دین و رسانه‌های نوین»، مارک جانز نگاهی اجمالی دارد به مسائل کلیدی اخلاقی در تحقیقات رسانه‌های نوین.

در پشت جلد کتاب هم می‌خوانیم: «ظهور رسانه‌های نوین نه تنها بستری جدید در ارتباط میان افراد به وجود آورده، بلکه در سطحی گسترده، نهادهای اجتماعی از جمله دین را به شدت تحت تأثیر و دگرگونی قرار داده است. حضور دین در فضای رسانه‌های دیجیتال، مفهوم بسیار تازه‌ای از نهاد دین برساخته است.

پدیده دین دیجیتال برآمده از تغییرات در سپهر تکنولوژی است. اما دین دیجیتال و معنای آن چیست؟ از چه ویژگی و جنبه‌هایی برخوردار است؟ چه دیدگاه‌های نظری در کار تفسیر و تبیین آنند؟

با چه روش‌هایی می‌توان به مطالعه این پدیده پرداخت؟ و … کتاب حاضر می‌کوشد به همه این پرسش‌ها از طریق مقالاتی به قلم مهم‌ترین و برجسته‌ترین نویسندگان این حوزه پاسخی درخور بدهد.

خواننده از طریق این مقالات به تصویر روشن جامعی از دین دیجیتال دست می‌یابد. در عین حال پژوهشگران با الهام از این کتاب قادر خواهند بود متناسب با شرایط فرهنگی در ایران نظریه‌پردازی و مدل‌سازی کنند.»