رقابت فیلترینگ و استارلینک به کجا می رسد؟

به گزارش سرویس سیاسی تابناک، همزمان با اتفاقات سیاسی و اجتماعی سال ۱۴۰۱، اینترنت در کشور وارد مرحله‌ای جدید شد. از یک سو، فیلترینگ گسترده‌تر شد و شبکه‌های اجتماعی پرکاربردی مانند واتساپ و اینستاگرام به لیست فیلتر‌های قبلی اضافه شدند، و از سوی دیگر، استارلینک به‌عنوان ابزاری برای دسترسی به اینترنت آزاد، از لیست تحریم‌های آمریکا خارج شد و امکان استفاده از آن برای کاربران ایرانی فراهم شد. این تقابل میان محدودیت و دسترسی آزاد، موضوعی بحث‌برانگیز در فضای سیاسی و اجتماعی کشور شد.

در سال‌های اخیر، فیلترینگ اینترنت در کشور روندی افزایشی داشته است. پیش از سال ۱۴۰۱، شبکه‌هایی مانند توئیتر، یوتیوب، تلگرام و کلاب‌هاوس در لیست فیلتر‌ها قرار داشتند، اما با وقوع حوادث در سال ۱۴۰۱، فیلترینگ به واتساپ و اینستاگرام نیز گسترش یافت. این دو پلتفرم به دلیل استفاده گسترده مردم برای ارتباطات روزمره و کسب‌وکار‌های کوچک، نقش مهمی در زندگی مردم داشتند و فیلتر شدن آنها واکنش‌های زیادی را برانگیخت.

در این میان، برخی از کاندیدا‌های ریاست‌جمهوری در انتخابات ۱۴۰۳ با شعار‌هایی مبنی بر رفع فیلترینگ وارد میدان شدند. این شعار‌ها امیدواری‌هایی را در میان مردم ایجاد کرد، اما پس از انتخابات، نه‌تنها فیلترینگ برداشته نشد، بلکه اخبار ضدونقیضی درباره مواضع موافقان و مخالفان در شورای عالی فضای مجازی منتشر شد.

در فضای سیاسی، پس از صد روزگی دولت و عدم رفع فیلترینگ، رسانه‌ها مکرر اخبار و لیستی از موافقان و مخالفان رفع فیلترینگ منتشر کردند. در این لیست، مخالفانی مانند رسول جلیلی، غلامرضا جلالی، رئیس صداوسیما، فرمانده فراجا، آقاتهرانی، سعیدرضا عاملی، رضا تقی‌پور، محمد قمی (رئیس سازمان تبلیغات) و آقامیری حضور داشتند، در حالی که موافقان شامل سران سه قوه، وزرای آموزش و پرورش، ارتباطات، علوم، معاون علمی رئیس‌جمهور، ضرغامی و محمد سرافراز بودند.

 این لیست واکنش‌های گسترده‌ای را در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت. به طور خاص، دکتر عاملی، یکی از افراد حاضر در لیست مخالفان، هدف انتقادات شدید کاربران قرار گرفت. برخی کاربران مدعی شدند که او و خانواده‌اش در خارج از کشور اقامت داشتند. این ادعا‌ها باعث ایجاد گفت‌و‌گو‌های زیادی شد، اما برخی از طرفداران وی این ادعا‌ها را رد کردند. هرچند اطلاعات وب‌سایت دولت انگلیس، ملیت فرزند عاملی به‌عنوان بریتانیایی را نیز منتشر کردند.

در همین حال، سید محمد امین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی، در موضوع فیلترینگ گفت: «برخلاف مطالبی که در رسانه‌ها منتشر می‌شود، تاکنون رأی‌گیری در جلسه شورای عالی فضای مجازی انجام نشده که موافقان و مخالفان مشخص شوند. معلوم نیست رسانه‌ها از کجا می‌گویند فلانی موافق است و دیگری مخالف!»

با این وجود، اظهارات برخی از شخصیت‌ها نشان می‌دهد که مواضع درباره فیلترینگ در حال تغییر است. به‌عنوان مثال، فیروزآبادی، دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی، در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «تمامی شبکه‌های اجتماعی داخلی حکومتی هستند. مثلاً روبیکا وابسته به همراه اول و حکومتی است. ایتا هم وابستگی به حوزه علمیه قم دارد. بخش خصوصی در این حوزه در یک بستر مبتنی بر نوآوری، استارتاپی و اتصال به بازار جهانی شکل نگرفته است.» او همچنین به تغییر نظر برخی از افراد درباره رفع فیلترینگ همچون اخوان، مدیرعامل همراه اول، اشاره کرد. اخوان، که گفته می‌شد در زمان کلاب‌هاوس در سال ۱۴۰۰ از افراد مؤثر در فیلترینگ این پلتفرم بود، اکنون به جمع موافقان رفع فیلترینگ پیوسته است.

استارلینک: راهی برای دور زدن فیلترینگ
در این میان، استارلینک به‌عنوان ابزاری برای دسترسی به اینترنت آزاد، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این سرویس که توسط شرکت اسپیس‌ایکس ارائه می‌شود، در اواخر سال ۲۰۲۲ از لیست تحریم‌های آمریکا خارج شد و دسترسی به آن برای کاربران ایرانی امکان‌پذیر شد. با وجود هزینه‌های بالای این سرویس در مقایسه با تعرفه‌های عادی اینترنت، کاربران ایرانی به دلیل فیلترینگ گسترده حاضر به پرداخت این هزینه‌ها هستند.

به طوری که، طبق گزارش مجله فوربس در دی‌ماه ۱۴۰۳، حدود ۲۰ هزار کاربر ایرانی از استارلینک استفاده می‌کنند. با افزایش و ادامه قطعی‌ها و فیلترینگ عموم کاربران در فضای مجازی اعلام می‌کنند که با وجود هزینه‌های زیاد، استارلینک برای انجام فعالیت‌های روزمره و حرفه‌ای‌شان ضروری است. این موضوع نشان می‌دهد که نیاز به اینترنت بدون فیلترینگ در کشور تا چه حد جدی است.

رقابت میان فیلترینگ و استارلینک در کشور به‌نوعی بازتاب تقابل میان محدودیت‌های حکومتی و تلاش مردم برای دسترسی به اینترنت بدون فیلترینگ است. در حالی که فیلترینگ همچنان ادامه دارد و تصمیم‌گیری قطعی درباره رفع آن صورت نگرفته، استارلینک به‌عنوان یک راه‌حل جایگزین توانسته نیاز‌های بخشی از کاربران را برآورده کند. با این حال، هزینه‌های بالای این سرویس و محدودیت‌های موجود در تهیه تجهیزات آن، استفاده گسترده‌تر از آن را دشوار کرده است.

این وضعیت نشان می‌دهد که آینده اینترنت در کشور به تصمیمات سیاسی و رویکرد‌های مسولین وابسته است. شعار‌های انتخاباتی درباره رفع فیلترینگ امید‌هایی را ایجاد کرد، اما تاکنون این وعده‌ها عملی نشده‌اند و کاربران همچنان در انتظار تغییرات هستند. در این میان، ابزار‌هایی مانند استارلینک به‌عنوان ابزاری برای دور زدن محدودیت‌ها، نقش قابل‌توجهی در کاهش اثرگذاری سیاست‌های محدودکننده ایفا می‌کنند.

دسترسی به اینترنت بدون فیلتر می‌تواند نه‌تنها اثر تصمیمات حکومتی در کنترل اطلاعات و ارتباطات را کمرنگ کند، بلکه در صورت کاهش هزینه‌ها و افزایش کاربران، به تغییر توازن قدرت در فضای مجازی منجر شود.

اما آیا در بلندمدت، محدودیت‌های سنتی توان مقابله با ابزار‌های پیشرفته‌ای مانند استارلینک را از دست خواهند داد و دولت را ناچار به بازنگری در سیاست‌های خود خواهد کرد؟

از سوی دیگر، گسترش دسترسی بدون محدودیت می‌تواند چالش‌های جدیدی در حوزه امنیت و کنترل فضای مجازی برای کشور ایجاد کند. اثرات سوء این تقابل چه خواهد بود؟ آیا ممکن است کاهش کنترل بر فضای اطلاعاتی به تهدیدات امنیتی جدیدی منجر شود یا شکاف میان حاکمیت و جامعه را عمیق‌تر کند؟ همچنین، این پرسش مطرح است که آیا دسترسی آزاد به اینترنت می‌تواند به تضعیف ساختار‌های تصمیم‌گیری سنتی و تغییر معادلات قدرت در فضای مجازی بینجامد؟