از «چله بزرگ» یا «شو چله»(شب یلدا) که آغازگر فصل زمستان است، مردم خراسان‌جنوبی در تدارک شب‌نشینی‌هایی برای گذراندن شب‌های بلند زمستان هستند که به این آئین «اَتشونی» گفته می‌شود.
یلدا برگرفته از یک واژه سُریانی است که به تولد و زایش معنی شده است. سریانی زبان رایج مسیحی‌ها بوده است که از تحقیق و بررسی در کتب تاریخی واژه نامه‌ها کسب شده است. دانشمند بزرگ و تقویم شناس ابوریحان بیرونی با نام میلاد اکبر از شب یلدا یاد می کند و آن را میلاد خورشید دانسته است.
یکی از مهم ترین شب‌های ایران باستان شب یلدا است که از دیرباز تا به امروز مورد توجه و اهمیت ایرانیان واقع شده است جشن‌ها و شب نشینی‌هایی که در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود. یک سنت دیرینه محسوب می‌شود که تا امروز نیز نه تنها از ارزش آن چیزی کم نشده است بلکه جایگاه بسیار ویژه‌ای در نزد ایرانیان پیدا کرده است.
گذشته‌های دور رسم بر این بوده است که در شب‌های طولانی زمستان در خانه آتش روشن می‌کردند و در کنار آن به شب‌نشینی (اَتشونی) می‌پرداختند.
در این «اَتشونی‌ها» علاوه‌بر به جا آوردن صله رحم، شعر خوانی، شاهنامه‌خوانی و گرفتن فال نیز انجام می‌شد و بزرگترها و پیرمردهایی که طبع داستان‌گویی داشتند در این شب‌ها داستان‌های محلی را برای حاضران در جمع نقل می‌کردند.
وقتی که شب‌نشینی به پایان می‌رسید، آتش را خاموش می‌کردند، البته معتقد بودند اگر کسی زودتر از دیگر حاضران از شب‌نشینی برگردد، آتش شب‌نشینی را خاموش کرده است.
روشن‌کردن آتش در شب‌های زمستان برای استفاده از گرما و روشنایی آن بوده و وقتی که آتش را خاموش می‌کردند از گرمای زغال آن در کرسی بهره می‌بردند.
کف؛ بخش جدایی‌ناپذیر سفره یلدا
"کف"، نوعی شیرینی است که با زدنِ آب "چوبک" و شیرین کردن آن به دست میآید و برای تهیه این شیرینی محلی مقداری چوبک که در گویش بیرجند "پشمشویه" یا "بیخ" مینامند(ریشه نوعی گیاه صحرایی است) را کوبیده و چند بار در آب می‌جوشانند و چون این آب تلخ است آن را عوض می‌کنند و دوباره می‌جوشانند. این کار را آنقدر تکرار می‌کنند که تلخی آب گرفته شود و هیچ طعمی نداشته باشد.
آب را می‌گذارند، سرد شود آنگاه آن را در ظرف بزرگی که بهتر است تغار سفالی باشد، می‌ریزند و با "دسته گز" که از ترکههای به هم بسته شده‌ی درخت گز یا انار است هم می‌زنند و این زدن را آنقدر ادامه می‌دهند که آب چوبک "کف" کند و معمولا هم زدن با آهنگ خاصی ادامه می‌یابد تا "کف" سفت شود. سپس مقداری شیره انگور یا شیره شکر و یا پودر شکر را به بتدریج به آن اضافه می‌کنند و زدن کف را ادامه می‌دهند تا خوب مخلوط شود و "کف" شیرین شود.
وقتی که "کف" از هر جهت آماده شد آن را در ظرف‌هایی می‌کشند و روی آن را مغز کوبیده گردو، بادام، پسته و تخم رازیانه و بادیان می‌پاشند و با سرانگشت آن را می‌خورند.
کف زدن از سرگرمیهای زمستان به خصوص شب چلّه یا یلدا است، در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌آورند. گاهی نیز در شب‌های برفی برای شگون مقداری از کف را روی برف‌ها می‌ریزند.
نواختن ساز و دهل
با آغاز شب چله و کرسی نشینی، از میان خنده‌ها و گپ‌های دلنشین، مراسم فال حافظ شروع می‌شود، هر کسی با احترام نیت کرده و سخن شیخ اجل با خودش را می‌شنود و سپس شاهنامه را زیر نور شمع ها باز می‌کند تا شاید تکه‌ای از قضا و قدر فردای خویش را بخواند، همواره بزرگترها تاکید می‌کنند که این شب، شبی برای گرامیداشت روابط خانوادگی و دوستی‌ها بوده است.
نواختن ساز و دهل و دایره زنی از دیگر رسوم مردم این استان به خصوص در مناطق روستایی و عشایری است، ساز و دهل در خراسان جنوبی از سابقه‌ای طولانی برخوردار بوده و دارای رقص‌ها و موسیقی‌های بسیار متنوعی بوده و در شب یلدا این موسیقی آنقدر جذاب اجرا می‌شود که حساب زمان از دست افراد در رفته و به شبی خاطره‌انگیز تبدیل می‌شود.
اوسونه خوانی مادربزرگ‌ها
تعریف کردن قصه توسط مادربزرگ یکی دیگر از بخش‌های شب‌زنده‌داری یلدا در خراسان جنوبی است، مادربزرگ‌ها قصه‌های قدیمی یا به اصلاح محلی اوسونه که خودش آموخته است را برای بچه‌ها تعریف می‌کنند که مورد استقبال خوب کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد.
یکی دیگر از سنت‌های مردمان خراسان جنوبی در شب چله خواندن شاهنامه فردوسی و حافظ توسط پدربزرگ‌ها در این شب است که هنوز هم در برخی از خانواده‌های قدیمی رواج دارد.
شب یلدا خانواده‌ها و بزرگ‌های فامیل دور هم جمع می‌شوند و با خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی و آجیل و بازی کردن بلندترین شب سال را سپری می‌کنند.
شب‌زنده‌داری و مهمانی گرفتن از سال‌های پیش در استان خراسان جنوبی رسم بوده و هنوز هم این مراسم در میان مردم وجود دارد.
هدیه عروس در شب یلدا
هدیه و خوراکی بردن به خانه عروس از جمله مراسمی است که مردم خراسان‌جنوبی در شب یلدا انجام می‌دهند. در شب یلدا خانواده داماد برای دخترانی که تازگی نامزد کرده‌اند هدایایی می‌فرستند و به این صورت خانواده عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند و بلندترین شب سال را جشن می‌گیرند. این هدایا شامل سینی میوه و تنقلات، پارچه و لباس‌های نو است که داماد برای تازه عروس خود می‌برد.
بازی‌های شب یلدا
در شب یلدا خانواده‌ها و بزرگ‌های فامیل دور هم جمع می‌شوند و با خواندن شعر و داستان، شیرینی و آجیل خوردن و بازی کردن بلندترین شب سال را سپری می‌کنند، البته برای این شب آجیل‌های خانگی چون برگه‌های میوه نیز تهیه می‌شود. شب زنده داری و مهمانی گرفتن از سال‌های پیش در استان خراسان جنوبی رسم بوده و هنوز هم این مراسم‌ها در میان مردم وجود دارد.
در شب یلدا بازی‌های دسته جمعی چون گل یا پوچ، طرح معما، چیستان، بازگویی قصه و نقل داستان‌های قدیمی توسط بزرگان فامیل باب است و این بازی‌ها در بیرجند و دیگر شهرستان‌های خراسان جنوبی انجام می‌شود.
گل یا پوچ، بازی شب چله
بازی‌های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان‌های قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستان‌های خراسان جنوبی است.
در پایان شب به رسم دیرینه خانواده‌های ایرانی، میهمانان با آجیل، میوه و شیرینی پذیرایی می‌شوند. در گذشته برای پذیرایی از برگه زردآلو، هلو، چغندر و تخمه خربزه و هندوانه و شاهدانه به جای آجیل، میوه و شیرینی امروز استفاده می‌شد.
رسمی برای تازه عروسان
هدیه و خوراکی بردن به خانه عروس از جمله مراسمی است که مردم خراسان‌جنوبی در شب یلدا انجام می‌دهند. در شب یلدا خانواده داماد برای دخترانی که تازگی نامزد کرده‌اند هدایایی می‌فرستند و به این صورت خانواده عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند و بلندترین شب سال را جشن می‌گیرند. این هدایا شامل سینی میوه و تنقلات، پارچه و لباس‌های نو است که داماد برای تازه عروس خود می‌برد.
انتهای پیام
