به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام سید محسن میرزا ترابی، از مؤلفان کتاب «نوبنیاد ۱» پیش از ظهر یکشنبه در نشست نقد و بررسی این کتاب که نخستین کتاب موقعیت محور مبانی تربیت نسل نو محسوب می‌شود و در سالن همایش دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، اظهار داشت: من پیش از اینکه وارد نحوه تدوین کتاب نوبنیاد شوم، توضیح مختصری راجع به مجموعه‌ای که در آن کار می‌کنیم، ارائه می‌دهم.
وی ادامه داد: ستاد تربیتی غدیر از سال ۹۳ با این دغدغه که معمولاً ما یک سو مبانی تربیت، یک سو حرف‌های تربیتی و یک سوی دیگر، میدان تربیت داریم؛ کار خود را آغاز کرد. مبانی، کار خود را در کرسی‌های دانشگاه و میدان تربیت نیز کار خود را در عرصه انجام می‌دهد. ستاد تربیتی غدیر به پیوند این دو پرداخت تا مبانی تربیتی را در میدان پیاده کند و اصلی‌ترین رسالت خود را هم طراحی برنامه تربیتی گذاشت.
میرزاترابی افزود: برای اینکه این برنامه تربیتی در مخاطب محقق شود، نیاز به مربی است که مبانی را بداند و بتواند برنامه تربیتی را در مخاطب پیاده کند. بر همین اساس هم ستاد، طراحی دوره «تربیت مربی» را در دستور کار خود قرار داد.
محوریت خانواده در کتاب «نوبنیاد ۱»
وی توضیح داد: ما معتقدیم اصلی‌ترین، بهترین و شاخص‌ترین مربی برای یک متربی، خانواده است. هر چقدر هم این مربی در مراکز تربیتی نظیر؛ کانون‌ها، مساجد و غیره حضور داشته باشد، شاید در بهترین حالت ممکن این مراکز تنها ۲٠ درصد بار تربیتی را متحمل شوند و مابقی بر عهده خانواده می‌ماند.
میرزاترابی با بیان اینکه ما از سال ۹۷ تا ۹۹ جلسات خانواده را طراحی کرده بودیم، گفت: این جلسات بر مبنای موقعیت‌های تربیتی طراحی شد. این موقعیت‌ها بسیار شبیه موقعیت‌های عادی بود. ما از بین همه مبانی موجود تربیتی، ملتزم به مبنای تربیتی آیت‌الله صفایی‌حائری هستیم. کتاب‌های تربیتی اصلی ایشان؛ «تربیت کودک»، «انسان در دو فصل» و «مسئولیت سازندگی» هستند.
وی با اشاره به مطالبه خانواده‌ها اظهار کرد: جلسات خانواده جلو می‌رفت و ما هر چقدر جلسه برگزار می‌کردیم، یک مطالبه از سوی خانواده‌ها وجود داشت و آن این بود که یک جزوه در اختیار داشته باشند. آن جا ما تصمیم گرفتیم آنچه در جلسه خانواده اتفاق می‌افتد، تبدیل به کتاب کنیم. این کار حدود دو سال طول کشید. البته علاوه بر جلسات خانواده، کار پژوهشی هم انجام شد.
مزیت‌ها و فرآیندهای کتاب «نوبنیاد ۱»
میرزاترابی توضیح داد: از مزیت‌های کتاب این است که سه مشخصه اصلی دارد؛ اول اینکه ما سعی کردیم در قالب این کتاب، تربیت را آسان کنیم. چون مخاطب ما خانواده است. دوم اینکه موقعیت‌آفرینی داستان‌هایی که می‌بینید، از سوی بچه‌های ستاد نوشته شده است. پس اگر داستان‌ها فنی به نظر نمی‌رسد، به همین دلیل است. سوم اینکه کتاب، زمینه را برای شکل‌گیری هسته‌های تربیت خانوادگی فراهم می‌کند.
وی درباره فرایند کتاب «نوبنیاد ۱» گفت: فرآیند این اثر بر اساس ارائه یک داستان، سوالات فکرورزی به این معنا که شما خودتان را جای شخصیت داستان می‌گذارید که فارغ از متن داستان است و مخاطب را به مبنایی رهنمون می‌کند که قرار است به خانواده ارائه شود، سپس چند نکته می‌آید و در ادامه یک متن آموزشی و در آخر هم یک طرح عملی وجود دارد.
وی بیان کرد: این کتاب به عنوان منبع آموزشی برای جلسات خانواده در مدارس نیز بسیار مناسب است. زیرا یک کتابی است که در ۱۲ جلسه و ۲٠ داستان تنظیم شده است.
نحوه تدوین متن آموزشی کتاب
میرزاترابی در پاسخ به این پرسش که قسمت متن‌های آموزشی این کتاب از کجا آمده است، توضیح داد: باید بگویم که مبنای اصلی، همان کتاب‌های مرحوم صفایی حائری بود. ما در این جلد به مبانی تربیتی پیش از بلوغ پرداختیم. البته کتاب «نوبنیاد ۲» به مبانی تربیتی بعد از بلوغ اختصاص خواهد یافت.
وی خاطرنشان کرد: یک بخشی از منابع ما هم متن‌های دوره آموزشی بود که حد فاصل سال‌های ۹۲ تا ۹۵ از سوی مؤسسه «مصباح‌الهدی» قم آموزش داده شد و بر اساس این متن‌ها، بیش از ۳٠٠ دوره آموزشی طی آن سال‌ها برگزار شده بود. به علاوه بخش زیادی از متن هم حاصل مباحثه تیم پژوهشی ستاد تربیتی به شمار می‌رود.
اهمیت روایتگری، تجربه‌نگاری و مستندسازی در کار تربیتی
حجت‌الاسلام محمد قطبی جشوقانی، مدیر عامل مرکز ملّی نوآوری و خلاقیت اشراق در ادامه به مقدمه کوتاهی درباره بحث تربیت پرداخت و اظهار کرد: در شرایط امروز جامعه هر چه پیش می‌آییم و به آینده نگاه می‌کنیم، بیش از پیش نیازمند مدل‌ها، منطق و روش‌های تربیتی هستیم.
وی اضافه کرد: ضرورت دارد که مراکز و موسسه‌هایی که در زمینه تربیتی وسط میدان هستند؛ هم به روایت آنچه انجام داده‌اند، هم تجربه‌نگاری و هم مستندسازی بپردازند. این سه کار برای تکثیر یافته و ایجاد مدل‌های متعدد نیاز است. به هیچ عنوان امکان ندارد، ما مدلی ارائه کنیم و بگوییم این مدل در همه جا کاربردی است. چون انسان از لحاظ سلایق، علایق، سیره، رفتار، منش، تفکر و اخلاق متفاوت است.
مدیرعامل مرکز ملّی نوآوری و خلاقیت اشراق بیان کرد: وقتی نیازی به چند روش و مدل داریم، یعنی باید هر کسی به ارائه هر چه رسید، بپردازد. ولو اینکه ناقص باشد. آن قدر بنویسید تا خوب‌ها مشخص شود. چون این مطالب خود به خود غربال می‌شوند و خوب‌ها بالا می‌آیند و بعد از ۲٠ سال از میان مدل‌های محلی، پنج مدل خوب پیدا و راهبر اقتضایی جامعه می‌شوند.
وی با توصیه به اینکه بنویسید و روایت کنید، افزود: روایت، پنجره بازتری نسبت به کار شماست. یعنی کار دیگران را بررسی، با کار خودتان مقایسه و وضعیت جامعه را تشریح می‌کنید و یک نگاه فراتر از صرفاً کلاس من به متن شما اضافه می‌شود. همچنین وقتی شما قصد انجام کاری را دارید، باید مبتنی بر یک مبانی نظری و رهنمودهای اندیشمندانه باشد. باید این‌ها را دائم مستند کنید که مبتنی بر کدام نظریه یا روش و معیار تربیتی پیش می‌روید تا من نوعی بتوانم نتایج را نسبت به آن نظریه که شما به کار می‌گیرید، جای دیگر استفاده کنم.
تربیت یک فرآیند است
قطبی با اشاره به اینکه تربیت یک فرآیند است، تصریح کرد: کار تربیتی با فعالیت‌های نقطه‌ای به دست نمی‌آید. اگر می‌خواهیم کار تربیتی انجام دهیم، باید از یک جایی مخاطب را تحویل بگیریم و با یک روش هدفمند و عالمانه به جایی برسیم و تحویلش بدهیم. برای مثال یک مخاطب که حافظ قرآن نیست، تحویل می‌گیرید و می‌گوئید او طی یک سال این مقدار از قرآن را حفظ خواهد کرد. این یک فرآیند است. پس شخص با یک مسیر روبروست که ابتدا و انتهایش، تعریف شاخص و سنجه پارامتریک دارد.
وی با بیان اینکه کار تربیتی ممکن است تک ساحتی یا مرکب از چند ساحت باشد، ادامه داد: کسی می‌تواند بگوید من کار تربیتی می‌کنم که آن را تضمین کند. در مورد کتاب «نوبنیاد ۱» من نوشتن چنین اثری را می‌ستام و کار دوستان را که سعی کردند تا فرمت‌های سنتی و رایج کتاب را بشکنند، ارزشمند می‌دانم. ادعای کتاب که در مقدمه آن هم قید شده و مبنی بر این است که روشی عالمانه، نوبنیاد و نو را در حوزه تربیت ارائه می‌کند، نمی‌پذیرم.
وی چنین ادعایی را نیازمند یک نظریه دانست و گفت: من در یک کار علمی یا باید خودم نظریه داشته باشم و حداقل مفروضات را ارائه کنم یا اگر خودم نظریه ندارم و از نظریه دیگران استفاده می‌کنم، باید دقیق بگویم که من بر پایه نظریه فلان شخصیت کار می‌کنم و در یک صفحه آن نظریه را توضیح بدهم. به عبارتی نباید مخاطب را ارجاع داد. اگر نظریه ترکیبی هم استفاده کردم، لازم است که ذکر کنم.
وی خاطرنشان کرد: اگر کتاب شما بر مبنای کتاب‌های تربیتی آیت‌الله صفایی حائری نوشته شده است، باید خلاصه نظریه ایشان نوشته شود. این کار به اثر شما قوت می‌دهد و آن را به یک دریا وصل می‌کند.
نقدهایی به کتاب «نوبنیاد ۱»
قطبی با اشاره به اینکه کتاب «نوبنیاد ۱»، قید «کتاب کار» مربی دارد، توضیح داد: وقتی عبارت کتاب کار را استفاده می‌کنیم، در عرف جامعه علمی-کاربردی یعنی کتابی که دستمایه اقدام و نه دستمایه دانش، رهنمود و دریافت معرفتی باشد.
وی اضافه کرد: وقتی می‌گوئیم، «کتاب کار» برای معلم کلاس اول یعنی این که روز اول، معلم چه درسی را بدهد. اینکه برای تدریسش باید یک نقاشی مرتبط با درس را به دانش‌آموز بدهد تا رنگ‌آمیزی کند، بعد داستان بگوید و…را تعریف می‌کند.
مدیرعامل مرکز ملّی نوآوری و خلاقیت اشراق با اشاره به اینکه به جای «کتاب کار» می‌توانیم کتاب «رهنمود کار» داشته باشیم، اظهار کرد: در این کتاب، فریم‌ها و جدول‌ها نمی‌آید و اقدامات را تعریف نمی‌کند. ولی توضیحاتی را ارائه می‌دهد. کتاب «نوبنیاد ۱» بیشتر در حوزه رهنمود کار است.
وی ضمن بیان این مطلب که کتاب «نوبنیاد ۱» برای مربی است، گفت: منظور کدام مربی است؟ مربی بچه خردسال، نونهال، کودک، متوسط نوجوان جوان یا مادر و مشاور را هم شامل می‌شود؟ یک تعریف کامل نیاز است. گاهی وارد نقش مادری، گاهی وارد نقش کارشناس مشاور و گاهی وارد نقش مربی می‌شود.
کتاب تربیتی نگاه به آینده دارد
قطبی تصریح کرد: محتوا خوب است، ولی نسبت جلسات با هم معلوم نیست. وقتی من نظریه‌ای ندارم، یا نظریه متخذم مشخص نیست و به آن استناد امتدادی ندارم، دچار یک سری مطالب علمی می‌شوم که خواننده می‌پرسد این مطالب از کجا آمده است؟
وی ادامه داد: همچنین کتاب تربیتی سال ۱۴٠۳ برای یک مربی باید رو به آینده باشد. توصیف‌ها، مثال‌ها و داستان‌های این کتاب متعلق به دهه ۶٠ است. مصداق موقعیت‌های این کتاب متعلق به نسل قبل محسوب می‌شود. بچه‌های امروز گرفتار لب تاپ، گوشی، تبلت، بازی، چت‌جی‌بی‌تی و… هستند.
مدیرعامل مرکز ملّی نوآوری و خلاقیت اشراق گفت: من اگر کتاب کار بخواهم، می‌گویم کتاب کاری به من بدهید که مسئله کف جامعه را حل کند. وقتی می‌خواهم یک مطالب تربیتی را در قالب یک کتاب یا رهنمود اقدام به یک مربی بدهم، این جا بازی سناریوی داستانی نباید به کار من حاکم شود.
وی با بیان اینکه بچه‌های امروز؛ نسل سیال، ماجراجو، خودخواه، لذت‌جو، آشنا و مسلط به فناوری نو و نسل بی‌حصار هستند، اظهار کرد: من باید قوه درونی فرزندم را رشد بدهم تا بتواند در این جامعه تاب بیاورد. برای مثال اگر در طول روز جایی می‌رود، شب دستش را بگیرم و به مسجد ببرم. او را پناهنده به مسجد کنم تا آنچه دیده و شنیده در وجودش رسوب نکند. مثال‌های این کتاب پیرامونی به شمار می‌رود و به قوه درون نپرداخته است.
داستان‌های کتاب، دغدغه امروز مخاطبان است
در ادامه این نشست میرزاترابی درباره مبانی کتاب «نوبنیاد ۱» اظهار کرد: در مورد مبانی، کمی از قصد این کار را انجام دادیم. چون نهایت تلاشمان این بود که این کتاب، اثری در حوزه خانواده باشد و از متن علمی فاصله بگیرد. در چاپ دوم کمی از مشکلات حل شده و برای چاپ سوم یک ویراست کامل انجام خواهد شد.
وی ادامه داد: از نظر علمی هم مؤسسه مصباح‌الهدی با تلاش آقای هادیزاده از شاگردان مرحوم آیت‌الله صفایی‌حائری در قم، مبانی را با استنادات فراوان در کتابی چاپ کردند که ما بنا داریم این دو کتاب را با هم عرضه کنیم.
میرزاترابی در پایان افزود: در چاپ دوم، قید «کتاب کار مربی» را به «کتاب کار خانواده» تغییر دادیم و در واقع این کتاب برای همه قابل استفاده است. من به اینکه داستان‌ها به گذشته برمی‌گردد، معتقد نیستم و همچنان در اتاق مشاوره با دغدغه‌های این چنینی از سوی مخاطب روبرو هستم.
در پایان نشست استادان و شرکت کنندگان نشست انتقادات و نظرات خود را پیرامون کتاب مطرح کردند و حجت الاسلام میرزاترابی پاسخ‌های مرتبط را ارائه فرمودند.
