خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: بعد از سقوط اسد، موضوع انرژی و میادین نفتی که در سوریه وجود دارد، از اهمیت زیادی برخوردار شده و حوزه انرژی در این کشور به تحولات ژئوپلیتیک و منافع بازیگران موجود در این کشور گره خورده است.
مهم‌ترین مناطق نفتی سوریه
اکتشاف نفت در سوریه در ۱۹۳۳ زمانی که شرکت نفت عراق میادین نفتی در کرکوک را کشف کرد، آغاز شد. اولین جریان تجاری نفت سوریه در سال ۱۹۵۶ بود. در سال ۱۹۵۸ اداره کل امور نفتی برای انجام کارهای اکتشاف و تولید، پالایش، حمل و نقل و خرید مشتقات نفتی تاسیس شد. حزب بعث در سال ۱۹۶۴ شرکت‌های خارجی را از مجوزهای اکتشاف و سرمایه‌گذاری منع کرد. ذخایر نفت سوریه طبق آمار سال ۲۰۱۶ دو میلیارد و پانصد میلیون بشکه است. سوریه در رده ۳۱ کشورهای دارای منابع نفتی قرار دارد.
ذخایر نفت و گاز موجود در سوریه عمدتا در بخش شرقی در استان دیرالزور در نزدیکی مرز با عراق و در امتداد رود فرات قرار دارد و تعدادی میدان انرژی کوچک‌تر نیز در مرکز این کشور قرار دارند. در استان حسکه میادین نفتی رمیلان، سودیه و کراچوک میادین اصلی تولید نفت و گاز هستند. همچنین ۱۳۲۲ حلقه چاه نفت و ۲۵ حلقه چاه گاز در این منطقه وجود دارد.
این میادین با خطوط لوله به پالایشگاه حمص سوریه متصل می‌شوند. در سال ۲۰۱۲ دولت مرکزی سوریه کنترل موثر بر میادین نفتی این کشور را که در نزدیکی مرز با عراق و شرق حمص قرار دارد، از دست داد. آمار انرژی جهانی که توسط موسسه انرژی مستقر در لندن منتشر شد، میزان تولید روزانه نفت سوریه در سال ۲۰۲۳ را ۴۰ هزار بشکه نشان داد. در اوایل دهه ۲۰۰۰ سوریه بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز تولید می‌کرد که با آذربایجان یا مصر قابل مقایسه بود.
اهمیت تسلط بر مناطق نفتی سوریه
اویتون اورهان متخصص مطالعات خاورمیانه در اندیشکده اورسام (ORSAM) معتقد است که «سوریه منابع انرژی محدودی دارد. نکته مهم در اینجا موقعیت ژئوپلیتیک سوریه است. اگر موقعیت سوریه را در نظر بگیریم، هر کسی که این کشور را کنترل کند، قدرت بزرگی بر منطقه خواهد داشت.» بدین لحاظ اهمیت تسلط بر منابع نفتی در سوریه در شرایط عدم وجود دولت مرکزی بیش از همه برای کردها و ایالات متحده دارای اهمیت است. طبق گزارش اندیشکده چتم هاوس در سال ۲۰۱۹ نیروهای کرد دموکراتیک سوریه (SDF) حدود ۷۰ درصد از میادین نفتی سوریه را در کنترل خود دارند.
کردها بر عمده منابع نفتی در دیرالزور و حسکه مسلط هستند و آن را صرف تامین نیازهای مناطق تحت کنترل می‌کنند. همچنین گزارش‌های تایید شده‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه نیروهای دموکراتیک سوریه در سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۱۹ در ازای مشتقات نفتی و پول نقد، به دولت دمشق نفت خام فروخته است. نفت در مناطق تحت تسلط کردها به عنوان کلید زندگی روزمره در این منطقه محسوب می‌شود. در این منطقه حدود ۱۵۰۰ پالایشگاه سنتی نفت وجود دارد. مشکل عمده منابع نفتی این منطقه نیز انفجارهای گاه‌وبی‌گاه در خطوط لوله نفت و گاز است که نقش کامیون‌های نفت‌کش را پررنگ کرده است.
علاوه بر کردها، آمریکا مهم‌ترین بازیگر در میادین نفتی سوریه است. آمریکا از سال ۲۰۱۵ به این سو در قالب ائتلاف ضدداعش، سیطره خود را بر مناطق نفتی ترکیه از جمله در شمال این کشور گسترش داده است. جاناتان راث هافمن دستیار وزیر دفاع در امور عمومی در جریان یک کنفرانس خبری در نوامبر ۲۰۱۹ گفت: «درآمد میادین نفتی به ایالات متحده نمی‌رود، بلکه به نیروهای دموکراتیک سوریه می‌رسد» دریاسالار ویلیام بیرن نیز از وزارت دفاع آمریکا اظهار داشت: «کنترل میادین نفتی در سوریه ماموریت ایالات متحده در این کشور نیست؛ ماموریت شکست داعش است. ایمن‌سازی میادین نفتی وظیفه‌ای تابع این ماموریت است.»
با این حال اهمیت مناطق نفتی سوریه برای آمریکا به گونه‌ای است که دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب کنونی آمریکا دلیل حضور نیروهای این کشور در سوریه را «برقراری امنیت نفت» دانست. واشنگتن به منظور تحت کنترل داشتن نیروهای دموکراتیک سوریه، کنترل میادین نفتی را به آنها سپرده است. تا قبل از سقوط اسد، کنترل روسیه یک اولویت اصلی آمریکا بود. برای مثال در سال ۲۰۱۸ هنگامی که نیروهای واگنر تحت حمایت روسیه برای کنترل تاسیسات گاز کونیکو به دیرالزور حمله کردند، با حمله سنگین هوایی آمریکا مواجه شدند. بعد از اینکه روسیه با دولت اسد قراردادی ۲۵ ساله برای جستجوی گاز در سواحل مدیترانه سوریه منعقد کرد، ایالات متحده سعی کرد با اشغال میادین نفتی سوریه، موقعیت خود را در منطقه تقویت کند. در واقع این حضور روسیه در منطقه و ایجاد پایگاه در مدیترانه، یک دلیل اساسی حضور آمریکا در این منطقه است.
چه گروه‌هایی در آینده بر چاه‌های نفت مسلط خواهند شد؟
اینکه چه گروه‌هایی در آینده بر چاه‌های نفت سوریه در مناطق شمالی و مرکزی مسلط شوند، از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. با توجه به سقوط دولت بشار اسد و کاهش نفوذ متحدانش، محور آمریکایی – کردی و ترکیه مهم‌ترین بازیگران در این عرصه هستند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که در سایه تحولات داخلی سوریه پیش‌بینی‌ها بیشتر به این سمت است که قدرت و نفوذ نیروهای کرد دموکرات سوری که از حمایت آمریکا برخوردار هستند و همچنین اکنون کنترل ۸۰ درصد از میادین نفتی این کشور را در اختیار دارند، افزایش پیدا می کند. وارن مونه تحلیلگر حوزه نفت در مصاحبه با نشریه فوربس گفت که با حمایت‌های آمریکا، تلاش‌ها برای تداوم به دست گرفتن کنترل چاه‌های نفت توسط نیروهای دموکراتیک سوریه افزایش پیدا می‌کند.
در مورد ادامه حضور آمریکا در این منطقه دو رویکرد وجود دارد. عده‌ای همچون مونه، پیش‌بینی می‌کنند که آمریکا حضور نظامی در این مناطق را با هدف تداوم استفاده از نفت سوریه حفظ کند. برخی دیگر هم دستورکارهای خروج ترامپ را در این دوره نیز ثابت می‌دانند و معتقدند که با انتخاب ترامپ احتمالا ایالات متحده انگیزه حمایت از کردها را نداشته باشد. ترامپ در سال ۲۰۱۹ نیز تهدید خروج آمریکا از سوریه را مطرح کرد اما در نهایت راضی شد که برخی نیروهای آمریکا را در سوریه را به شرط حفظ صادرات نفت سوریه نگه دارد.
ترکیه بازیگر دیگری است که به ویژه به دلیل حمایت از تحریرالشام، احتمال تسلط آن بر چاه‌های نفت سوریه وجود دارد. از سوی دیگر آنکارا یکی از معارضان گروه‌های کرد سوری و به ویژه نیروهای دموکراتیک کرد است. یک بهانه ترکیه برای مداخله در سوریه نیز همین مساله است. لذا ممکن است با سوءاستفاده از شرایط جدید در سوریه به دنبال کنترل بر میادین نفت این کشور در مناطق کردی باشد. مهم‌تر از همه، این احتمال وجود دارد که ترکیه با گروه‌های مستقر در مناطق نفت‌خیزی مانند عفرین به توافق‌هایی دست پیدا کند و به این وسیله درگیری بر سر میادین نفتی در دیرالزور و حسکه را افزایش دهد. نکته‌ای که به پیچیده‌تر شدن موضوع منجر شده همکاری نیروهای دموکراتیک سوریه با تحریرالشام در سقوط دولت اسد است.
نتیجه
شرایط در هم تنیده به ویژه ارتباط بین گروه‌های کردی در شمال سوریه، حضور مستقیم آمریکا و نقش حمایتی این کشور از گروه‌های کرد و حضور ترکیه به عنوان حامی اصلی هیئت تحریر الشام که نقش اصلی را در سقوط دولت اسد داشته است، حکایت از آن دارد که کنترل بر منابع انرژی بر آرایش ژئوپلیتیک بازیگران موجود در سوریه تاثیرگذار خواهد بود.
سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل
