صادرات پسته در خط‌پایان

مرضیه احقاقی: امسال، حاشیه‌‌‌‌‌‌های پیرامون صادرات پسته به اتحادیه اروپا در سال‌های گذشته تکرار شده‌است. برگشت محموله‌‌‌‌‌‌های صادراتی پسته ایران به دلیل آلودگی به قارچ آفلاتوکسین با وجود هشدارهای مطرح‌شده از سوی مقاصد صادراتی، خبر ناگواری است که عملکرد سیاستگذار و ناظران را در این بخش، زیر سوال می‌برد. گویی سیاستگذار در سال‌های اخیر به‌‌‌‌‌‌قدری درگیر ارزآوری حاصل از صادرات بوده که عملا آینده‌نگری و الزامات حفظ بازارها را فراموش کرده‌است.

در روزهای گذشته برگشت ۱۶محموله از ۲۲۶محموله پسته صادراتی ایران به اتحادیه اروپا خبرساز شده‌است. ایران یکی از بزرگ‌‌‌‌‌‌ترین تولیدکنندگان پسته دنیا است، با این‌‌‌‌‌‌وجود در سال‌های گذشته کشورهای دیگری ازجمله ایالات‌متحده توانسته‌‌‌‌‌‌اند با تقویت صنعت کشاورزی، تولید پسته خود را به میزان قابل‌توجهی، افزایش دهند و سهم بزرگی از بازار صادراتی این محصول را در اختیار بگیرند. ایران پس از آمریکا در رده بزرگ‌‌‌‌‌‌ترین صادرکنندگان پسته به اتحادیه اروپا است. بااین‌‌‌‌‌‌وجود در 2سال‌گذشته شاهد برگشت‌خوردن محموله‌‌‌‌‌‌های متعددی از پسته صادراتی ایران به بازارهای اروپایی بوده‌‌‌‌‌‌ایم. بازگشت محموله‌‌‌‌‌‌های صادراتی پسته ایرانی از بازار اتحادیه اروپا از یک‌سو به تجار ایرانی خسارت جدی تحمیل می‌کند و ازسوی دیگر نیز عملکرد برند پسته ایران را در بازار بین‌المللی تحت‌تاثیر منفی قرار خواهد داد. البته در روزهای اخیر و به‌دنبال رایزنی انجام‌گرفته توسط وزارت جهادکشاورزی و بخش خصوصی، ممنوعیت کلی ورود پسته ایران به اروپا از دستور کار اتحادیه اروپا خارج شده‌است. بااین‌‌‌‌‌‌وجود تداوم روند کنونی و کم‌توجهی سیاستگذاران  به شرایط کیفی صادرات محصولات کشاورزی، حضور برخی افراد غیرمتخصص در عرصه تجارت پسته با انگیزه دریافت ارز حاصل از صادرات و کم‌توجهی به توسعه کشاورزی، به بروز چالش‌های این‌چنینی منتهی خواهدشد.

کم‌توجهی به استانداردها، چالش‌‌‌‌‌‌برانگیز شد

توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که استانداردهای کیفی کشورهای مختلف در پذیرش محصولات کشاورزی، تفاوت‌‌‌‌‌‌هایی دارد. سال‌۱۴۰۱، اتحادیه اروپا به ایران اعلام کرد؛ استانداردهایش درباره آفلاتوکسین پسته را سختگیرانه‌‌‌‌‌‌تر خواهد کرد. در همین‌‌‌‌‌‌حال انتظار می‌رود این سختگیری در آینده نه‌‌‌‌‌‌چندان دور توسط سایر کشورها نیز انجام گیرد. بااین‌‌‌‌‌‌وجود از کشاورزان و تجار انتظار می‌رود در مراحل فعالیت خود، الزامات و سختگیری‌‌‌‌‌‌های کشورهای هدف صادراتی را لحاظ کنند.

محمدرضا ترابی نایب‌‌‌‌‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص حواشی صادراتی درخصوص صادرات پسته ایران به بازار اتحادیه اروپا اظهار کرد: با توجه به حساسیت‌‌‌‌‌‌های ویژه کشورهای اروپایی در سنجش سلامت پسته، شرایط ارسال صادراتی پسته به مقصد این کشورها، متفاوت از سایر مقاصد صادراتی است. ترابی با اشاره به آلودگی برخی محموله‌‌‌‌‌‌های صادراتی پسته ایرانی به آفلاتوکسین و بازگشت این محموله‌‌‌‌‌‌ها از اتحادیه اروپا گفت: امکان آلودگی پسته به قارچ آفلاتوکسین در فرآیند تولید، نگهداری، فرآوری و تجارت این محصول وجود دارد.  با توجه به شیوه‌‌‌‌‌‌نامه سختگیرانه اتحادیه اروپا در بررسی آلودگی ‌بار پسته به قارچ آفلاتوکسین، انتظار می‌رود تست‌‌‌‌‌‌های دقیقی در مبدا برای بررسی محموله‌‌‌‌‌‌های تجاری انجام شود. تست آفلاتوکسین در مبدا ایران توسط معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم‌پزشکی انجام می‌شود. این تست مختص محموله‌‌‌‌‌‌های صادراتی به اتحادیه اروپا است و پس از انجام تست یادشده گواهی لاتینی صادر و به موجب آن، ورود‌ بار به اتحادیه اروپا، مجاز اعلام خواهدشد.

هشداری که نادیده انگاشته شد

نایب‌‌‌‌‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران گفت: با وجود انجام تست از محموله صادراتی پسته ایران به بازارهای اروپایی و هشدارهای مطرح‌شده از سوی سیاستگذاران این اتحادیه،‌درصد ‌بار پسته ریجکتی از ایران به مقصد اتحادیه اروپا، طی 2سال‌اخیر افزایش ‌یافته‌است. در همین‌‌‌‌‌‌زمان نیز هشدارهایی از سوی اتحادیه اروپا درخصوص‌ بار برگشت خورده به تجار ایرانی و آلودگی پسته کشور به آفلاتوکسین داده شده‌است.  ترابی افزود: به‌دنبال بازگشت چندین محموله پسته و احتمال ایجاد محدودیت یا حتی ممنوعیت در مسیر صادرات پسته ایران به بازارهای اروپایی، نمایندگانی از سوی بخش‌خصوصی و همچنین وزارت جهادکشاورزی، رایزنی برای رفع این مشکل را آغاز کردند. وی با اشاره به‌عملکرد نامطلوب سیاستگذاران در واگذاری صادرات پسته به سایر صنایع غیرمتخصص در این بخش گفت: در ماه‌های گذشته برخی خودروسازان اقدام به صادرات پسته و استفاده از ارز حاصل از صادرات آن برای واردات خودرو کرده‌اند. این موضوع حاصل سیاستگذاری اشتباه در حوزه ارز و پیمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سپاری ارزی است. این صنایع با هدف بهره‌مندی از گپ قیمتی میان قیمت دلار نیمایی و دلار آزاد و بهره‌مندی از ارز برای واردات خودرو یا تجهیزات خودروسازی، به تجارت پسته روی‌آورده و متاسفانه برند و اعتبار پسته ایران در سطح بین‌المللی را تحت‌تاثیر منفی قرارداده‌اند. صنایع یادشده تخصصی در صادرات پسته ندارند و مشکلات متعددی در این بخش ایجاد‌کرده‌اند. به این ترتیب بخشی از ریجکتی ‌بار پسته ایران به کشورهای اروپایی تحت‌تاثیر عملکرد صنایع خودرویی و... حاصل شده‌است. به بیان دیگر سیاستگذاری ناصحیح دولت در حوزه ارزی به برند پسته ایران، لطمه زده است.

6 محموله از پسته ایران که در اتحادیه اروپا ریجکت شده‌است، از مبدا دبی یا ترکیه به این منطقه، ارسال شده‌اند، بنابراین ایران مقصر این مشکل نیست و هیات ایرانی توانسته آنها را از لیست ریجکتی ایران حذف کند.

4 مورد از ریجکتی‌‌‌‌‌‌های ایران از نمونه‌‌‌‌‌‌های واقع در فروشگاه‌‌‌‌‌‌ها‌ بوده‌اند. این موارد نیز از لیست ریجکتی‌‌‌‌‌‌های ‌بار پسته ایران حذف شده‌اند؛ چراکه احتمال می‌رود آلودگی در محل مقصد و به دلیل شرایط نامطلوب نگهداری، حاصل شده باشد. این فعال صنعت پسته گفت: با وجود تعاملی که برای رفع مشکل صادرات پسته توسط دولت و بخش‌خصوصی با اتحادیه اروپا انجام گرفته، همچنان سایه تهدید در این بخش وجود دارد. درنتیجه از صنعتگران و تجار انتظار می‌رود جهت جلوگیری از بروز مشکل در این بخش، عملکرد صادراتی خود را متناسب با استانداردهای اتحادیه اروپا بهبود ببخشند؛ در غیر‌این‌صورت فروش این محصول ایرانی به بازار اروپا، تحریم خواهدشد.

ضرورت سختگیری از مبدا

نایب‌‌‌‌‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران در پاسخ به سوالی مبنی‌بر آنکه چطور می‌توان به‌نحوی عمل کرد که به اعتبار برند پسته ایرانی در بازار بین‌المللی لطمه نخورد، گفت: در چند هفته اخیر جلساتی را با حضور کمیسیون صنایع کشاورزی اتاق بازرگانی ایران، اتحادیه صادرکنندگان خشکبار ایران، انجمن پسته ایران، معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی، نماینده سازمان غذا و دارو و... برگزار شد. به موجب این جلسات مقرر شد برای ارسال محصولی مطمئن به بازار اروپا، دستورالعملی صادر که به موجب آن، مقررات سختگیرانه‌‌‌‌‌‌تری انجام گیرد. در حال‌حاضر مقرر شده نمونه‌‌‌‌‌‌برداری از پسته صادراتی به مقصد اتحادیه اروپا 2مرتبه انجام شود. این تست یک مرتبه روی محصولات دپو‌شده روی انبار و ‌بار دیگر در گمرک انجام خواهدشد. در ادامه مقرر شده نحوه بسته‌‌‌‌‌‌بندی‌‌‌‌‌‌های محموله‌‌‌‌‌‌های پسته تغییر کند؛ به این معنی که بسته‌‌‌‌‌‌بندی‌‌‌‌‌‌ها حتما وکیوم باشد. امید می‌رود با اجرای دستورالعمل یاد‌شده، مشکلات موردبحث مرتفع شود.

ترابی افزود: در همین حال مقرر شده برای نظارت بیشتر بر صادرات پسته ایران به اروپا، کل صادرات پسته کشور، از گمرک کرمان انجام شود. 60 تا 70‌درصد پسته کل کشور در استان کرمان تولید می‌شود، بنابراین این تمرکز صادراتی به ارتقای سطح نظارت و کنترل کیفیت محصولات، منجر خواهد شد. انتظار می‌رود این نظارت از بروز چالش برای صادرات صنعت پسته کشور‌ جلوگیری کند.

رقابت برای کسب بازار حداکثری

ترابی در ادامه و در پاسخ به سوالی مبنی‌بر نقش رقابت یا لابی از سوی سایر فعالان بازار پسته در کمرنگ‌شدن حضور ایران در بازار اتحادیه اروپا گفت: رقابت در سطح جهانی از مهم‌ترین دلایل فشار به پسته‌‌‌‌‌‌کاران ایرانی است. ایران برای سالیان طولانی، بزرگ‌‌‌‌‌‌ترین تولیدکننده پسته دنیا بود اما به‌‌‌‌‌‌مرور این جایگاه را از دست داد. در ادامه حضور پسته ایران در سطح جهانی نیز از سوی سایر تولیدکنندگان بزرگ این محصول تهدید شد. وی افزود: در سال‌های اخیر آمریکا در قامت بزرگ‌‌‌‌‌‌ترین تولیدکننده پسته دنیا درآمده است و پسته‌‌‌‌‌‌کاران این کشور همواره در حال لابی برای گرفتن جایگاه ایران در بازار صادراتی پسته بوده‌اند. لابی پسته‌‌‌‌‌‌کاران آمریکایی در سال‌های گذشته به تضعیف جایگاه بازار ایران در سطح جهانی منجر شده‌است. بااین‌‌‌‌‌‌وجود فعالان صنعت پسته کشور باید تمهیداتی بیندیشند تا جایگاه خود را در سطح جهانی حفظ کنند.

نایب‌‌‌‌‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران گفت: برداشت پسته در آمریکا مکانیزه است و همین موضوع مزیت‌هایی را برای آنها به‌همراه دارد. امکانات کشاورزی در ایالات‌متحده به‌‌‌‌‌‌مراتب بالاتر است. سایز پسته آمریکا بزرگ‌‌‌‌‌‌تر است اما پسته ایران مزه مطلوب‌تری دارد و طرفدار بیشتری در دنیا دارد. ترابی در پایان گفت: خوشبختانه پسته ایران در حال‌حاضر به‌خوبی در سطح جهانی صادر می‌شود، بااین‌‌‌‌‌‌وجود برای حفظ و تداوم این بازار انتظار می‌رود کشاورزی در این بخش بهبود یابد و فرآیند بسته‌‌‌‌‌‌بندی و ارسال این محصول نیز با دقت‌نظر بیشتری انجام شود.

امید کم‌‌‌‌‌‌رمق به صادرات پسته ایران

تولید و صادرات پسته از صنایع مهم و ارزآور برای اقتصاد ایران است، بااین‌‌‌‌‌‌وجود موانع متعددی در روند تولید و تجارت این محصول کشاورزی به چشم می‌خورد که عملکرد این حوزه را تحت‌تاثیر منفی قرارداده‌است. در‌درجه نخست اینکه تحریم و محدودیت در تعاملات جهانی و نبود امکانی برای نقل‌‌‌‌‌‌وانتقالات مالی، از مهم‌ترین عواملی است که تجارت و صادرات محصولات مختلف ازجمله پسته را تحت‌تاثیر منفی قرارداده‌است. در همین‌‌‌‌‌‌حال در سال‌های اخیر کشورهای دیگری توانسته‌‌‌‌‌‌اند جایگاه ایران را در حوزه تولید و صادرات پسته از آن خود کنند و به‌جایگاه صادراتی این صنعت، لطمه وارد کنند. در ادامه باید خاطرنشان کرد؛ شرایط تولید و بسته‌‌‌‌‌‌بندی پسته برای رقابت و ماندگاری در بازار جهانی، نیازمند رعایت دقیق استانداردهای حاکم بر حوزه تولید و تجارت است، برهمین‌‌‌‌‌‌اساس نیز انتظار می‌رود سیاست‌های حاکم بر این بخش اصلاح شود.