پیام گفت‌وگوی علی لاریجانی با وب‌سایت رهبری؛ شکسته‌شدن خط قرمز مذاکره با ترامپ، دوری از اروپا و نزدیکی به آمریکا

جلال خوش‌چهره نوشت: پس از تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در نشست اخیر آن در وین، تهران دو پیام متفاوت را به غرب مخابره کرده است: یکی؛ فعال‌سازی سانتریفیوژ‌های بیشتر به عنوان واکنشی اعتراضی به آنچه که تروئیکای اروپایی و ایالات متحده علیه توانمندی هسته‌ای ایران به عمل آوردند. دوم؛ اعلام آمادگی تهران برای از سرگیری گفتگو‌های تازه و مستقیم با دولت «دونالد ترامپ» برای کنار گذاشتن ایده تولید بمب هسته‌ای و طراحی "نقشه‌راه" تازه برای توافقی متفاوت از آنچه در سال ۲۰۱۵ میلادی به عنوان "برجام" خوانده شد. 

هر دو پیام تهران به غرب حاوی یک مفهوم مشترک است؛ این که لازم است غرب (اروپا و آمریکا) از گستره فشارهایش علیه ایران کاسته و با به رسمیت شناختن واقعیت توانمندی صلح آمیزهسته‌ای ایران، زمینه‌های گفتگو‌های راهگشا را فراهم کند. تفاوت دو پیام تهران در سوگیری مخاطبان آن است. در پیام اعتراضی نخست، تهران جبهه مشترک غربی را هدف اقدام واکنشی خود قرار داده است؛ همانگونه‌که پیش‌از نشست حکام، تهران وعده کرد؛ اگر قطعنامه پیشنهادی گروه ۳+۱ تروئیکای اروپایی _امریکایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا + ایالات متحده) تصویب شود، بلافاصله واکنش عملی خواهد داشت. این واکنش در هرصورت به تشدید اختلاف‌ها با آژانس هسته‌ای از یکسو و بالا رفتن تنش با غرب تا مرز فعال شدن "سیستم ماشه" پیش از سرآمدن موعد توافق برجام در اکتبر ۲۰۲۵ میلادی خواهد انجامید. این که پیامد‌های چنین وضعی چه خواهد شد، برای همه طرف‌ها روشن است.

پیام دوم تهران، اما از جنس دیگری است. "علی لاریجانی" سیاستمرد کهنه‌کار که در همین روز‌های اخیر به عنوان نماینده ویژه رهبری به سوریه و لبنان رفت و حامل پیام ایشان به رهبران این دو کشور بود، در گفت‌وگویی "ویژه" با یک سایت خبری "ویژه" برای نخستین بار «دونالد ترامپ» رئیس جمهور منتخب ایالات متحده را خطاب قرار داد و به او پیشنهاد شروع تازه‌ای از گفتگو‌ها میان تهران _ واشنگتن را مطرح کرد. اظهارات لاریجانی به عنوان چهره‌ای با گرایش اعتدالی و واقع‌گرا که همواره میان مشاجره بی‌پایان دو گرایش افراطی و عملگرا قرار داشته، از اهمیت ویژه برخوردار است. اهمیت از آن رو که برای نخستین بار در هیئت حاکمه جمهوری اسلامی، یک مقام دارای رتبه بالا در گفتگو با یک سایت خبری معتبر، موضعی ایجابی درباره رئیس جمهور منتخب ایالات متحده را مطرح کرده است. علاوه‌براین، او با خطاب قرار دادن مستقیم «دونالد ترامپ» آمادگی تهران را برای شروع گفت‌وگوی تازه و در خدمت به دستیابی به توافق تازه در موضوع هسته‌ای که متفاوت از برجام باشد، اعلام می‌کند.

این موضع از چند حیث قابل تأمل است؛ این که تهران برای نخستین بار و با فاصله گرفتن از اروپا، واشنگتن را به عنوان طرف اصلی گفتگو مخاطب خود کرده است. در واقع تهران با واقع‌نگری به فرایند تعاملاتش با غرب بر سر نه تنها اختلافات هسته‌ای بلکه دیگر سطوح آن، براین باور است که توافق با واشنگتن هم‌پوشاننده همه و یا بخش مهمی از راه‌حل اختلافات با غرب خواهد بود. این باور به ویژه با سرخوردگی تهران از ناتوانی‌های اروپا در پی خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۷ میلادی ناشی می‌شود. اروپا در این مدت نشان داده که به رغم نمایش‌های استقلال‌خواهانه‌اش از سیاست‌های واشنگتن در واقعی‌ترین وضع، جایگاه دستیار و شریک درجه دوم ایالات متحده در هرگونه رویکرد انتخابی ساکن اتاق بیضی در کاخ سفید خواهد بود.

تحولات روی دور تند؛ از قطعنامه شورای حکام تا چراغ سبز ایران برای مذاکره

علاوه براین، تهران با همه کینه‌ها و خاطرات تلخ از دولت ترامپ در چهار سال ریاستش بر ایالات متحده در سال‌های ۲۰۲۰_۲۰۱۶ اکنون با این واقعیت روبروست که ترامپ دوباره به اتاق کار سابق خود بازمی‌گردد؛ بنابراین تهران در چهار سال آینده، لازم است تنش‌هایش با غرب را در تعامل با هژمونی حاکم بر کاخ سفید مدیریت کند. این مدیریت با دو انتخاب روبه‌روست: تنش بالاتر یا اصلاح و بازنگری در روش تعامل برای کنترل و هدایت اوضاع به سمت آرامش. 

نکته مهم‎تر این که توقف در تجربه تلخ گذشته و نگاه پراضطراب به آینده براساس آنچه روابط تهران _ واشنگتن در سال‌های ۲۰۲۰_۲۰۱۶ میلادی از سر گذراند، منطقی نخواهدبود؛ اگر تفاوت شرایط و زمان حال با گذشته را در نظر نداشت. از این رو تهران با نگاه به اندوخته‌های ترامپ در چهار سال دوری از قدرت و نیز کارنامه خود در تعامل با غرب، می‌تواندنقشه راه تازه‌ای را برای ایجاد فرصت یا فرصت‌های موقعیت ساز فراهم کند. مهم‌ترین کار برای تهران در این رویکرد، در وهله نخست، پایان دادن و یا کنترل مشاجره به‌ظاهر بی‌پایان دو جریان "افراطی" و "عقلانی _ عملگرا" در پهنه سیاست داخلی است. در وهله دوم؛ مراقبت از هرگونه خرابکاری که اسرائیل و دیگر مخالفان ایران ممکن است تا پیش از بیست ژانویه آینده و هنگام استقرار ترامپ در کاخ سفید به عمل آورند. اهمیت این امر از آن روست که تل‌آویو همواره کوشیده است خود را میان واشنگتن و تهران قرار داده و از اصلاح تعاملات این دو جلوگیری کند.

حال باید دید تهران در کدام یک از پیام‌های دوگانه‌اش به غرب، مستعد و فعال‌تر خواهد بود؛ واکنش اعتراضی یا دعوت به تعامل با واشنگتن. البته که هردو این پیام در یک خط موازی هدفی مشترک را دنبال می‌کنند.

منبع: رویداد 24