سلیاک چیست؟

به گزارش رکنا، سلیاک یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به گلوتن (پروتئینی که در گندم، جو، چاودار و برخی غلات دیگر یافت می‌شود) واکنش نشان می‌دهد. این واکنش باعث آسیب به پوشش روده کوچک می‌شود که وظیفه جذب مواد مغذی از غذا را بر عهده دارد. به دلیل این آسیب‌ها، جذب مواد مغذی به درستی صورت نمی‌گیرد که منجر به سوءتغذیه، کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی و مشکلات گوارشی می‌شود.

1. پاتوفیزیولوژی سلیاک

• واکنش ایمنی: گلوتن وارد روده کوچک شده و سیستم ایمنی بدن به اشتباه به آن حمله می‌کند. این حمله موجب ایجاد التهاب و آسیب به پرزهای روده (ساختارهایی که مسئول جذب مواد مغذی هستند) می‌شود. این آسیب‌ها در طول زمان می‌تواند باعث کاهش سطح پرزها و در نهایت ناتوانی در جذب مواد مغذی گردد.

• علت ژنتیکی: دو ژن اصلی که با سلیاک در ارتباط هستند عبارتند از HLA-DQ2 و HLA-DQ8. این ژن‌ها تقریباً در ۹۵٪ افراد مبتلا به سلیاک وجود دارند، اما همه افراد دارای این ژن‌ها دچار بیماری نمی‌شوند.

2. علائم و نشانه‌ها سلیاک

علائم سلیاک می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند، و برخی از آن‌ها ممکن است به‌طور غیرمستقیم بروز پیدا کنند. علائم رایج عبارتند از:

• مشکلات گوارشی: اسهال مزمن، نفخ شکم، درد شکم، تهوع و استفراغ

• مشکلات رشد در کودکان: کندی رشد، کاهش وزن، تاخیر در رشد جسمی

• خستگی و ضعف: به دلیل سوءتغذیه و کمبود مواد مغذی

• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: از جمله کمبود آهن (آنمی)، کمبود کلسیم، ویتامین D و B12

• اختلالات پوستی: درماتیت هرپتیفورم (نوعی بثورات پوستی خارش‌دار)

• مشکلات عصبی: افسردگی، اضطراب، اختلالات خلقی، و دردهای عصبی

3. تشخیص سلیاک

• آزمایش خون: برای شناسایی آنتی‌بادی‌های خاص به گلوتن در خون استفاده می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها عبارتند از tTG-IgA و EMA.

• بیوپسی روده: در صورتی که آزمایش خون مثبت باشد، برای تایید تشخیص و ارزیابی آسیب به روده کوچک، بیوپسی از روده کوچک انجام می‌شود. در این روش، نمونه‌ای از بافت روده کوچک گرفته می‌شود و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.

• آزمایش‌های ژنتیکی: وجود ژن‌های HLA-DQ2 و HLA-DQ8 در فرد می‌تواند احتمال ابتلا به سلیاک را نشان دهد، اما برای تشخیص قطعی کافی نیستند.

4. درمان سلیاک

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای سلیاک وجود ندارد. درمان اصلی این بیماری رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن است. افراد مبتلا باید به طور دائمی از مصرف هرگونه غذا یا نوشیدنی که حاوی گلوتن است، خودداری کنند.

رژیم غذایی بدون گلوتن:

• غذاهای مجاز: میوه‌ها، سبزیجات، گوشت بدون فرآوری، ماهی، تخم‌مرغ، برنج، ذرت، سیب‌زمینی، عدس، حبوبات و برخی غلات بدون گلوتن مانند برنج، کینوآ، ذرت و بلغور.

• غذاهای ممنوع: گندم، جو، چاودار، غذاهای فرآوری شده که حاوی گلوتن باشند مانند نان، پاستا، شیرینی‌ها، بیسکوییت‌ها و برخی انواع سس‌ها.

5. عوارض بیماری سلیاک

اگر سلیاک درمان نشود و فرد همچنان گلوتن مصرف کند، می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود:

• آسیب به روده کوچک: کاهش توانایی جذب مواد مغذی

• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: مانند کمبود کلسیم، ویتامین D، آهن، و ویتامین B12

• افزایش خطر ابتلا به سرطان روده کوچک: به‌ویژه اگر بیماری به‌طور مزمن وجود داشته باشد

• مشکلات عصبی: مانند اختلالات حافظه، اضطراب، افسردگی

6. جدول بررسی علائم و تشخیص سلیاک

در ادامه، جدول‌های مقایسه‌ای از بیماری‌های مشابه سلیاک و داروهای مورد استفاده در اختلالات مشابه آمده است. این اطلاعات می‌تواند به درک بهتر بیماری‌ها و درمان‌های مرتبط کمک کند.

در این جدول، بیماری‌های خودایمنی و گوارشی مشابه که می‌توانند علائم مشابهی به سلیاک ایجاد کنند، بررسی شده‌اند:

در این جدول، داروهایی که برای درمان بیماری‌های مشابه سلیاک (اختلالات خودایمنی و گوارشی) استفاده می‌شوند، آورده شده‌اند.

نتیجه‌گیری:

این بیماری‌ها اغلب علائم مشابهی دارند، اما از نظر علت و درمان تفاوت‌های زیادی دارند. رژیم غذایی خاص، شناسایی دقیق بیماری و درمان دارویی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند.