«آدم کوچولو‌های» اندونزی چه موجوداتی بودند؟

زمان‌های خیلی دور در جزیره فلورس اندونزی، در کنار لک‌لک‌های عظیم‌الجثه و فیل‌های کوتاه‌قد، انسان‌هایی کوچک‌اندام، زندگی می‌کردند. حدود بیست سال پیش، پژوهشگران بقایای این انسان‌های باستانی به نام هومو فلورسیِنسیس‌ها را کشف و آنها را به جهانیان معرفی کردند.

به گزارش راهنماتو، این کشف شبیه به داستانی از یک دنیای خیالی بود و این گونه، به دلیل شباهت اندازه بدن‌شان به شخصیت‌های فیلم‌های ارباب حلقه‌ها، به سرعت نام  «هابیت» را به دست آوردند و به نظر می‌رسید که در یک «جهان گمشده» در کنار جانوران عجیب و غریب سر می‌کردند.

اما پژوهش‌های بیست‌ساله نشان داد که هومو فلورسیِنسیس تنها انسان کوچکی با  پا‌های بزرگ و ویژگی‌های عجیب نبود؛ بلکه آنها خط و ربط تکاملی منحصر به فردی داشتند و در زمانی زندگی می‌کردند که گونه‌های مختلف انسان‌ها در حال پراکندگی روی سیاره زمین بودند. این خویشاوند مرموز انسان‌ها هنوز هم معمایی برای دانشمندان باقی مانده است.

چه کسی فسیل‌ هابیت‌ها را کشف کرد؟

ماجرای علمی هومو فلورسیِنسیس از سال ۱۹۹۹ آغاز شد. باستان‌شناسان علاقه‌مند بودند بدانند که آیا جزیره فلورس محلی برای توقف اجداد انسان‌های اولیه در مسیر حرکت آن‌ها به استرالیا بوده یا نه. غاری خنک به نام لیانگ بوا در مناطق کوهستانی فلورس جای مناسبی برای جستجوی نشانه‌های زندگی انسانی به نظر می‌رسید. پس از دو سال حفاری، پژوهشگران استخوان‌های فیل استگودون منقرض‌شده، لک‌لک عظیم‌الجثه، جوندگان و حتی اژدهای کومودو را یافتند.

در سال ۲۰۰۳، یک کارگر محلی در حین حفاری لایه‌ای از رسوبات غار که متعلق به دوران پلیستوسن بود، استخوان‌های جمجمه یک انسان را کشف کرد. سرپرست کاوش‌ها، توماس سوتیکنا، از شنیدن این خبر آنچنان هیجان‌زده شد که تب ناشی از بیماری‌اش قطع شد.

با بررسی بیشتر این اسکلت مشخص شد که این فرد قدی حدود یک متر و وزنی حدود ۱۵ کیلوگرم داشته است. ابتدا تصور می‌شد که این فسیل که با نام LB۱ نام‌گذاری و نام Flo روی آن گذاشته شد، متعلق به یک کودک باشد اما به سرعت مشخص شد که داستانی بسیار متفاوت دارد.

هابیت‌ها چه کسانی بودند؟

سن استخوان‌ها بلافاصله سوالاتی را در ذهن دانشمندان باستان‌شناس ایجاد کرد. مطالعات اولیه نشان داد که آنها حدود ۱۸هزار سال قدمت دارند که خیلی بعد از ظاهر شدن انسان‌های مدرن در حدود ۳۰۰۰۰۰ سال قبل در آفریقای باستانی است.  بررسی بیشتر، ارتباط آنها با کودک انسان مدرن را رد کرد. این استخوان‌ها به گونه‌ای از انسان تعلق داشتند که پیش از این دیده نشده بود. این استخوان‌ها به  اعضای اولیه‌ای از جنس هومو که دو میلیون سال پیش زیست می‌کردند، شباهت بیشتری داشتند تا به سایر انسان‌های عصر یخبندان مثل خودمان و نئاندرتال‌ها. در سال ۲۰۰۴، تیمِ لیانگ بوا این خویشاوند کوچک انسان را رسماً هومو فلورسیِنسیس نامیدند.

این کشف غیرمنتظره خیلی زود جنجال‌برانگیز شد. در اواخر سال ۲۰۰۴، مردم‌شناس اندونزیایی، توکو جاکوب، بیشتر بقایای بازیافته از هومو فلورسیِنسیس را از مرکز تحقیقات باستان‌شناسی اندونزی برداشت و ادعا کرد که این استخوان‌ها مربوط به انسان‌های مدرنی است که مشکلاتی رشد داشته‌اند، نه یک گونه متفاوت از انسان‌ها و شایعه‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه این استخوان‌های شکننده بر اساس استانداردهای علمی برداشته نشده‌اند. وقتی نهایتاً چند ماه بعد ژاکوب استخوان‌ها را برگرداند، آن‌ها آسیب دیده‌ بودند. این رسوایی به قدری بزرگ بود که مقامات اندونزی غار لیانگ بوآ را به مدت دو سال تعطیل کردند.  

اما با ادامه کاوش‌ها، در سال ۲۰۱۵ بقایای حداقل ۱۵ انسان اولیه دیگر در این محوطه باستانی پیدا شد. به‌روزرسانی‌های سن‌یابی کربنی نشان داد که انسان‌تبارهای غار لیانگ بوآ بین ۶۰ هزار تا ۱۰۰ هزار سال پیش در غار لیانگ بوا زندگی می‌کردند و ابزارهای سنگی از مکانی دیگر نشان داد که احتمالاً این انسان‌های باستانی حدود یک میلیون سال پیش به جزیره فلورس رسیده‌اند. یک مطالعه دیگر که در ماه آگوست منتشر شد تأیید کرد که این انسان‌های ریزنقش حدود ۷۰۰۰۰ سال قبل در فلورس زندگی می‌کردند.

هابیت‌ها از کجا آمده‌اند؟

درست مثل ژاکوب، برخی از کارشناسان پیشنهاد داده بودند که استخوان‌ها به دست آمده از غار لیانگ بوآ متعلق به انسان‌های مدرنی با مشکلات پزشکی مثل میکروسفالی یا سندروم داون بوده است که باعث شده شکل جمجمه آن‌ها تغییر کند و اندام‌شان رشد نکند.

اما استخوان‌های کشف‌شده در این غار همگی ویژگی‌های پایدار و پیوسته‌ای را نمایش می‌دهد که به نظر می‌رسد بیش‌تر از آنکه اثر بیماری یا جراحت باشند، شاخص‌ها و علائم گونه‌ای متفاوت هستند. انسان‌شناسان هنوز نمی‌دانند که این گونه باستانی چگونه وارد جزیره فلورس شده و در درخت تکاملی انسان‌ها در کجا جای می‌گیرد.

تیم لیانگ بوآ در بدو امر فکر می‌کردند که هومو فلورسینسیس از جمعیت خویشاوندان اولیه‌تر انسان‌ها یعنی هومو ارکتوس یا انسان راست‌قامت نشأت گرفته‌اند و به دلیل زیستن در جزیره در انزوا قامت‌شان کوتاه و بدن‌شان کوچک شده است.

هومو ارکتوس‌ها یکی از اولین گونه‌های انسانی بودند که حدود ۲ میلیون سال قبل از آفریقا خارج شدند و توانستند قبل از آنکه ۱۱۰۰۰۰ سال قبل منقرض شوند، وارد اندونزی شوند.

ماهیت سایر فسیل‌هایی که در لیانگ بوآ پیدا شد، به نظر می‌رسید که با آنچه زیست‌شناسان اثر جزیره‌ای می‌نامند، همخوانی داشته باشد. اثر جزیره‌ای می‌گوید که حیوانات به دلیل زیستن در انزوای جزیره یا کوچک‌تر یا بزرگ‌تر می‌شوند که دلیل آن زیستن در محیط جغرافیایی محدودتر، فقدان شکارچیان بزرگ‌تری مثل گربه‌سانان و سایر عواملی است که باعث این تغییرات تکاملی در طی زمان می‌شود. درواقع هومو فلورسینسیس‌ها به نظر می‌رسید نشان می‌دهند انسان‌ها هم تحت تأثیر اثر جزیره‌ای قرار گرفته‌اند.

اما قدیمی‌ترین فسیل هومو ارکتوس که در این منطقه پیدا شده است، به اندازه قدیمی‌ترین فسیل هومو فلورسینسیس قدمت دارد. و وقتی که برخی از انسان‌شناسان به استخوان‌های انسان فلورس نگاه کردند، علائمی از انسان‌های بسیار قدیمی‌تر را در آن‌ها پیدا کردند.

پاها، مچ‌ دست‌ها و سایر بخش‌های اسکلت هومو فلورسینسیس شباهت نزدیک‌تری به خویشاوندان قدیمی‌تر انسان از دو میلیون سال قبل، مانند گونه‌های آسترالوپیتکوس و هومو هابیلیس  است، که نشان می‌دهد انسان‌های فلورس نمایانگر یک شاخه اولیه انسانی هستند که به‌ نوعی به اندونزی رسیده‌اند.

اما تا امروز فسیل این انسان‌های اولیه در خارج از آفریقا پیدا نشده است. باید منتظر اکتشافات آینده بود تا پیشینه آدم‌کوچولوها را کشف کرد.