آشنایی با الهه مهر یا میترا از خدایان محبوب و کهن آریایی مهر

الهه مهر یا میترا

در دین زرتشت، پرستیدن الهه مهر یا میترا مقام و جایگاه ویژه ای در اوستا داشته و در این باره اطلاعات زیادی وجود دارد که ما قصد داریم در ادامه این مقاله ، شما را با این الهه محبوب آریایی آشنا کنیم: 

چهارده قرن قبل از میلاد، حاکم میتانی که جزو پادشاهان مهم و مشهور بود و از او در تاریخ بسیار نام برده شده است، به  الهه مهر یا میترا که یکی از خدایان بود سوگند خورده بود و او را به عنوان خدای خدایان می پرستید.

نام الهه مهر در یسنای چهل و ششم به عنوان یکی از خدایان قدیمی و کهن آمده است . الهه مهر به معنای دوستی و صلح و همچنین محبت است و این الهه آریایی همیشه به عنوان داشتن بزرگی و عظمت یاد میشد . البته کلمه مهر با گذشت زمان و با عوض شدن پادشهان ، معنای این کلمه تغییر کرد  . بصورتی که در بعضی از کتیبه ها ، مهر به معنای وطن و عهد بستن و پیمان است . الله مهر در هر شهر و منطقه ای یک معنی جداگانه و خاص داشته است و هر قومی نام او را به کلمات مختلف معنی کرده بود.

چگونگی به وجود آمدن الهه میترا 

برخی ها می‌گویند که الهه میترا از برخورد اهورا مزدا و زمین به وجود آمده است .‌ اما بسیاری از عالمان این سخن را قبول ندارند و معتقدند الهه میترا از سنگ و صخره به وجود آمده است. کسانی که این باور را دارند که میترا از سنگ زاده شده است می گویند که این اتفاق مربوط به دورانی است که با برخورد دو سنگ به یکدیگر آتش به وجود آمده بود.

در کنار این گمان ها ، برخی دیگر اعتقاد دارند که الهه میترا یک اتفاق و پدیده ی کیهانی است و زمانی که به وجود آمد در یک دست خود منطقه البروج و در دست دیگر کره را داشته است . آنها معتقد بودند که میترا فرمانروا و امپراطور جهان است و خدای عنصرهای چهارگانه و بادهای چهارگانه است.

الهه میترا ، یکی از کهن ترین خدایان ایران و هند است. در کنار مردمان ایران زمین ، مردمان کشور هند هم الهه میترا یا مهر را پرستش میکردند و احترام زیادی برای او قائل بودند. بعد از گذشت سال های طولانی جایگاه الهه مهر در میان آیین برهمنی و مردمان زرتشت رفته رفته کاهش پیدا کرد و این اتفاق موجب شناخت بهتر و بیشتر خداوند و همچنین راستگویی ، رفتار نیک ، خوشبینی ، اخلاق خوب و همچنین انسانیت و انجام کارهای خوب شد.

اما جالب است بدانید پرستش الهه میترا در سر تا سر جهان بسیار فراوان و گسترده شد و مردمان سرزمین های مختلف او را به عنوان خدای خدایان نام می بردند و جایگاه او را بسیار محترم و با ارزش می دانستند.

پرسیدن الهه مهر یا میترا به قدری در جهان گسترش یافت که ادامه دادن آن حتی می توانست باعث از هم پاشیدن و از یاد رفتن آیین و دین مسیحی شود و همه آیین مهر را پرستش کنند . در گذشته اغلب مردم تحت تاثیر آیین ها و خدایان مختلف قرار می گرفتند و آیین واحدی نداشتند.

به همین دلیل ممکن بود وقتی فردی تعریف خدا و آیینی دیگر را بشنود ، خیلی زود آیین خود را عوض کند و الهه ای دیگر را پرستش کند . آیین مهر پرستی با گسترش بیشتر می توانست به راحتی نیمی از جمعیت جهان را تشویق به پرستیدن الهه میترا کند .  این آیین ابتدا در کشور ایران به‌ وجود آمد و مردمان ایران الهه میترا را به عنوان خدای خدایان می پرستیدند اما با گذشت زمان این آیین در روم گسترش و رواج یافت و وارد قاره اروپا و کشورهای اروپایی شد. 

آیین مهر پرستی مردمان جهان را در دگرگون کرده بود و آنها را تشویق به پرستیدن الهه میترا می کرد . تا کنون هیچ الهه و آیینی همانند آیین مهر پرستی و الهه میترا نتوانسته بود اینچنین مردم سر تا سر جهان را شیفته خود کند و جایگاه خود را این گونه بالا ببرد.

الهه میترا در دوره اشکانیان

آیین مهر پرستی و الهه میترا در دوره اشکانیان

در دوره پادشاهی اشکانیان ، آیین مهر پرستی آرام آرام در غرب کشور جا افتاد . اشکانیان روحیه ی خشن و جنگجویی داشتند و قوانین و آیین ها و الهه میترا با روحیات آنها بسیار سازگار بود . در آن زمان شخصی به نام اوستانس ، مردمان غرب نشین را با آیین های مهر پرستی آشنا می کند و آن را در میان مردم رواج و گسترش میدهد.

یکی از آیین های مهر پرستی، میتراگان بود که خیلی چیز ها را قربانی و پیشکش الهه میترا می کردند. پادشاه اشکانی تیرداد اول ، برای گرفتن تاج خود به روم می رود تا تاج پادشاهی خود را از پادشاه روم، نرون بگیرد.

در آن زمان تیرداد اول نزد امپراطور نرون می گوید : «فرمانروای ایران منم ، از تخم ارشک . اما نزد تو آمده ام تا الهه میترا را ستایش و پرستش کنم » یک صده قبل از اینکه تیرداد اول به روم سفر کند و این حرف را بزند ، الهه میترا دزدیده شده بود . این دزدان سربازان اشکانی بودند که در یکی از جنگ های خود با رومیان شکست خورده بودند و در اوسیتا به این سربازان  جا و مکان داده شده بود . این سربازان در آن مکان آیین مهر پرستی را در بین ساکنین آن شهر رواج می دادند. 

همچنین در دوره پادشاهی اشکانیان ، آیین مهر پرستی و الهه میترا در کشور ارمنستان هم رواج یافته بود و بسیاری از مردم این کشور ، میترا را ستایش می کردند . امپراطور روم در زمانی که کشور رومانی را به تصرف کامل خود درآورد ، الهه میترا و آیینش را با خود به کشور رومانی برد و برای او معبدهای باشکوهی ساخت و مردم برای الهه مهر یا همان میترا بسیاری از داشته هایشان را پیشکش می کردند و با حضور یافتن در معبد ، او را ستایش می کردند و به او احترام می گذاشتند.

رفته رفته تعداد معبد های میترا در سراسر جهان افرایش یافت بطوری که حتی قیصر هادریان هم بعد از تصرف کشور اسکاتلند ، برای میترا معبد ساخت و او را پرستید . در کشورهایی مانند: اسپانیا ، رومانی ، بلغارستان ، انگلیس ، اتریش ، فرانسه ، یوگوسلاوی ، آفریقا و آلمان معبد های باشکوه و زیبا برای میترا ساخته میشد و مردم در آنجا مشغول به پرستیدن الهه میترا میشدند.

آیین مهر پرستی در دوره هخامنشیان

از اواسط حکومت در میان مردم و پادشاهان به رسمیت شناخته شد و تا قبل از آن هیچ اسمی از الهه مهر یا میترا در کتیبه های آن دوره نام برده نشده است و آشنایی با پرستیدن میترا نداشتند . در زمان اردشیر سوم ، یکی از پادشاهان حکومت هخامنشیان ، در دیوار های پرشکوه تخت جمشید از الهه میترا اینگونه نام برده شده است: 

میترا و آناهیتای خدا ، مرا و این کشور را و آنچه را که من کردم بپایاد.

همچنین داریوش سوم زمانی که خبر کشته شدن همسرش را به دست یونانیان شنیده بود تریئوس گفت : 

اگر هنوز مرا خواجه خودت میدانی ، تو را به فروغ میترا سوگند می دهم که راست بگویی .

آیین میترا پرستی در ایران،بعد از ورود اسلام

با ظهور اسلام و وارد شدن آن در سرزمین ایران ، اعتقادات مردم به میترا در کنار اعتقاد به اسلام دوباره رواج یافت و علاقه مردم به این آیین بیشتر از سابق شد. در این دوره افرادی مانند حافظ ، مولوی ، هاتف و بسیاری دیگر از شاعران و دانشمندان درباره میترا و آیین مهر پرستی که با اسلام آمیخته شده بود شعر و سخن می گفتند. 

علامه طباطبایی درباره این آیین می‌گوید :  « پرستش به مستیست در کیش مهر » 

همچنین مولانا جلال الدین در این باره این شعر زیبا را سروه است : 

« نه شبم نه شب پرستم که حدیث خواب گویم ، چو غلام آفتابم ز همه آفتاب گویم » آفتاب یکی از نشانه ها و نماد های مهم میترا پرستی بود ‌. بسیاری از شاعران و نویسندگان وقتی درباره آیین مهر پرستی و الهه میترا شعر می سرودند و یا مطلبی می نوشتند ، از خورشید نام می بردند و از نور و روشنایی آن سخن می گفتند .

قربانی کردن گاو از آیین های الهه مهر یا میترا است

قربانی کردن گاو 

یکی از آیین ها و کارهای مهمی که در آیین مهرپرستی انجام میشد ، قربانی کردن گاو است.  نقش های هر قربانی گاو های مقدس در مهرکده ها با یکدیگر تفاوت دارد اما بیشتر آنها روایت کننده ی یک داستان هستند و به یک داستان اشاره می کنند.

در این نقش ، الهه میترا مردی نیرومند و قوی همانند هرکول است. این مرد بسیار جوان و شاداب در این نقش جلوه می دهد. نقش او به گونه ای است که مشغول انداختن یک گاو بزرگ بر روی زمین است و دست خود را در شاخ های سفت گاو فرو کرده و با اینکار سر گاو را به سمت عقب هل داده است و خنجری تیز را در قلب گاو فرو کرده است. در این نقش زیبا ، غارهایی وجود دارد که آن را با به کار گرفتن و کشیدن گل و گیاه به بیننده نشان می دهند. در این نقش غار به معنای کائنات و طاق آبی رنگ و نیلگون آسمان است.

آیین های مهرپرستی

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته