به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله سید روح‌الله خاتمی از علمای برجسته و شخصیت‌های تأثیرگذار انقلاب اسلامی ایران بود. او در شهرستان اردکان یزد به دنیا آمد و در دوران تحصیل خود، به نجف و قم رفت و از محضر استادانی چون آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی و امام خمینی بهره برد. آیت‌الله خاتمی در دهه‌های قبل از انقلاب اسلامی، با توجه به وضعیت اجتماعی و سیاسی ایران، به‌تدریج وارد جریان‌های سیاسی و مبارزات ضد رژیم پهلوی شد. او از طرف‌داران و حامیان نهضت امام خمینی بود و نقش برجسته‌ای در ترویج آموزه‌ها و اهداف انقلاب اسلامی در میان مردم ایفا کرد. در این مسیر، به عنوان یکی از نمایندگان اصلی امام خمینی در استان یزد، فعالیت‌های چشمگیری انجام داد و توانست مردم را به مقاومت علیه رژیم شاهنشاهی تشویق کند.
[...] پس از پیروزی انقلاب، آیت‌الله خاتمی به عنوان نماینده‌ی امام خمینی در استان یزد منصوب شد [...] آیت‌الله خاتمی یکی از اعضای مجلس خبرگان رهبری بود. این مجلس مسئولیت مهم انتخاب و نظارت بر رهبری نظام جمهوری اسلامی را به عهده دارد. آیت‌الله خاتمی در این مجلس، به عنوان نماینده‌ی مردم یزد نقش مؤثری ایفا کرد و در روند تصمیم‌گیری‌های کلان نظام جمهوری اسلامی حضور داشت.
در ادامه به بررسی چند سند از حیات سیاسی و اجتماعی آیت‌الله روح‌الله خاتمی پرداخته می‌شود:
محبوبیت اجتماعی و تأثیرگذاری
در این سند چنین بیان شده است که آیت‌الله روح‌الله خاتمی در کنار آیت‌الله شیخ محمد صدوقی از روحانیون مؤثر و پرنفوذ یزد و اردکان بودند به طوری که یکی از نمایندگان مجلس به نام منوچهر یزدی که به علت کناره‌گیری از حزب رستاخیز حس می‌کند بار دیگر نمی‌تواند در مجلس حضور یابد خود را به این دو چهره برای کسب محبوبیت اجتماعی نزدیک می‌سازد.
قسمتی از متن سند:
«در مورخه ۳۷/۵/۲۴ نام‌برده بالا ضمن تماس با شیخ محمد صدوقی اظهار داشت من صبح با آقای خاتمی در اردکان تماس گرفتم و با ایشان وعده کردیم که در منزل جنابعالی صحبت کنیم حال می‌خواستم ببینم تشریف آورده‌اند یا خیر و شیخ محمد صدوقی در پاسخ عنوان نمود تاکنون نیامده‌اند یزدی اضافه نمود مجدداً تماس خواهد گرفت.
نظریه‌ی یکشنبه: همان‌طوری که قبلا نیز به استحضار رسیده یکی از روحانیون مخالف دولت در یزد و شیخ روح‌الله خاتمی یکی از روحانیون مخالف دولت در اردکان می‌باشند که سوابق آنان نیز در ۳۱۲ موجود است و چون منوچهر یزدی اخیرا به علت کناره‌گیری از حزب رستاخیز خود را در اردکان شکست‌خورده می‌پندارد احتمال دارد به منظور جلب نظر مردم از دو روحانی مذکور کمک خواسته است.»
اسنادی از مبارزه
آیت‌الله روح‌الله خاتمی از روحانیون مبارز و انقلابی بود که به دلیل مبارزات و فعالیت‌هایش بارها در گزارشات ساواک مورد توجه واقع شده است. در ادامه دو سند از مبارزه‌ی ایشان بررسی خواهد شد که به نقش ایشان در تظاهرات خیابانی و مردمی و سپس تلاش ساواک برای کنترل ایشان توسط نزدیکان اختصاص دارد:
قسمتی از متن سند:
«۱- صبح و عصر مورخه ۳۷/۵/۱۲ پس از خاتمه‌ی مجلس به‌اصطلاح کشته‌شدگان حوادث اخیر در شهرستان اردکان یزد عده‌ای حدود دو هزار نفر در خیابان‌های شهر تظاهرات نموده و با دادن شعار از خون خود گذشتیم یا مرگ یا خمینی پیاده‌روی نموده‌اند که این تظاهرات بدون هیچ‌گونه درگیری یا خساراتی پایان پذیرفته است.
2- در مورخه‌های 13 و 37/5/14 عده‌ای (حدود دو سه هزار نفر) از اهالی اردکان یزد و میبد در مجلسی که به منظور کشته‌شدگان حوادث اخیر مسجد دوازده امام میبد برگزار شده بود شرکت و پس از خاتمه‌ی مجلس در ساعت 14 در خارج از مسجد تجمع و در خیابان‌های میبد به تظاهرات و دادن شعارهای ضد ملی پرداخته و عده‌ای نیز پرتاب سنگ |...| شیشه‌های بانک‌های صادرات، تهران و ملی را شکسته‌اند که با دخالت مأمورین ژاندارمری متفرق می‌گردند. ضمنا در این تظاهرات شیخ محمد صدوقی، شیخ محمد ابراهیم شکروی (اعرافی)، شیخ فاضل ده‌آبادی، شیخ بنی‌پور، شیخ طالب مهرجردی و روح‌الله خاتمی شرکت داشتند.»
در این سند که با موضوع «خنثی‌سازی اقدامات روحانیون افراطی» مخابره شده است به اقدامات پیش‌گیرانه و کنترل‌کننده‌ی ساواک در مواجهه با روحانیون تأثیرگذار اشاره می‌گردد. در این سند پس از بررسی اقداماتی در خصوص شیخ محمد قدوسی به روح‌الله خاتمی پرداخته می‌شود. قسمتی از متن سند:
«ب: سید روح‌الله خاتمی روحانی مقیم شهرستان اردکان
در مورد روحانی ذکور اقداماتی انجام شده که به وسیله‌ی یکی از دوستان نزدیک و مورد اعتماد او با یاد شده تماس حاصل و در جهت مصالح مملکت توجیه و ارشاد گردد که نتیجه‌ی اقدامات معموله متعاقبا به استحضار خواهد رسید ضمنا با توصیه‌ی شیخ محمد صدوقی نام‌برده در مجلس ترحیم یک نفر معدوم واقعه‌ی اردستان [سند مخدوش] را دعوت به آرامش نموده که مراتب طی شماره‌ی ۲۶۶/۳۹۸۵/ه ۳۷/ن/۳۷ به استحضار رسیده است.»
آیت‌الله خاتمی در یزد و در منزل خود، به دلیل سکته‌ی قلبی درگذشت. او سال‌ها به عنوان نماینده امام خمینی در استان یزد فعالیت می‌کرد و مردم یزد رابطه‌ی بسیار نزدیکی با او داشتند. پس از درگذشت آیت‌الله خاتمی، امام خمینی پیامی صادر کرد که در آن از مقام علمی و اخلاقی او تقدیر و تجلیل شد. در بخشی از این پیام، امام خمینی او را «یکی از روحانیون پاک‌باخته و خدوم» توصیف کرد و از او به عنوان فردی یاد کرد که در تمام عمر خود در خدمت اسلام و انقلاب بود. همچنین، امام خمینی از فقدان او به عنوان ضایعه‌ای بزرگ برای حوزه‌های علمیه و مردم یزد نام برد.
۲۵۹
