راهنمای جامع برای بیماران پیوندی؛ همه آنچه باید درباره GVHD بدانید

GVHD به دلیل ناسازگاری بین آنتی‌ژن‌های اهداکننده و گیرنده رخ می‌دهد

پیوند مغز استخوان و سلول‌های بنیادی، هدیه‌ای ارزشمند برای بسیاری از بیماران است که با بیماری‌های خونی روبرو هستند. اما این فرآیند پیچیده، با چالش‌هایی همراه است. یکی از جدی‌ترین عوارض پیوند، بیماری پیوند در مقابل میزبان است. در این بیماری، سلول‌های اهداکننده به جای مبارزه با سلول‌های سرطانی، به بافت‌های سالم بدن میزبان حمله می‌کنند. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف این بیماری، از علل و علائم تا روش‌های تشخیص و درمان خواهیم پرداخت.

دو نوع اصلی GVHD وجود دارد: حاد و مزمن

بیماری پیوند در مقابل میزبان (GVHD) چیست؟

بیماری پیوند در مقابل میزبان (GVHD) یک عارضه است که ممکن است پس از یک پیوند آلوژنیک رخ دهد. در طی یک پیوند آلوژنیک،پزشک شما سلول‌های بنیادی خونساز (سلول‌های خون نابالغ) را از یک اهداکننده به بدن شما پیوند می‌زند. سلول‌های بنیادی اهدا شده در نهایت به سلول‌های خون بالغ تبدیل می‌شوند.

ممکن است در صورت داشتن مشکلی در سلول‌های خون خود، مانند سرطان‌هایی مانند لوسمی یا لنفوما، یا سایر بیماری‌های نارسایی مغز استخوان مانند کم‌خونی آپلاستیک، به سلول‌های بنیادی اهداکننده نیاز داشته باشید.

در GVHD، سلول‌های بنیادی اهدا شده (پیوند) سلول‌های دریافت‌کننده (میزبان) را به عنوان یک تهدید ناآشنا می‌بینند. در نتیجه، سلول‌های اهدا شده به سلول‌های دریافت‌کننده حمله می‌کنند. به همین دلیل است که این بیماری "پیوند در مقابل میزبان" نامیده می‌شود.

انواع GvHD چیست؟

دو نوع اصلی GVHD وجود دارد. قبلاً،پزشکان GVHD را بر اساس زمان شروع علائم طبقه‌بندی می‌کردند. اخیراً، پزشکان نوع خاص GVHD را بر اساس علائم و نشانه‌های بالینی (مانند نتایج آزمایش‌ها یا تصویربرداری) علاوه بر زمان شروع علائم تشخیص می‌دهند.

• GVHD حاد (aGVHD): aGVHD اندکی پس از پیوند شما، معمولاً در ۱۰۰ روز اول رخ می‌دهد. اما علائم aGVHD ممکن است بعداً نیز شروع شود. aGVHD اغلب پوست، دستگاه گوارش (GI) یا کبد شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

• GVHD مزمن (cGVHD): cGVHD می‌تواند در هر زمان پس از یک پیوند آلوژنیک ظاهر شود، اما بیشتر موارد در عرض دو سال شروع می‌شوند. cGVHD ممکن است پوست، دهان، کبد، ریه‌ها، دستگاه گوارش، عضلات، مفاصل یا دستگاه تناسلی شما را تحت تأثیر قرار دهد.

به عنوان یک دریافت‌کننده پیوند آلوژنیک، ممکن است هر یک از اشکال GVHD، هر دو شکل یا هیچ یک را تجربه کنید.

بثورات پوستی، اسهال و زردی از علائم شایع GVHD حاد هستند

علائم GvHD چیست؟

علائم GVHD از خفیف تا متوسط تا شدید (ممکن است کشنده باشد) متفاوت است.

GVHD حاد 

علائم aGVHD اغلب پوست، دستگاه گوارش (GI) یا کبد شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

شایع‌ترین علامت aGVHD پوستی، بثورات یا نواحی قرمزشده روی پوست شما (مشابه آفتاب سوختگی) است. پوست ممکن است دردناک یا خارش‌دار باشد. این بثورات معمولاً در گردن، شانه‌ها، گوش‌ها و کف دست‌ها و کف پاها شروع می‌شوند. بثورات می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن شما گسترش یابند.

شایع‌ترین علائم aGVHD دستگاه گوارش، حالت تهوع، استفراغ و اسهال هستند. علائم می‌توانند خفیف یا به اندازه کافی شدید باشند که ممکن است نیاز به مراجعه به بیمارستان برای درمان داشته باشید. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بثورات و/یا خارش.

• اسهال.

• حالت تهوع و استفراغ.

• گرفتگی شکم.

• زردی (تغییر رنگ زرد پوست و/یا چشم‌ها).

GVHD مزمن 

cGVHD معمولاً پوست، کبد، دستگاه گوارش و ریه‌های شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند هر قسمت از بدن را تحت تأثیر قرار دهد. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بثورات و/یا خارش.

• سفتی و تورم پوست.

• ریزش مو روی سر و بدن.

• خشکی دهان.

• زخم‌های دهان.

• بیماری لثه.

• احساس خشکی یا خشن در چشم‌های شما.

• تغییرات بینایی.

• اسهال.

• حالت تهوع و استفراغ.

• زردی (تغییر رنگ زرد پوست و/یا چشم‌ها).

• تنگی نفس (دیسپنه).

• سرفه خشک و مداوم.

• خستگی.

• ضعف عضلانی، گرفتگی یا درد.

• کاهش دامنه حرکتی در مفاصل.

• خشکی واژن، خارش یا درد هنگام رابطه جنسی.

• خارش یا درد آلت تناسلی یا اسکروتوم هنگام رابطه جنسی.

علل بروز GVHD 

در GVHD، سلول‌های بنیادی اهداکننده از یک پیوند سلول بنیادی آلوژنیک حمله می‌کنند زیرا سلول‌های بدن شما را به عنوان یک تهدید می‌بینند. به طور معمول، سلول‌های خون در سیستم ایمنی شما با مبارزه با مهاجمان نامطلوب مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها، شما را از عفونت آزاد نگه می‌دارند. این سلول‌های خون به سلول‌های بدن شما حمله نمی‌کنند زیرا آن‌ها یک پروتئین روی آن‌ها به نام آنتی‌ژن‌های لکوسیت انسانی (HLA) را تشخیص می‌دهند. HLA را مانند یک برچسب نامی تصور کنید که یک سلول را به عنوان متعلق به بدن شما شناسایی می‌کند. به جز دوقلوهای همسان، هر فرد HLAهای متفاوتی دارد.

پس از یک پیوند آلوژنیک، بدن شما سلول‌های خون جدید را از سلول‌های بنیادی اهدا شده می‌سازد. این سلول‌های خون جدید مانند اهداکننده شما HLA خواهند داشت، نه شما. اگر HLA خیلی با شما متفاوت باشد، سلول‌های خون اهدا شده به سلول‌های بدن شما حمله خواهند کرد.

پزشکان که این پیوندها را انجام می‌دهند، HLA یک اهداکننده بالقوه را با دقت آزمایش می‌کنند تا تطابق نزدیکی با شما پیدا کنند تا خطر GVHD را کاهش دهند. اما مگر اینکه سلول‌های اهدا شده را از یک دوقلوی همسان دریافت کنید، احتمال ابتلا به GVHD وجود دارد.

برای تشخیص GVHD از آزمایش‌های خون و ارزیابی علائم بالینی استفاده می‌شود

چه کسانی بیشترین خطر ابتلا به GVHD را دارند؟

مهم‌ترین عامل خطر، تطابق HLA بین اهداکننده و دریافت‌کننده است. اگر موارد زیر را داشته باشید، خطر ابتلا به GVHD در شما افزایش می‌یابد:

• سلول‌های بنیادی را از یک اهداکننده HLA-نامتناسب دریافت کرده‌اید که با شما مرتبط است.

• سلول‌های بنیادی را از یک اهداکننده HLA-مناسب دریافت کرده‌اید که با شما مرتبط نیست.

عوامل خطر دیگر عبارتند از:

• یک اهداکننده که در گذشته باردار بوده است.

• سن بالای اهداکننده یا دریافت‌کننده.

• ناسازگاری جنسی بین اهداکننده و دریافت‌کننده (اهدای مرد/دریافت‌کننده زن یا بالعکس).

• سلول‌های بنیادی اهداکننده که از جریان خون به جای مغز استخوان (جایی که سلول‌های خون ساخته می‌شوند) گرفته شده‌اند.

• اگر قبلاً GVHD حاد را تجربه کرده‌اید، ممکن است خطر ابتلا به GVHD مزمن در شما بیشتر باشد.

راههای تشخیص بیماری پیوند در مقابل میزبان (GVHD) 

پزشک شما می‌تواند GVHD را در طول یک معاینه فیزیکی با مشاهده علائم خاص و ارزیابی آزمایش‌های آزمایشگاهی و نتایج بیوپسی تشخیص دهد. در طی یک بیوپسی ، پزشک نمونه‌ای از بافت یا سلول‌ها را برمی‌دارد و نمونه را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد.

در مورد GVHD مزمن (cGVHD)، برخی علائم ممکن است چندین بیماری بالقوه را نشان دهند. ارائه دهنده شما پس از حذف علل دیگر، تشخیص خواهد داد.

GVHD یکی از چالش‌های اصلی در پیوند سلول‌های بنیادی است.

راههای درمان GVHD چیست؟

پس از پیوند خود، داروهای پیشگیرانه (پروفیلاکتیک) برای سرکوب سیستم ایمنی خود دریافت خواهید کرد. این داروهای سرکوب‌کننده ایمنی توانایی سلول‌های اهداکننده را برای شروع یک پاسخ ایمنی (حمله) علیه بافت‌های شما کاهش می‌دهند.

اگر این داروها از ابتلا به GVHD جلوگیری نکنند، پزشک شما بر اساس شدت بیماری شما و نوع GVHD، درمان‌هایی را تجویز خواهد کرد.

درمان GVHD حاد 

پزشک با افزایش داروهای سرکوب‌کننده ایمنی به شکل خوراکی ، داخل وریدی یا موضعی ، بسیاری از افراد مبتلا به aGVHD را با موفقیت درمان می‌کنند. اگر استروئیدها کمکی نکردند، پزشک شما ممکن است Ruxolitinib (Jakafi®) را تجویز کند. همچنین ممکن است واجد شرایط شرکت در کارآزمایی‌های بالینی باشید. یک کارآزمایی بالینی مطالعه‌ای برای آزمایش ایمنی و اثربخشی درمان‌های جدید و ترکیبات جدید درمان‌های فعلی است.

درمان GVHD مزمن 

پزشک معمولاً داروهای سرکوب‌کننده ایمنی طولانی‌مدت را برای درمان cGVHD تجویز می‌کنند. اگر این داروها وضعیت شما را بهبود نبخشند، پزشک شما ممکن است موارد زیر را تجویز کند:

• Ruxolitinib (Jakafi®).

• Belumosudil (Rezurock™).

• Ibrutinib (Imbruvica®).

• فتوفریز.

ممکن است واجد شرایط شرکت در کارآزمایی‌های بالینی باشید که پزشک شما با شما در مورد آن صحبت خواهد کرد.

عوارض جانبی درمان 

داروهای سرکوب‌کننده ایمنی سیستم ایمنی شما را تضعیف می‌کنند و شما را در معرض عفونت‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی قرار می‌دهند.پزشک شما چندین دارو برای کمک به جلوگیری از بروز عفونت‌های بالقوه تهدید کننده زندگی تجویز خواهد کرد.

چگونه از GVHD جلوگیری شود؟

آزمایشگاه‌های تایپ بافت دائماً در حال توسعه و استفاده از آزمایش‌های دقیق‌تر سطح DNA هستند تا تیم مراقبت شما بتوانند بهترین اهداکننده HLA-مناسب را برای شما انتخاب کنند. تطابق نزدیک‌تر می‌تواند به جلوگیری از GVHD کمک کند. پزشک شما پس از پیوند شما داروهای سرکوب‌کننده ایمنی را برای جلوگیری از GVHD تجویز خواهد کرد.

چگونه از خودم مراقبت کنم؟

پزشک شما نحوه مراقبت از خود پس از پیوند را توضیح خواهد داد. به عنوان مثال، آن‌ها علائمی را که باید مراقب آنها باشید توصیف خواهند کرد. آن‌ها توضیح خواهند داد که کدام علائم نیاز دارند که بلافاصله با تیم مراقبت خود تماس بگیرید. آن‌ها همچنین ممکن است نکاتی را برای مراقبت از خود در صورتی که در معرض خطر ابتلا به GVHD هستید ارائه دهند. این نکات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• پوست خود را با پوشیدن پیراهن آستین بلند و شلوار بلند و استفاده از کرم ضد آفتاب با حداقل SPF 50 از قرار گرفتن در معرض آفتاب محافظت کنید. (قرار گرفتن در معرض آفتاب می‌تواند GVHD را تحریک یا تشدید کند.)

• بهداشت دهان و دندان خوب را رعایت کنید تا حساسیت خود را به بیماری لثه کاهش دهید.

• از غذاهایی که ممکن است معده شما را ناراحت کنند یا دهان شما را تحریک کنند، مانند غذاهای تند، خودداری کنید.

• اقداماتی را برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض میکروب‌ها انجام دهید.

پیگیری منظم پس از پیوند برای تشخیص زودهنگام GVHD بسیار مهم است

سوالات متداول درباره بیماری پیوند در مقابل میزبان

1. آیا GVHD قابل درمان است؟

پزشکان اغلب می‌توانند GVHD را با موفقیت مدیریت کنند. در همین حال، محققان در حال مطالعه روش‌های جدید برای جلوگیری از GVHD در کارآزمایی‌های بالینی هستند. نمونه‌هایی از این تحقیق شامل داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مختلف و داروهای پیشگیری جدید است.

2. آیا GVHD تهدید کننده زندگی است؟

GVHD می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. GVHD مزمن شایع‌ترین علت مرگ در افرادی است که پیوند سلول‌های بنیادی آلوژنیک دریافت می‌کنند، به غیر از خود بیماری.

3. مزایای بالقوه GVHD چیست؟ 

در حالی که GVHD می‌تواند کیفیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهد، مزایایی نیز دارد. همان پاسخ ایمنی که مسئول حمله به سلول‌های طبیعی شما است، همچنین هر سلول سرطانی بازمانده را نظارت و نابود می‌کند. این اثر پیوند در مقابل تومور نامیده می‌شود. افرادی که به GVHD مبتلا می‌شوند، نرخ عود بیماری کمتری دارند.

4. چه زمانی باید به پزشک خود مراجعه کنم؟ 

ضروری است که هرگونه تغییر فیزیکی، به ویژه علائم عفونت و تب‌های ۳۸ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر را به پزشک خود گزارش دهید. هنگام مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، خطر ابتلا به عفونت‌های بالقوه تهدید کننده زندگی در شما افزایش می‌یابد.

جمع بندی

پزشک شما پس از یک پیوند سلول‌های بنیادی آلوژنیک، سلامت شما را برای علائم عوارضی مانند بیماری پیوند در مقابل میزبان (GVHD) کنترل خواهد کرد. اگر علائم GVHD حاد یا مزمن را نشان دهید، پزشک شما ممکن است داروهای شما را تنظیم کند یا داروهای جدید تجویز کند. مطمئن شوید که تمام داروها را طبق دستور مصرف کنید. دستورالعمل پزشک خود را در مورد اقداماتی برای مراقبت از خود، از جمله راه‌های کاهش خطر عفونت، دنبال کنید.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته