بیوگرافی مهستی گنجوی؛ اولین شاعر زن فارسی

عکس مهستی گنجوی

مَهسِتی گنجوی که به نام مَه سِتی گنجه ای هم شناخته می شود، شاعر فارسی سرای قرن 5 – 6 هجری قمری در زمان حکومت غزنویان و سلجوقیان  است که در شهر گنجه آذربایجان متولد شده و در آرامگاهش در همین کشور قرار دارد. 

نام مهستی از دو کلمه " مَه " به معنی " ماه " و " سِتی " به معنی " خانم " تشکیل شده است و از نظر لغوی به معنی " ماه بانو "  یا " خانم بزرگ " است . 

سبک شعر مهستی رباعی است. مهستی بعد از خیام به عنوان برجسته ترین رباعی سرای ایرانی شناخته می شود و او را به عنوان پایه گذار مکتب "شهر آشوب" در قالب رباعی می شناسند. 

مهستی گنجوی در تاریخ و ادبیات آذربایجان به عنوان اولین رباعی نویس مشهور شناخته می شود و نامش را در کنار نظامی و خاقانی می آورند.

اغلب اشعال این بانوی شاعر که همه عمرش را صرف سرودن آن ها نموده  است در طول تاریخ از بین رفته اند و از اشعار مهستی حدود 300 رباعی و چند قطع غزل برای ما به جا مانده است. 

زندگی نامه مهستی گنجوی

زندگینامه مهستی گنجوی

او در سال 1092 میلادی در گنجه به دنیا آمد. 

پدرش او را در 4 سالگی به مکتب فرستاد و با استعداد سرشاری که داشت در 10 سالگی مکتب را به پایان رساند. 

مهستی در نواختنن چنگ ، عود و تار مهارت داشت. 

شهرتش به دلیل رباعیاتی است که سروده  است. 

علاوه بر سرودن شعر ، شطرنج بازی ماهر بود. 

او در سروده هایش خودش را زنی زیبا و فتنه گر معرفی کرده که عشاق فراوان داشته است. 

درباره زندگی مهستی اطلاعات زیادی در دسترس نیست و صرفا نقل قول هایی از تذکره نویسان مثل دولتشاه سمرقندی ، امین احمد رازی و آذر بیگدلی در مورد مهستی در دسترس است که با افسانه نگاری و داستان پردازی همراه است. 

شهرت مهستی از گنجه فراتر رفته و زمانی که به بخ و مرو و شهرهای دیگر مسافرت می کرد مورد استقبال قرار می گرفند چنانچه به عنوان مهمان به دربار سلطان سنجر دعوت شد. این دعوت در کتاب الهب نامه فریدالدین عطار و تذکره الشرای دولتشاه سمرقندی به ثبت رسیده است. 

شمس الدین قیس رازی، حمدالله قزوینی و امین احمد رازی ، نوسندگان قرون وسطی بوده اند که از استعداد شعر مهستی تعریف زیادی کرده اند و او را رباعی سرایی توانا لقب داده اند. 

ازدواج مهستی گنجوی

یکی از عشاق او امیر احمد تاج الدین ابن خطیب ، فرزند خطیب گنجه بوده ست که  در نهایت با مهستی ازدواج می کند. 

شوهر مهستی "تارج الدین امیر احمد" مانند همسرش اهل شعر بوده و رباعیاتی از او باقی مانده است و با تخلص "پور خطیب" شعر می سروده است. 

ماجرای عشق این دو در کتاب "مهستی و امیر احمد" منعکس شده است که نسخه های خطی جوهری آن در انستیتو نسخ خطی باکو، کتاب خانه جارالله ترکیه و موزه بریتانیا نگهداری می شود. 

مهستی در یکی از رباعیاتش خطاب به امیر احمد ، شهرتی که به خاطر زیبایی و استعدادش بدست آورده است را این گونه بیان میکند:

من مَهسِتی ام بر همه خوبان شدده طاق

مشهور به حست در خراسان و عراق

ای پور خطیب گنجه از بهر خدا

مگذار چنین بسوزم از درد فراق

اشعار مهستی گنجوی

آثار مهستی گنجوی

امروزه دیوان شعری از مهستی گنجوی برجای نمانده و فقط رباعیاتی به نام او در کتاب نزهه المجالس ( قرن 7 ) و کونس الاحرار ( قرن 8 ) و مجموعه ها و تذکره هایی به یادگار مانده است. 

کتاب نزهه المجالس کهن ترین و مووثق ترین مجموعه ای است که ترانه های مهستی در  آن به ثبت رسیده است. 

دیوان مهستی تا اوایل قرن دهم در هرات وجود داشت ولی در حمله عبیدالله خان ازبک به هرات از بین رفت و در حال حاضر فقط اشعاری پراکنده از او در کتب قدیمی به جا مانده است. 

قدیمی ترین منبعی که زمان حیات مهستی در آن ثبت شدده است ، کتاب " تاریخ گزیده " حمدالله مستوفی است که در سال 730 هجری قمری نوشته شده ست. 

در این کتاب مناظرات مهستی و امیر محمد و رباعیاتی که خطاب به هم سروده اند به ثبت رسیده است. این رباعیات شامل 185 رباعی از زیان پور خطیب و 110 رباعی از زبان مهستی است. 

احمد سهیلی خوانساری این کتاب را به عنوان " قصه ای مجعول ، حاوی شعرهایی سست و ناخوش " می داند.

فریتز مایر ، شرق شناس آلمانی بر اساس ترانه  های موجود در کتاب " تاریخ گزیده " ، در سال 1963 در آلمان ، کتابی به نام " مهستی زیبا " نوشته است. 

طاهری شهاب در سال 1336 با نوشتن کتاب " دیوان مهستی " و احمد سهیلی خوانساری در سال 1371 با نوشتن کتاب " رباعیات مهستی دبیر " سعی بر گرد آوری رباعیات مهستی نموده اند. 

وفات مهستی گنجوی

در هیچ کدام از منابع قدیمی زمان دقیقی از ولادت و مرگ مهستی ثبت نشده است ولی اغلب تاریخ شناسان ولات او را در سال 490 و فاتش را در سال 577 هجری قمری ذکر نموده اند. 

سبک مهستی گنجوی

سبک شعر مهستی

رباعیات مهستی ناشی از قلبی نازک و سرشار از عشق دارد و خوانندگان را به لذت بردن از زندگی و زیبایی های زندگی دعوت میکند و از عشق ، افکار ، آرزوها و اعمال نیک انسان می گوید. 

مهستی به دلیل ابتکاری که در انتخاب موضوع اشعارش داشت و وصفی که از صاحبان مشاغل مختلف و سرگرمی های گوناگون مردم زمان خودش انجام دده اشت، صاحب سبکی خاص در شعر شناخته می شد که بعدها در دوران صفوی رواج بیشتری گرفت و به نام سبک " شهر آشوب " شناخته شد. 

رباعیات مهستی در بیان عشق و شیدایی و رعنایی ، شوخ طبعی ، زیبایی و صداقت و سرشار از نشاط است و غم و اندوه را از خواننده دور میکند. 

مهستی در اشعارش شوق سرشاری استفاده کرده است و صاحبان مشاغل مختلف در عضر خودش را به صورت زیبارویانی دل فریب نمایش می دهد تا آیندگان از پیشه وران دوره او آگاهی داشته باشند.

نمونه شعر مهستی گنجوی

ما را به دَمِ پیر نگه نتوان داشت 

در حُجره دلگیر نگه نتوان داشت

آن را که سَر زلف چو زنجیر بوَد

در خانه به زنجیر نگه نتوان داشت

گردآوری : بخش علمی بیتوته